Amèrica/campidanesu

Dae Wikipedia, s'entziclopedia lìbera.



Amèrica
Stadus
Superfitzie 42,075,000 km²
Bividoris 1,001,559,000[1] (2016)
Densidadi 23 ab./km²
Fusus orarius de UTC-10 a UTC+0
Nomini bividoris americanos
Positzioni de s'America in su mundu
Positzioni de s'America in su mundu
Is Amèricas.

S'Amèrica est unu continenti, chi est s'unioni de s'Amèrica setentrionali e de s'Amèrica meridionali.

Trèmini[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

Po nai "Amèrica" a bortas nant "Mundu Nou" o "Continenti Nou", faci a su "Mundu Bèciu" o "Continenti Bèciu" comenti nant s'Europa, logu de aundi is scoberridoris ndi lompiant. Medas bortas si narat "Amèrica" po nai siat s'Amèrica setentrionali siat s'Amèrica meridionali, ma medas bortas puru si narat "America" (in totus is lìmbas, s'inglesu puru) po inditai is Stadus Unius sceti.

Etimologia[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]


Articulu in campidanesu

Segundu sa teoria chi s'est spartzinada in is sèculus, su nòmini de s'Amèrica iat a bènniri de s'esploradori de Firenze Amerigo Vespucci: ponendu in fatu a custa teoria, unu cartògrafu tedescu, Martin Waldseemüller, iat postu in conca s'idea de mutiri su mundu nou de aici, impreendu su gèneri feminili (Amèrica) de su nòmini suu latinizau (Americus Vespucius), po inditai su continenti nou in una mapa de su mundu disenniada in su 1507, chi s'agatat in sa Cosmographiae Introductio. Esistit perou peri un'àtera versioni, chi ponit su scioberu de su nòmini in unu tempus innantis chi Vespucci arribbessit a su continenti nou. Giovanni Caboto, sigomenti iat cumprèndiu ca Cristoforo Colombo no fut lòmpiu a s'Orienti Estremu, a pustis de essi propostu po nudda a Ferdinando II e Isabella de Castiglia de ddi donai unu viàgiu esplorativu bie una rotta prus settentrionali, s'est trasferiu in su 1496 in Inghilterra, po cumbinci su rei Erricu VII a sustenni su progetu suu. Su rei, ca iat giai perdiu s'occasioni de tenni Cristoforo Colombo a serviziu po issu, iat coidau a cuncediri s'autorizzazioni a Giovanni Caboto e iat achistìu su suu progetu de viaggiu cun litteras patentis de su 5 de martzu de su 1496. In su portu de Bristol Si fudi ordingiada una spedizioni de cincu navis, armadas cun su dinai de Caboto, ma cun su finanziamentu prus che atru a carrigu de s'erriccu mercanti gallesu Richard Ameryk, peri chi, po arrexonis ancora de cumprendiri, su 2 de mau de su 1497 ddest sarpàda una e bia , su Matthew, navíu de cinquanta tonnelladas cun ddunu equipaggiu de dexottu ominis: su 24 de lampadas de su 1497 est approdau in s'isula de Cabudu Bretoni e at toccau sa Noa Scozia, appubandu s'isula de Terranova, e, creendu de essi toccau s'estremidadi Nord Orientali de s'Asia, indd'at pigau possessu po nomini de Erricu VII. Caboto, disignandu sa mappa costas nordamericanas, casi seguramenti po sa primu borta iat donau a cussas terras su nomini de America, in onori de su Richard Ameryk ca fudi su principali finanziadori de su viaggiu suu, avvenniu duus annus primu de sa spedizioni de Amerigo Vespucci. resultat ca s'annuariu de Bristol de su 1497 apat registrau: ... sa dii de Santu Giuanni, sa terra de America beniat scoberta de is mercantis de Bristowe, a pissu de una navi nomenada Mathew …, comenti testificau de atrus documentus de cussu tempus pervennius fincias a oi[2].

