Raimondo Carta Raspi

Dae Wikipedia, s'entziclopedia lìbera.
Custu artìculu est iscritu cun sa grafia Limba Sarda Comuna. Abbàida sas àteras bariedades gràficas:

campidanesu · logudoresu · nugoresu


 

Remundu Carta Raspi
Fotografia de Raimondo Carta Raspi a giòvanu
Àteros nùmenesRaimondo Carta Raspi
Nàschida21 de maju de su 1893
Aristanis
Morte1965
Casteddu
Natzionalidadesarda
Tzitadinàntziaitaliana
GenitoresMama: Emilia Raspi
Babbu: Giacomo Carta
CòjubeElena Davitti
Fìgiu/a(os/as)Anna Maria Carta Raspi
Alma materUniversidade de Firentze
Traballuistòricu, editore, libraju e intelletuale
Prèmios
  • Prèmiu Luigi Merello (1927)
Campu(os)istòria e cultura de sa Sardigna
Contributos de importuIstùdios in contu de istòria e cultura sarda e atividade giornalistica, polìtica e culturale cun sa Fundatzione Il Nuraghe, creada dae issu matessi, e sas rivistas Il Nuraghe e Il Shardana.

Remundu Carta Raspi (Aristanis, 21 de maju de su 1893 - Casteddu, 1965)[1] est istadu un'istòricu, editore, libraju e intelletuale sardu.

Biografia[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

Gioventude e istùdios[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

Nàschidu dae Giagu Carta, chi faghiat parte de sa famìlia nòbile propietària de sos istànios de Crabas, e dae Emilia Raspi, fìgia de un'imprendidore piemontesu naturalizadu sardu, at publicadu sa prima òpera sua, una regorta de poesias cun su nùmene Praeludium, a 17 annos, in su 1910. Custa regorta aiat tentu valutatziones positivas, ma issu a pustis l'aiat bòlia rinnegare.[2]

Tramudadu a Firentze pro istudiare sièntzias sotziales cun Angelo Corsi e Sardus Fontana, aiat pigadu parte a s'ambiente culturale fiorentinu, mescamente comente giornalista, finas a devènnere redatore polìticu e literàriu de su "Nuovo Giornale", rivista de prestìgiu de sa tzitade.[2] Fatu-fatu aiat iscritu artìculos ligados a temas chi pertocaiant a sa Sardigna e a su pòpulu suo, che a s'artìculu de su 1921 dedicadu a Bustianu Satta, chi Carta Raspi cunsideraiat unu "vate natzionale sardu".[2]

Semper in Firentze at connotu mugere sua, Elena Davitti, e in ie est nàschida fìgia sua, Anna Maria.

Torrada a Sardigna[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

In su 1922, pagu a pustis de sa màrtzia subra Roma de Mussolini, Carta Raspi at isseberadu de torrare a Sardigna cun totu sa famìlia sua, istabilende·si in Casteddu.[3] Interessadu a sa cultura e a sas costumàntzias de sa gente, e a su destinu e a sas cunditziones sòtziu-esistentziales de sos sardos in su tempus de s'afirmadura de su fascismu, chi a diferèntzia de àteros medas isse aiat cumpresu chi diat àere fatu dannos mannos a sa Sardigna e a su pòpulu suo, at investidu tando dinare meda pro sa fundatzione in su 1923 de una domo editora, de una fundatzione de una libreria in Casteddu, de sa rivista "Il Nuraghe" e de una biblioteca itinerante cun su matessi nùmene.[4][5]

