Frantziscu Masala

Dae Wikipedia, s'entziclopedia lìbera.


Articulu in logudoresu

Frantzìscu Màsala, nadu péri Ciccìttu in Logudoro (Nughedu Santu Nigola, 17 de Cabidanne de su 1916 - Casteddu, 23 de bennàlzu de su 2007) est istadu unu poete, iscritore e saggista sardu, istudiosu e amantiosu de limba e cultura sarda.

Bida[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

A pustis de àer istudiadu in bidda sua, at attendidu su Ginnasiu in Otieri, su liceu classicu de Tàtari e si at pigadu sa laurea in Lìtteras in s'Universidade La Sapienza de Roma cund una tesi a pizu de su teatru de Luigi Pirandello, cun Natalino Sapegno comente reladore. At pigadu parte a sa segunda gherra mundiale, gherrende prima in su fronte jugoslavu e a pustis in cussu russu in ue, fertu a un'anca, si at meressidu una decoradura a su balore militare e at cumintzadu a iscrìer unu romanzu a pizu de cussa tràgica isperièntzia umana e militare. Tra sos amigos suos, freguran mannos comente a Emilio Lussu, Aldo Capitini, Giuseppe Dessì, Salvatore Cambosu, Michelangelo Pira, Giulio Angioni, Giovanni Lilliu.

Giornalista e pubblicista (in sos annos Sessanta fit criticu litteràriu e artisticu in L'Unione Sarda, ma at traballadu cun La Nuova Sardegna puru, Paese Sera, Il Messaggero Sardo) e iscritore bilimbe, in sardu e in italianu. At pubblicadu paritzos articulos e lìberos de contos e poesias, teatru, saggistica e critica litteraria. Comente poeta, si aìat ispiradu a sa traditzione in versos de sa terra sua, subratottu sos traballos de Peppinu Mereu; in su 1951 at bintu su Premiu Gratzia Deledda e in su 1956 su Premiu Chianciano pro sa regorta de poesias Pane nero. Comente iscritore de romanzos, lu aìat iscobertu Giangiacomo Feltrinelli, chi in su 1962 li aìat pubblicadu Quelli dalle labbra bianche, epopea de sa zente de Arasolè in su fronte orientale e de unu pagu tottus sos chi "s'istoria si aìat irmentigadu". Pro su palcu, in prus de sa bortada teatrale de su romanzu suo (1972, cun su regista Giacomo Colli), at traballadu cun sa Cooperativa Teatro di Sardegna pro sos testos bilimbes de Su Connottu (1976) e Carrasegare (1978), ambosduos cun s'azudu de su regista Gianfranco Mazzoni. Pro sa RAI, at iscrittu sos radiodrammas Emilio Lussu, Il capotribù nuragico (1979) Gramsci ovvero l'uomo nel fosso (1981) e Sigismondo Arquer, al rogo! (1987). Masala si aìat peri accurtziadu a sa musica pop, traballende cun sa cantadora Marisa Sannia.

In su 1981 at pubblicadu, cun Vanni Scheiwiller, "Poesias in duas limbas". Sas cambas suas, chi comente in sos romanzos cherìan bantare unu populu umiliadu e offendidu comente a su sardu, las an bortadas in ispagnolu, croatu, russu, ungheresu, frantzesu, polaccu e portughesu. De su 1984 est Il riso sardonico, regorta de ammentos e contos in curtzu de bìda sua, in ue risu e piantu si ligan a una comicidade paradossale, prena de satira pungosa contra sa classe politica sarda.

Bi at unu de sos temas chi sun prus caros a Masala, sa defensa de su sardu, chi issu impreat fintzas in paritzas poesias e in su romanzu autobiograficu "S'istoria" (1989). Ciccìttu, comente lu muttìan sos amigos suos in Logudoro, fit presidente de sa Cummissione pro su Premiu Litterariu de limba sarda in sa tzittade de Otieri e, in su 1978, de su Comitadu pro sa limba, chi aìat ispintu pro una propusta populare cara a su bilinguismu perfettu in Sardigna: dae cue fit naschida sa leze regionale n.26 de su 15 de Santu Gaìne de su 1997 pro s'abaloramentu de sa curtura e limba de Sardigna.

Dae s'iscrittu suo prus connoschidu, Quelli dalle labbra bianche, in su 1999 an fattu su film "Sos Laribiancos - I dimenticati", direttu dae Pietro Livi cun sos attores Lucio Salis, Sandro Ghiani e Alessandro Partexano. De su 2008 est imbètzes su filmeddu in curtzu de animatzione Dopo trent'anni prima, chi su fumettista Silvio Camboni at fattu pighende ispiratzione a su contu Apologo dell'uomo bue e dell'uomo cacciavite, in ue Masala ponet sa Sardigna de unu tempus (cussa rurale, de campagna) contra cussa de sos tempos suos e de como (tottu industriale). Masala, pronuntziende paraulas profeticas, fit criticu meda a su modellu de industria sarda, tottu fatta dae istranzos e chi no aìat lassàdu nudda atteru chi disacattu ambientale e disoccupados alienados dae terra issoro.