Storia[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

Scoberta de s'America[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

Is Americas fiant oficialmenti scobertas de su "Becciu Mundu" su 12 de su mes'e Ladamini de su 1492, cun su viaggiu de Cristoforo Colombo, unu navigadori imbiau de sa regina de sa Spagna, e de su XV séculu funti stetias logu de medas esplorazionis e sighentis colonizazionis. Si creit eppuru ca is primus europeus a lompi in su Mundu Nou fiant unus cantus de vichingus, ca iant a essi sbarcaus in s'isula de Terranova e forsis in is costas de su Canada bie su 1100. Specificatamenti su primu europeu a biri is Americas ca si sciit fiat su vichingu Bjarni Herjólfsson (nasciu in Islanda ma de originis norvegesas) ca in su 986 iat bittu is costas de Terranova e de su Labrador.

Geografia[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

Posizioni de s'America in sa Terra

Geografia fisica[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

S'America capit totu in s'emisferu occidentali e s'estendit po casi totu sa latitudini de custu emisferu. Est difatis barigada de s'equatori, de su tropicu de su Cancru e de su tropicu de su Capricornu. S'estendit a nord fincias a si fai barigai peri de su circulu polari articu, mentris a sud no lompit a su circulu polari antarticu.

S'America stremenat petti cun maris e oceanus: a nord de su Mari Glaciali Articu, a ovest e sud-ovest de s'Oceanu Pacificu, a est e sud-est de s'Oceanu Atlanticu, a sud de s'Oceanu Pacificu e de s'Oceanu Atlanticu. A sud, su meridianu ca transit po su Cabudu Horn (su puntu prus meridionali de s'America), cumpartit difatis (convenzionalmenti) s'Oceanu Pacificu de s'Oceanu Atlanticu.

In totu s'America tenit una superfizie de 42.549.000 km², unu pagu de mancu de sa de s'Asia de cali est scrobada de su strintu de Bering.

Geomorfologia[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

S'America est cumposta de duas mannas terras bessias a pillu mutìas "America de su Nord" e "America de su Sud" po comenti funti postas. Arrexonandu de i su tremini intre is duas Americas, is geografus funti casi totus de accordiu a cunsiderai s'America Centrali parti de s'America de su Nord. In particulari prus che atru si cunsiderat s'istmu de Darién comenti tremini. Cun prus precisioni su spartiacque de is fluminis Atrato (flunini de sa Colombia) e Tuiria (flumini de sa Repubblica de Panamà). Prus pagu bortas, comenti tremini intre is Americas, si cunsiderat su canali de Panamà (postu prus a nord-ovest).

S'America de su Nord capit in totu in s'emisferu boreali mentris s'America de su Sud capit casi totu in s'emisferu australi. Cunsiderandu s'America Centrali parti de s'America de su Nord, in particulari, de s'America de su Sud nofunti includius in s'emisferu australi: su Venezuela, sa Guyana, su Suriname, sa Guiana Francesa, una parti manna de sa Colombia e una parti pitica de s'Ecuador e de su Brasile.

Sempri cunsiderandu s'America Centrali parti de s'America de su Nord, s'America de su Sud tenit una superfizie de 17.840.000 km² mentris s'America de su Nord tenit una superfizie de 24.709.000 km² (tandu s'America de su Nord est prus manna de s'America de su Sud de prus o mancu su 38,5%).

Unu o duus continentis?[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

Is geografus no funti de accordiu po cunsiderai s'America del Nord e s'America del Sud duus continentis cumpartius (su continenti nordamericanu e su continenti sudamericanu). Is geografus ca no funti de accordiu cun custu, dda cunsiderant un unicu continenti e cunsiderant s'America de su Nord e s'America de su Sud duus subcontinentis (su subcontinenti nordamericanu e su subcontinenti sudamericanu). Segundu is geografus ca dda sustenint, custa posizioni scientifica est donada de sa continuidadi territoriali ca esistit itre s'America de su Nord e s'America de su Sud.

Macroregionis[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

Is principalis macroregionis de s'America funti (po posizioni geografica) s'Amèrica Setentrionale, s'Amèrica Tzentrale (Caràibes) e s'Amèrica Meridionale. Custas tres macroregionis, cunsideradas paris, rappresentant s'intreu territoriu de s'America. Peri s'Amèrica Latina est una de is principalis macroregionis de s'America. Custa perou si contraddistinghit po essi istetia meda influenziada de nazionis latinas comenti Frantza, Portugallu e Ispagna. In s'Amèrica Latina pigat parti casi totu s'America Meridionali, casi totu s'Amèrica Tzentrale e su Mèssicu.