Difatis, intre sos medas problemas de sa Sardigna de tando, unu de sos prus mannos fiat s'analfabetismu, chi podiat arribbare, a segunda de su logu, finas a s'80-90% de sa populatzione. Custu aiat creadu fintzas un'isulamentu culturale forte, e una de sas punnas de Carta Raspi cun sa rivista sua fiat cussa de "fàghere connòschere sa vida de sos àteros paisos a sa Sardigna e sa vida de sa Sardigna a sos àteros paisos"[6] pro agiudare a creare e afinare un'identidade personale e de pòpulu in sa gente.[7] Pro bìnchere custu disafiu issu cunsideraiat che a cosa fundamentale s'istùdiu de s'istòria sarda finas dae sos momentos suos prus antigos, una cosa chi a parre suo non fiat istada possìbile finas a cussu momentu fintzas pro neghe de su fatu chi sos istòricos chi si fiant ocupados de sa Sardigna l'aiant fatu pro su prus chene pigare in cunsideru s'istòria de sos chi b'istaiant, de sos sardos, e duncas fatu-fatu basende·si subra de istereòtipos e fontes de pagu valore.[8] A custu issu boliat afiancare s'istùdiu de àteras regiones e natziones europeas, mescamente mediterràneas, in manera de si pòdere cunfrontare cun custas pro bìdere su valore mannu de s'istòria e de sa cultura issoro ma fintzas de sas sardas, e cun s'agiudu de àteros intelletuales e artistas fintzas s'istùdiu de sos sinnos distintivos de s'ànima de su pòpulu sardu e de sos valores culturales suos: sos monumentos prenuràgicos e nuràgicos, sa natura de su mare e de sas costas, sas crèsias de sos sartos e sas festas de sas biddas, sas caddigadas in bestimentas traditzionales e sas festas de fastìgiu e de cojuiu. Issu duncas bidiat in s'arte de sa Sardigna de cada tempus su chi podiat prus de àteras cosas contribuire a su rinnovamentu de sa cultura, una cultura in ue sa libertade de espressione e s'otènnida de un'obietivu podiant èssere elementos postos a fundamentu de un'identidade bera.[9]

S'atividade editoriale durante su bintènniu[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

Su fenòmenu de su sardismu culturale e polìticu, nàschidu a pustis de sa prima gherra mundiale e chi aiat batidu a rechestas de rivalutatzione ètnica locales e a unu fermentu chene pretzedentes in s'ìsula, fiat istadu dannigiadu dae sa partzidura de sos sardistas intre sos chi aiant chircadu de collaborare cun su regìmene fascista (intre custos fintzas Emìliu Lussu, chi a pustis si nde fiat pentidu), causende sa nàschida de su chi si narat sardu-fascismu[10], e sos chi in càmbiu aiant cumpresu dae s'incumintzu chi s'idea fiat mala e chi su fascismu diat àere causadu petzi dannos sa càusa issoro, categoria chi incluiat a Carta Raspi paris a àteros che a Camillo Bellieni o a Frantziscu Fancello.[11] Contra a s'intrada in su partidu fascista de gente chi si decraraiat democràtica finas a pagu tempus in antis at iscritu sa poesia Disdegno, publicada in su nùmeru 3 de Il Nuraghe de s'annada 1923-24.

In cussa matessi rivista, in ue Carta Raspi aiat fatu collaborare semper prus a sa minuda sos ambientes culturales e artìsticos isolanos, frunende·li una visibilidade esterna manna, e chi aiat publicadu fintzas cun sa collaboratzione de unos cantos intelletuales e artistas de primore che a Filiberto Farci, Giuanne Antoni Mura, Filipu Addis, Pedru Casu, Max Leopold Wagner, Camillo Bellieni, Filipu Figari e medas àteros, issu chircaiat de resìstere a su regìmene pro mèdiu de s'atividade culturale, evitende de l'atacare in manera direta ma presentende unu puntu de vista diferente e fintzas dende ondras fintzas a elementos de sa cultura chi su fascismu boliat ispèrdere, che a sa limba sarda. Difatis, fintzas si Carta Raspi matessi at semper publicadu sos iscritos suos in italianu e no aiat dadu a su sardu s'importàntzia chi li diat àere dadu a pustis su Movimentu pro sa Limba Sarda o fintzas àteros sardistas che a Emìliu Lussu, in sas publicatzione suas at dadu ispàtziu a poetas sardos cun traballos che a Sardegna, Terra Di Poesia, publicadu dae sa Fundatzione Il Nuraghe in su 1929[12] e tzitadu a pustis dae àteros istudiosos e intelletuales che a Pier Paolo Pasolini.[13] Pro su chi pertocat a sa polìtica e a su ruolu de sa Sardigna in su mundu issu, fintzas no essende indipendentista (gasi comente non lu fiant àteros sardistas famados che a Lussu o Bellieni, a diferèntzia de sardistas indipendentistas che a Marianna Bussalai) ma federalista e autonomista, bidiat su matessi su benidore de s'Ìsula a intro de una federatzione mediterrànea de istados, de natziones, de regiones e de pòpulos.[14]