Giulio Angioni ponet Frantziscu Masala, impare a Antonino Mura Ena e Benvenuto Lobina, tra sos prus mannos poetas sardos, e non petzi in sardu, de tottu su Noighèntos.

In ammentu suo s'assotziu culturale Arcipelago at fundadu in su 2008, cun s'azudu de sa Provìntzia de Casteddu, su Premiu Francesco Masala pro su teatru.

Iscrittos[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

  • Poesie, Roma, Gastaldi, 1951.
  • Vacanze in Sardegna (cun Marcello Serra), Cagliari, Regione Autonoma della Sardegna, 1955.
    Bortadura in frantzesu de P.L. Marchetti: Vacances en Sardaigne. Itineraires touristique. Bortadura in ispagnolu de Joaquin Arce: Vacaciones en Cerdena. Itinerarios turisticos.
  • Pane nero (prefazione di Giovanni Titta Rosa), Siena, Maia, 1956. Bortadu in russu, jugoslavu e ispagnolu.
  • Il vento. Pane nero, Siena, Maia, 1960. Bortadu in frantzesu in su 1992.
  • Quelli dalle labbra bianche, Milano, Feltrinelli, 1962, 2a ed. Nuoro, Il Maestrale, 1995, 3a ed. 2005.
    Bortadu in ungheresu in su 1975 e 2000; Bortadura in frantzesu de Claude Schmitt: Ceux d'Arasole, Zulma, 1999.
  • Lettera della moglie dell’emigrato, Milano, Feltrinelli, 1968.
  • Storia dei vinti. Poesie, Milano, Jaca Book, 1968, 2a ed. 1974.
    Bortadura frantzesa chi tenet contu peri de Poesias in duas limbas.
  • Poesias in duas limbas (testo sardo e italiano), Milano, Scheiwiller, 1981, 2a ed. 1993, 3a ed. Nuoro, Il Maestrale, 2006. ISBN 88-89801-13-1.
    Bortadura in frantzesu (chi tenet contu puru de Storia dei vinti) de Claude Schmitt e Savina Lella: Le braconnier et autres poèmes de Sardaigne, Arles, Actes Sud, 1984. ISBN 29-03098-86-7.
  • Il riso sardonico, Cagliari, GIA, 1984.
  • Il dio petrolio, Cagliari, Edizioni Castello, 1986. Pubblicato con il titolo Il parroco di Arasolè (a cura di Giancarlo Porcu), Nuoro, Il Maestrale, 2001.
    Bortadura in frantzesu de Claude Schmitt e Alain Sarrabayrouse: Le curé de Sarrok, Arles, Actes Sud, 1989. ISBN 28-68693-47-4.
  • Storia del teatro sardo. Storia della produzione teatrale in Sardegna, Quartu Sant'Elena, Alfa editrice, 1987, 2a ed. 1990.
  • Storia dell’acqua in Sardegna, Cagliari, EAF, 1987, 2a ed. 1991.
  • Autonomia e arte in Sardegna, Quartu Sant'Elena, Alfa editrice, 1988.
  • S’istoria. Condaghe in limba sarda, Quartu Sant'Elena, Alfa editrice, 1989.
  • Racconti per ragazzi, tradotti dal barbaricino in logudorese, Cagliari, Dattena, 1991.
  • Opere, Quartu Sant'Elena, Alfa editrice, 1993, 2 voll.
  • Sa limba est s’istoria de su mundu, Cagliari, Condaghes, 2000.
  • Manifesto della gioventù eretica del comunitarismo e della Confederazione politica dei Circoli (cun Eliseo Spiga e Placido Cherchi), Cagliari, Zonza, 2000.
  • Quelli dalle labbra bianche - Il Parroco di Arasolè, Nuoro, Il Maestrale, 2008. ISBN 88-89801-72-7

Ligàmenes esternos[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

Filmadu vìdeu Enrico Putzolu, LOGOS DE LOGU 2020 14PUNTATA, in YouTube, TCS - Tele Costa Smeralda, a 20 min 17 s. (in s'ùrtima parte de sa puntada Frantziscu Casula chistionat de Cicitu Masala)

Controllu de autoridadeVIAF (EN49235845 · ISNI (EN0000 0000 7829 8944 · CIRIS (IT725 · BNF (FRcb12013713n (data) · GND (DE119446588 · LCCN (ENn79059124 · MusicBrainz de471281-b143-4713-a3a0-b19bf8079003 · NTA (EN145997448 · OL OL1302512A · RERO 02-A003569422 · SBN (ITCFIV044659 · SUDOC (FR028265734 · Trove (EN1163164 · WorldCat Identities (ENn79-059124