Biogeografia[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

Is primus esseris biventis[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

Is parassitologus de Rio de Janeiro funti ciccandu dedonai s'axudu insoru a sa scoberta de is bias de migrazioni preistoricas, crarusighias peri de is esseris umanus. pon'esempiu funti istetius agataus parassitus intestinalis de is esseris umanus de chini su ciclu vitali no s'iat a essi possiu arreguai passandu in is frittas regionis articas; tandu is specialistas ant ipotizzatu ca a su mancu 7000 annus calincunu populu iat a podiri essiri sceberau un'atru camminu po si trasferiri in su continenti americanu. Tandu in prus a cudda artica si podint acciungi comenti possibilis logus de passaggiu sa sub-artica e sa transoceanica (polinesiana).[3]

Populazioni[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

Populazioni originaria[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

Is primus bividoris de is Amèricas funti istetius casi totus sperdius de is colonizzadoris europeus. Intre is prus nomenaus nci furinti is ca ddi narant "populazionis precolombianas" (is prus nomenadas "Inca", "Maya" e "Atzecus"), tzerriaus de is europeus "indios" e is "indianus de Amèrica" ca biviànt in is ca oi funti is Stadus Unius e in su Canada, e ca funti istetius sperdius e inserraus in is tancas de is pionieris europeus.

Populazioni oi[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

Composizioni etnica de s'Amèrica

Sa populazioni americana est cumposta de 806.609.000 bividoris e una densidadi media de 19,1 ab/km², descendentis de tres grandus grupus etnicus, e fincias s'amescuru intr'e issus e totu: amerindius e esquimalis (ca formànta is abitantis autoctonus de s'Amèrica); europeus (de origini spagnola, portughesa, britannica, francesa, Itàlianu, tedesca, olandesa, danesa e slava, custus in totu fainti prus o mancu 572,9 milionis de personas, est a nai unu 63,5% de sa populazioni americana) e africanus subsaharianus descendentis de iscraus. Ddue funti peri descendentis de atrus inmigrantis, prus recentis, a pitzu de totu asiaticus, tanti de su Mediu tanti de s'Estremu Orienti. Mentris in mesura prus manna o prus pitica totus is paisus de su continenti tenint ascendenzia europea, custa est predominanti in paisus comenti Argentina, Brasili, Canada, Costa Rica, Istados Unidos, Cile e Uruguay. In calincunu de custus paisus, de chini is abitantis fenotípicamente tenint trattus europeus predominantis]], s'est bittu cun provas geneticas ca tenint percentualis piticas de sambini amerindiu e africanu.[4][5][6] Is problemas de arraccia in Amèrica funti calandu in su cursu de sa storia, specialmenti in forma legali, e ca sa sclavitudiniest istetia totu abolia in totus is paisus. Eppuru, esistint recusas po is minorìas de origini amerindia, africanus o asiaticus in diversus paisus de populazionis predominantementi biancas.

Is paisus auba sa percentuali de amerindius est sa parti prus manna de sa populazioni funti Guatemala, Bolivia, Mèssicu e Perù. Sa cumponenti indígena est meda significativa peri in Ecuador, El Salvador, Nicaragua, Honduras, Panama, Colombia, Venezuela e Paraguay.

Carateristicas de sa populazioni[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

Sa populazioni in Amèrica bariat segundu is condizionis de sa vida. Sa parti prus manna de is abitantis de s'Amèrica Latina funti giovunus intr'e is 15 e is 24 annus de etadi, e sa sperantzia de vida bariat intr'e is 60 e is 80 annus de etadi. In prus, prus de sa metadi de la populazioni in grandu parti de is paisus est rurali. Argentina, Cuba, Cile e Uruguay funti is paisus de s'Amèrica Latina cun dduna struttura demografica relativamenti imbecciàda, difatis sa populazioni de 60 annus o prus est oguali o superiori a su 13%. In paisus comenti Guatemala, Haiti, El Salvador, Honduras, Nicaragua, Panama, Paraguay e República Dominicana, esistit una populazioni giovana prus mannas, funti de prus is giovunus intr'e is 15 e is 25 annus de etadi, invecis de sa Bolivia ca est un paisu ca est imbecciandu, ma peri cun dduna populazioni giovana. Po urtimu, in Brasili, Colombia, Ecuador, Costa Rica, Mèssicu, Perú, Puerto Rico e Venezuela, peri sa parti manna de is abitantis insoru funti giovunus, peri si in is urtimus annus in Brasili, Colombia, Costa Rica, Mèssicu e Puerto Rico ddu at unu progressivu imbecciamentu de sa populazioni relazionau a sa diminuzioni de sa fecundidadi.Su propriu in Guadalupe, Guayana Francesa e Martinica (Francia) e in paisus no latinus comenti Bahamas, Belize, Guyana, Jamaica, Suriname, is Antillas Piticas, Trinidad e Tobago, includendu is dependenzias europeas comenti is Antillas Olandesas, Aruba, etc.. In is Stadus Unius e Canada sa parti manna de is suus abitantis est adulta, bincendu sa populazioni giovana, assimbillandusì a su processu ca ddu est in Europa.