Custa casta de atividade culturale non fiat agradèssida a su regìmene, chi aiat incumintzadu a intervènnere pro nde limitare su traballu cun atividades persecutòrias e minetzas. Su nùmeru 36 de sa rivista l'aiant secuestradu pro àere publicadu cosas chi aiant cunsideradu contràrias a su regìmene[15], e in su 1930 sa rivista, chi in su mentres aiat otentu in su 1927 su prèmiu Merello, at acabadu sas publicatziones pro neghe de pressiones fatas dae sos funtzionàrios chi controllaiant s'imprenta, chi non boliant permìtere chi sos intelletuales no esserent alliniados in manera crara cun sa polìtica de su fascismu.[16] Il Nuraghe, difatis, aiat fintzas acasagiadu sas espressiones de medas intelletuales no alliniados cun su filo-fascismu imperante de sa cultura regionale, che a Gonàriu Pinna, Camillo Bellieni o Micheli Saba.[17] A Carta Raspi, l'ant duncas dadu duas possibilidades: colare a unu "alliniamentu sussidiadu" o serrare, e issu tando aiat isseberadu su caminu "de s'onore e de sa dinnidade". [18]

Sa domo editora imbetzes at sighidu cun s'òpera sua, unu traballu incumintzadu basadu mescamente in su recùperu istoriogràficu e fatu fintzas torrende a ispainare in còpia anastàtica òperas tando pagu connotas ma de importu mannu pro s'istòria e in generale pro su connoschimentu de sa Sardigna, partende dae su "Viaggio in Sardegna" de Albertu La Marmora, chi abarrat unu fundamentu pro sos istùdios subra de sa regione. Intre sos autores publicados, b'at àpidu fintzas Max Leopold Wagner, chi aiat tratzadu sas bases fundamentales pro s'istùdiu de sa limba sarda e Pedru Martini ("su Muratori sardu"), autore de sos primos cumpèndios de istòria sarda e de sa catalogatzione de sos traballos ligados a s'argumentu; e paris a custos Camillo Bellieni, Valery ("Voyage en Sardaigne"), e unos cantos poetas e autores teatrales de sa regione.

Intre sas àteras publicatziones, collidas de sàgios e immàgines (fintzas pitòricas) subra de sas traditziones etnogràficas, che a esèmpiu una de su 1930 subra de sas bestimentas traditzionales. Una parte, duncas, de sa difusione e de sa notoriedade atuale de custas òperas est efetu de sa publicatzione noa chi nd'aiat fatu custa domo editora, in ue Carta Raspi fiat editore, autore, distribudore e si tocaiat a lu fàghere fintzas tradutore e prefadore, che a pro "Bergers et Bandits. Souvenirs de unu voyage en Sardaigne" de Emanuel Domenech, unu testu chi issu cunsideraiat chi cunteniat cuntzetos "pueriles" e chi aiat insertadu in sa collana "A s'iscoberta de sa Sardigna. Colletzione de biàgios" cun sa punna de evidentziare s'informatzione de calidade mala trasmìtida a bortas subra de s'Ìsula.

A pustis de sos primos duos sàgios suos de su 1927 e de su 1929, dedicados a s'arte e a sa literadura sarda[19][20], in su 1933 Carta Raspi at iscritu e at publicadu "Castelli medievali di Sardegna", chi abarrat unu testu de riferimentu pro s'istùdiu de su sistema de sas fortificatziones in edade giudicale, cun probabilidade sa prima òpera a nde tratare in manera orgànica. In su 1937 imbetzes at torradu a publicare comente a editore su Condaghe de Santa Maria de Bonàrcadu, unu documentu antigu de su sèculu XIII nòdidu pro èssere, intre sos primos testos in limba sarda, sa testimonia de importu prus mannu de s'isvilupu de dialetos in sinu a sa limba sarda matessi.[21] S'annu sutzessivu est essidu un'istùdiu suo subra de sas classes sotziales in sa Sardigna de s'edade de mesu ("Le classi sociali nella Sardegna medioevale").

In su 1943 sos bombardamentos americanos de Casteddu aiant derrutu sa libreria Il Nuraghe, e tando Carta Raspi nd'at aberta una noa, dende·li su nùmene "Il Bastione".[22]

In su 1944 at iscritu "Verso l'autonomia - la Sardegna dalla prima alla seconda guerra mondiale", chi at publicadu semper pro sa fundatzione Il Nuraghe.

