Ziminu

Dae Wikipedia, s'entziclopedia lìbera.


Articulu in logudoresu

Su vocabulu tataresu zimìnu, chi in limba sarda dìat a istare po "cantos", est in riferimentu a unu mandigu sardu tipicu de sas tzittades de Tàtari e Portu Turre. Si trattat de matzimene de anzone o bóinu, in ue a essere sos primos sunt su parasàmbene (lu parasangu), s'istentìna (lu isthintinu), su cannaculu (lu cannaguru), ma fintzas su coro (lu cori), su runzone (lu rugnoni) e s'isprene (la ippiena); tra tottus, peròe, su cantu pius licchittu est su primulate (lu primuratti).

Orizine[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

Su zimìnu si ammanizat cando si lu ponet in gravìglia, in ue si depet cocher, innàntis de li ponner sale e lu servire.

Su ziminu est tipicu de Tatari, ma non de sas biddas in su tzircundarju sou. Difattis, in tzittade si vivìat cun ortos, po mandigare ortalissa, e in prus cun su cummertziu, mentras in atterue bi aìat pastoriu po su pius; sos tzittadinos non si podìant gai mandigare sas partes pius bonas, e duncas si depìant accuntentare de sos cantigheddos (dae cue su faeddu ziminu) pius pagu pretziosos, lassende su menzus a sos riccos tzittadinos (li signori) e a sos pastores de bidda (li di li biddi).

Ziminadda[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

S'attividade de ammanizare su ziminu e, poi, de si atobiare in grupu po si nde lu mandigare, est giamada ziminadda, e si festat po su pius in campagna o in sos olivarios chi inghiri(aì)ant sa tzittade tataresa: in beranu e in istiu tottus sas cumpanzias de zovineddos si bidìant ind una domo de campagna e, a sero, faghìant custu rituale.

Sa ziminadda si accumpanzat a fiottos de binu, subratottu ruju e corposu (tipu su Cannonau de Sossu e Sènnaru, su Cagnulari e gai sighende), e a birdura frisca (fenugru, tamata, lattucca e appiu, tantu po nde mentovare calicuna) o fatta arrustu (cartzofa, chipuddeddas, piperone) chi si lassaìat cochende a longu impare a sa petza.

Cun s'iscandalu de bacca macca iscoppiadu peri tottu s'Europa, calchi leze at proibìdu béndida e cunsumu de ziminu; custu che at fattu pesare non pagu abbolottu e fattu nascher, de s'atteru, unu mercadu clandestinu.

Atteros sinnificos[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

In calchi attera parte de Sardigna, po esempiu S'Alighera, cun su faeddu ziminu si cheret intender una ischiscionera, est a narrer una suppa de pischeddos de pagu soddu, chi si cochent lassendelos a buddire. Tocat a narrer chi unu tataresu, cando narat "ziminu", si riferit semper a s'arrustida de petza.

In atteros trettos galu de Sardigna, comente Bultzi, po "ziminu" si intendet sa coghidura in cassarola, cun bagna de tamata, de matzimene de anzone o crabittu; meda pius pagu solitu fit, in sa traditzione, su cunsumu de cussa de bigru, ca sos bóinos servìan po fagher late o po bi trabagliare. Galu pius raru, fintzas in cue, capitaìat peròe de fagher su ziminu a sa moda de Tàtari.

In continente, comente in Pistoia e in Liguria, su faeddu "zimino" faghet parte de sa coghina locale ma in riferimentu a unu pratteri de birduras a foza e pische.