Tzidadis prus mannas[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

Is 10 Tzidadis prus mannas de s'America funti elencadas in segus. Sa definitzioni offissiali de tzidadi est donada de su cuncetu de cittadi bera e propria, est a nai su territoriu a intru de is treminis de sa tzidadis, e tandu no po area urbana o area metropolitana.

Positzioni Tzidadis Paisu Populatzioni Annu
1 Sao Paulo Brasile 11.316.149[7] 2011
2 Tzidadi de su Messicu Mèssicu 8.851.080[8] 2010
3 New York City Stadus Unius 8.175.133[9] 2010
4 Lima Perù 7.605.742[10] 2007
5 Bogotá Colombia 7.467.804[11] 2011
6 Rio de Janeiro Brasile 6.355.949[12] 2011
7 Santiago Cile 5.040.028[13] 2010
8 Los Angeles Istados Unidos 3.792.621[9] 2010
9 Buenos Aires Argentina 2.891.082[14] 2010
10 Chicago Stadus Unius 2.695.598[9] 2010
Is 10 cittadis prus mannas (cittadi bera e propria) in America

Geografia politica[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

Mappa politica (in lìngua inglesa) de s'America

Su Nordamerica e su Sudamerica contant in totu 35 stadus indipendentis (22 in Nordamerica e 13 in Sudamerica) e calincunu territoriu mesu-indipendenti.

America Settentrionali[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]
Paisu Capitali
Bermuda (Regnu Uniu) Hamilton
Canada Ottawa
Groenlandia (Danimarca) Nuuk
Mèssicu Cittadi de su Messicu
Saint-Pierre e Miquelon (Francia) Saint-Pierre
Stadus Unius Washington
America Centrali[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]
Paisu Area (km²) Popolazioni (1u de argiolas de su 2007) Densidadi (po km²) Capitali
Belize 22.966 256.062 11 Belmopan
Costa Rica 51.100 4.325.838 85 San José
El Salvador 21.040 6.948.073 330 San Salvador
Guatemala 108.890 12.974.361 119 Citadi de Guatemala
Honduras 112.090 6.406.052 57 Tegucigalpa
Nicaragua 129.494 5.603.000 42 Managua
Panamá 78.200 3.231.000 43 Panamá
Antillas[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]
Paisu Area (km²) Popolazioni (1u de argiolas de su 2007) Densidadi (po km²) Capitali
Antigua e Barbuda 442 69.108 152 Saint John's
Curaçao (Paisus Bascius) Willemstad
Aruba (Paisus Bascius) 193 102.695 532 Oranjestad
Sint Maarten (Paisus Bascius) Philipsburg
Bahamas 13.940 297.852 21,2 Nassau
Barbados 430 276.607 642 Bridgetown
Isulas Cayman (Regnu Uniu) 260 44.270 139 George Town
Cuba 110.861 11.184.023 110,9 S'Avana
Dominica 754 72.386 91 Roseau
Repubblica Dominicana 48.730 9.183.984 173,2 Santo Domingo
Grenada 350 105.000 259,5 Saint George's
Guadalupa (Francia) 1.628 420.000 258 Basse-Terre
Haiti 27.750 8.527.817 271 Port-au-Prince
Giamaica 11.425 2.598.000 245 Kingston
Martinica (Francia) 1.128 401.000 339 Fort-de-France
Montserrat (Regnu Uniu) 102 4.798 47 Plymouth (capitali de facto: Brades)
Porto Rico (Stadus Unius) 9.104 3.994.259 438 San Juan
Saint-Barthélemy (Francia) 25 6.852 274 Gustavia
Saint Kitts e Nevis 261 38.756 148,5 Basseterre
Santa Lucia 620 160.145 260 Castries
Saint-Martin (Francia) 53,20 31.397 590 Marigot
Saint Vincent e Grenadine 389 116.812 300 Kingstown
Trinidad e Tobago 5.128 1.300.000 215 Port of Spain
Turks e Caicos (Rennu Auniadu) 497 26.023 60 Cockburn Town
Isulas Virginis americanas (Stadus Unius) 352 124.778 254 Charlotte Amalie
Isulas Virginis britannicas (Regnu Uniu) 153 21.730 142 Road Town
America Meridionali[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]
Paisu Area (km²) Popolazioni (1u de argiolas de su 2007) Densidadi (po km²) Capitali
Argentina 2.766.890 39.921.833 14,3 Buenos Aires
Bolivia 1.098.580 8.857.870 8,1 Sucre
Brasile 8.514.877 192.000.000 22 Brasilia
Cile 756.950 16.358.565 21,1 Santiago (Cile)
Colombia 1.138.910 44.831.434 39,4 Bogotá
Ecuador 283.560 13.363.593 47,1 Quito
Isulas Falkland (Regnu Uniu) 12.173 2.967 0,24 Port Stanley
Georgia de su Sud e isulas Sandwich meridionalis (Regnu Uniu) 4.190 200 0,04 Grytviken
Guyana 214.970 765.283 3,6 Georgetown
Guyana francesa (Francia) 86.504 190.842 2 Cayenne
Paraguay 406.750 6.347.884 15,6 Asunción
Perù 1.285.220 27.925.628 21,7 Lima
Suriname 163.270 433.998 2,7 Paramaribo
Uruguay 176.220 3.415.920 19,4 Montevideo
Venezuela 912.050 25.375.281 27,8 Caracas