Segundu pustisgherra[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

In su pustisgherra, afortiende sa bighinàntzia sua a su Partidu Sardu de Atzione[23], est istadu intre sos sustenidores de sas rechestas autonomìsticas isolanas, e in su 1946 aiat fundadu sa rivista Il Shardana, chi aiat tentu però una vida curtza, acabbende sas publicatziones s'annu imbeniente a pustis de petzi 10 nùmeros. Su nùmene ammentat s'antigu pòpulu de sos Shardana chi medas istudiosos, e Carta Raspi intre custos, ponent che a orìgine de su pòpulu de sos Sardos. Che a sìmbulu de continuidade cun su traballu de sas dècadas antepostas, paris a su primu nùmeru de Il Shardana fiat essidu in alligadu su nùmeru 84 de Il Nuraghe, a 16 annos de distàntzia dae su nùmeru 83.[24] Sa diferèntzia intre sas duas publicatziones però fiat manna: Il Nuraghe fiat istadu e sighiat at èssere una rivista de cultura, cando chi Il Shardana in càmbiu fiat pro su prus una publicatzione de caràtere polìticu[24], fintzas si impuntzaiat sos sardos a bìdere in sa cultura, e mescamente in s'istòria e in s'arte, sa crae de su cambiamentu.[25] A custa rivista Emìliu Lussu aiat fatu sos augùrios suos, chistionende fintzas de su traballu giai fatu dae Carta Raspi in sos annos in antis, e de comente "Sa fundatzione Il Nuraghe at a abarrare in s'istòria culturale de sa terra nostra, che a una de sas initziativas prus coragiosas e nòbiles. Tue las sighis oe, de ti nde depimus èssere reconnoschentes: una fide manna de a beru ànimat sa costàntzia tua"[26]

At sighidu fintzas a iscrìere in àteras rivistas sardas, a esèmpiu in s'Ischiglia, de argumentos vàrios chi podiant andare dae sa polìtica a sa poesia sarda, che a cussa de Mertzeoro Murenu.[27]

Est mortu in su 1965 in Casteddu, sighende a traballare e a fàghere sos istùdios istòricos suos finas a s'ùrtimu. Ses annos a pustis de sa morte sua, s'editore milanesu Mursia at publicadu s'òpera prus manna sua, Storia della Sardegna. In custa òpera, chi s'òcupat de s'Istòria Sarda dae s'incumintzu a s'edade moderna, e chi l'ant torrada a publicare in sos annos a pustis cun s'agiunta de un'apenditze subra de sa Sardigna cuntemporànea a incuru de Alberto Ledda, s'autore at isseberadu de dare importàntzia e de analizare a sa minuda a sos perìodos de s'Istòria Sarda chi ant tentu un'isvilupu indipendente prus mannu, che a totu su perìodu in antis de s'arribu de sos romanos e a s'edade giuigale[28], chi est istada fintzas su tema de àteras publicatziones suas de importu mannu, ma dedichende·si fintzas a totu sas àteras.[29]

In su 2015 su CID (Centro d'Iniziativa Democratica - Tzentru de Initziativa Democràtica) de Aristanis at isseberadu de li dedicare un'addòbiu de ammentu.[30][31]

