Iscacos

Dae Wikipedia, s'entziclopedia lìbera.


Artìculu in LSC

Iscachera de Napoleone I.

Is iscacos[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

Informatziones generales[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

Is iscacos sunt unu giogu de mesa naschidu in India in su de ses sèculos e difòndidu in cada parte de su mundu.

Su faeddu iscacos lòmpet dae su persianu shi’a, chi bolet nàrrere “re”. In is diferentes limbas chi influentzant a su sardu pigat varios nùmenes: scacchi in italianu, ajedrez in ispagnolu, escacs in catalanu, chess in inglesu e échacs in frantzesu.

In custu giogu ddu ant duas giogadores e un’iscachera (chi si traduet scacchiera in italianu, tablero de ajedrez in ispagnolu, tauler d’escacs in catalanu, chess board in inglesu, échiquier in frantzesu) cun 32 figuras/petzos (pezzi in italianu, piezas in ispagnolu, peces in catalanu, pieces in inglesu, pièces in frantzesu), seighi pro cadaunu giogadore. S’iscachera est dividida in 64 cuadros/casellas (caselle in italianu, casillas in ispagnolu, casellas in catalanu, squares in inglesu, cases in frantzesu), 32 biancas e 32 nieddas alternadas, chi formant oto colunnas (chi andant dae sa litera a a sa litera h), oto traversas (dae sa 1 a sa 8) e 26 diagonales.

Petzos de sos iscacos

Is figuras/petzos de is iscacos[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

Petzu Re Reina Turre Alfiere Caddu Peone
Nùmeru a s'incumintzu 1 1 2 2 2 8

Is petzos de is cales cadaunu giogadore disponet sunt:

  • unu re (re in italianu, rey in ispagnolu, rei in catalanu, king in inglesu, roi in frantzesu) chi movet de una casella sceti, in cada diretzione;
  • una reina (regina/donna in italianu, dama in ispagnolu, dama in catalanu, queen in inglesu, dame in frantzesu) chi movet in cada diretzione;
  • duas rocas/turres (dae su latinu tŭrris) (torre in italianu, roque in ispagnolu, torre in catalanu, rook in inglesu, tour in fratzesu) chi mòvent cun diretzione orizontale o verticale in s’iscachera;
  • duas caddos/cadderis, (cavallo in italianu, caballo in ispagnolu, cavall in catalanu, knight in inglesu, cavalier in frantzesu) is cales mòvidas, atipicas meda cunforma a is àteros petzos, formant, in s’iscachera, una L, cun in prus sa possibilidade de sartiare subra de ambos is petzos proprios e aversàrios.
  • duas alfieres ( dae s’aràbu al-fīl) (alfiere in italianu, alfil in ispagnolu, alfil in catalanu, bishop in inglesu, fou in frantzesu) chi movent in diagonale;
  • oto peones (dae su latinu pes-pedis) (pedone in italianu, peon in ispagnolu, peó in catalanu, pawn in inglesu, pion in frantzesu) chi movent a in antis de una casella (sa prima podet finas essere de duas casellas)

Is peones movent dae sa segunda traversa, is àteros petzos dae sa prima.

Sa leada/pigada[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

Cun sa leada/pigada unu petzu eliminat dae su giogu unu petzu de s’aversariu chi istat in dd’una casella a suta de s’atacu suo.

Sa promotzione[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

Cando unu peone lompet in s’ultima traversa, su giogadore tenet sa facultade de ddu promòvere (promozione in italianu, promoción/coronación in ispagnolu, promoció/coronació in catalanu, promotion in inglesu, promotion in frantzesu) mudende.ddu in dd’unu petzu/figura printzipale, chi est sa reina in sa majoria manna de is casos.

Is fase de sa partida[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

In su giogu de is iscacos si considerant de manera abituale tres fases:

  • S’aberidura, chi cumprendet is primas giogadas, a in ue is petzos s’istèsiant dae is casellas initziales;
  • Su giogu mediu, cando is duos avversarios tenent medas petzos e peones, e custos gherrant de manera intensa;
  • Su finale/agabbu, a in ue ddoe istant pagos petzos e peones.

Sa prima mòvida est de su giogadore biancu, a su cale sighit su nieddu e aici a in antis, in alternantzia, finas a s’agabbu de sa partida (de iscacos).

(partita a scacchi in italianu, partida de ajedrez in ispagnolu, joc d’escacs in catalanu, chess game in inglesu, partie d’échec in frantzesu).

Is partidas de iscacos podent acabare:

  • cun s’iscacu (e) matu (dae s’aràbu-persiano shāh māt [su Re est mortu])

(scacco matto in italianu, jaque mate in ispagnolu, escac i mat in catalanu, checkmate in inglesu, échet et mat in frantzesu);

  • cun su retiru de unu de is duas giogadores;
  • cun s’ex aequo/impasse/istallu, cando unu giogadore non podet prus movere, mancari non siat suta de iscacu.

(patta/stallo in italianu, ahogado in ispagnolu, ofegat in catalanu, stalemate in inglesu, pat/impasse in frantzesu)

Movidas ispetziales[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

Sunt mòvidas ispetziales:

  • S’arrocada, chi podet essere longa o curtza (arrocco in italianu, enroque in ispagnolu, enroc in catalanu, rook in inglesu, roque in frantzesu), chi pertocat su re e una de is duas turres. Est sa sola mòvida a in ue su re si movet de duas casellas e a in ue duas petzos/figuras mòvent de manera contemporànea;
  • S’en passant (en passant in italianu, captura al paso in ispagnolu, captura al pas in catalanu, en passant in inglesu, en passant in frantzesu) chi si produet cando unu peone movet de duas casellas e s’acatant afiancadu a unu peone aversariu.