Òperas printzipales[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

Riferimentos[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

  1. Carta Raspi, Raimondo, in EST- Entziclopedia Temàtica Sarda. URL consultadu su 21 santugaine 2022 (archiviadu dae s'url originale su 22 santugaine 2007).
  2. 2.0 2.1 2.2 Porru e Raspi, p. 10
  3. (IT) Raimondo Carta Raspi, in MuseoOristano. URL consultadu su 26 santugaine 2022.
  4. Porru e Raspi, p. 11
  5. S'època italiana, finas a sa fine de sa monarchia, in Limba e Contos de Sardigna. URL consultadu su 26 santugaine 2022 (archiviadu dae s'url originale s'8 nadale 2022).
  6. (IT) Gianfranco Contu, L'Opera di Raimondo Carta Raspi negli Anni del Sardo-fascismo, in Salvatore Cubeddu (a incuru de), Il sardo-fascismo: fra politica, cultura, economia, Fondazione Sardinia, 2017 [1994], p. 218, OCLC 1022208035. URL consultadu su 26 santugaine 2022.
  7. Porru e Raspi, pp. 11-12
  8. Porru e Raspi, p. 12
  9. Porru e Raspi, p. 13
  10. S'aficu polìticu, in Sardegna Cultura. URL consultadu su 21 santugaine 2022 (archiviadu dae s'url originale su 26 santugaine 2022).
  11. Porru e Raspi, pp. 16-17
  12. (ITSC) Raimondo Carta Raspi, Sardegna, Terra Di Poesia: Antologia Della Poesia Sarda, Casteddu, Edizioni della Fondazione Il Nuraghe, 1929, OCLC 559386942, SBN IT\ICCU\CAG\0029094.
  13. (IT) Mario Cubeddu, Pasolini e la poesia sarda, in Il Manifesto Sardo, 16 maju 2018. URL consultadu su 23 santugaine 2022.
  14. (IT) Maria Picciau, Le radici perdute. Cultura artistica e identità nella rivista “Il Nuraghe” (1923-1929), in QB Quaderni bolotanesi, nº 22, Golòthene, 1996, pp. 144-145, OCLC 918932735.
  15. Porru e Raspi, 27-28
  16. (IT) Marcella Garroni, La Sardegna durante il ventennio fascista, in Fascismo, scuola e società in Sardegna: l'istruzione classica, scientifica e magistrale, Roma, Universidade de sos Istùdios de Roma "Tor Vergata", 2010. URL consultadu s'11 santugaine 2022.
  17. Porru e Raspi, p. 26
  18. Porru e Raspi, p. 9
  19. (IT) Raimondo Carta Raspi, Artisti, poeti e prosatori di Sardegna, i contemporanei: antologia, Casteddu, Edizioni della Fondazione Il Nuraghe, 1927, OCLC 878967423, SBN IT\ICCU\CAG\0024971.
  20. (ITSC) Raimondo Carta Raspi, Sardegna, Terra Di Poesia: Antologia Della Poesia Sarda, Casteddu, Edizioni della Fondazione Il Nuraghe, 1929, OCLC 559386942, SBN IT\ICCU\CAG\0029094.
  21. Mario Sanna, Su Re de Sardigna Barisone e Nostra Sennora de Bonacatu, in Limba Sarda 2.0, 12 santugaine 2016. URL consultadu s'11 santugaine 2022.
  22. (IT) Festa a Cagliari per la riapertura della storica libreria Il Bastione: "Abbiamo realizzato un sogno", in ilLibraio.it, 19 freàrgiu 2020. URL consultadu s'11 santugaine 2022.
  23. (IT) Salvatore Cubeddu, Sardisti. Viaggio nel Partito Sardo d'Azione tra cronaca e storia, vol. 1, Casteddu, EDES, 1993, ISBN 978-88-6025-526-6, OCLC 29224375.
  24. 24.0 24.1 Porru e Raspi, p. 30
  25. Porru e Raspi, pp. 31-35
  26. (IT) Matteo Porru e Vittorio Raspi, Raimondo Carta Raspi: storico, editore, organizzatore culturale, Nùgoro, Insula/Papiros, 2020, p. 31, ISBN 978-88-86111-31-7.
    «La fondazione Il Nuraghe rimarrà nella storia culturale della nostra terra, come una delle più coraggiose e nobili iniziative. Tu le continui oggi, e dobbiamo essertene grati: veramente una grande fede anima la tua costanza».
  27. (IT) Raimondo Carta Raspi, Il poeta del Marghine, in S’Ischiglia, VI, nº 3, 1954, pp. 302-304.
  28. (IT) Raimondo Carta Raspi, Storia della Sardegna, Milanu, Mursia, 1971, ISBN 9788842506850, OCLC 462998915, SBN IT\ICCU\TO0\0752056.
  29. Sarvadore Serra, Unu firma pro nche istesiare s'istatua de Carlo Felice, in Limba Sarda 2.0, 5 maju 2016. URL consultadu s'11 santugaine 2022.
  30. (IT) Federica Lai, Cid ricorda Raimondo Carta Raspi, in Casteddu On Line, 4 freàrgiu 2015. URL consultadu s'11 santugaine 2022.
  31. Oggi ricordo di Raimondo Carta Raspi, in Democrazia Oggi. URL consultadu s'11 santugaine 2022.

Bibliografia[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

Ligàmenes esternos[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

Controllu de autoridadeVIAF (EN138294 · ISNI (EN0000 0001 0861 5526 · BIBSYS (EN90604943 · BNF (FRcb12810631z (data) · BAV (IT) ADV10937525 · CiNii (JAENDA08479283 · GND (DE1158458576 · LCCN (ENn78095486 · NTA (EN068337272 · OL OL1410246A · RERO 02-A013986438 · SBN (ITIEIV005978 · SUDOC (FR085983861 · WorldCat Identities (ENn78-095486