Lìnguas[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

Lìnguas prus allegadas e prus importantis in Amèrica (mappa in lìngua spagnola).

Su numeru in totu de is lìnguas de sAmèrica bincit de meda 500, intr'e lìnguas e dialetus. Is principalis lìnguas funti is correspundentis a is ca funti istetius postus de is colonizadoris europeus, sighius de is lìnguas de is principalis culturas amerindias.

  • Su spagnolu est allegau de prus de 377 milionis de personas, principalmenti in Mèssicu, Centroamèrica e Sudamèrica. Esistint peri importantis comunidadis ispanofonas in is Stadus Unius, Brasili e calincuna isula de is Caraibis.
  • Su inglesu est allegau de unu 325 milionis de personas. Est sa lìngua prus allegadas in is Stadus Unius e est offitziali in Canada, Belize, Guyana, is Isulas Malvinas o Falkland e calincunu territoriu de is antillas. In Puerto Rico est presenti comenti segunda lìngua offitziali.
  • Su francesu est allegau in varias isulas de is Caraibis (comenti Haití, Guadalupe e Martinica, intr'e atras) e est offitziali in Canada (comenti peri in sa provincia de su Quebec) e in sa Guayana Francesa.
  • Su portoghesu est sa lìngua offitziali de su Brasili, cun ddunu totali de prus de 185 milionis de fueddadoris.
  • Su quechua est sa lìngua nativa prus allegada, cun prus de 12 milionis de personas. Est offitziali in Bolivia e in su Perú, in is zonas auba custa lìngua predominat.[15] Su propriu ddu allegat una considerabili minoría in Ecuador, su sud de sa Colombia, totu su nord de s'Argentina e su nord de su Cile.[16][17]
  • Paris a su quechua, su aimara est peri offitziali in Bolivia, mentris in su Perú auba prevalit e bia.[18] Aicci e totu, s'aimara est sa primu lìngua de unu 18% de sa populazioni de sa Bolivia, e est sa lìngua principali amerindio del sud peruvianu e su nord cilenu. Nci funti peri fueddantis de custa lìngua in su nord de s'Argentina.[16][19]
  • Su creolu est una lìngua basada principalmenti in su francesu, ca si chistionat in Haití.
  • Su guaraní est allegau de prus de 6 milionis de personas, principalmenti in su Paraguay, auba est lìngua offitziali.
  • Diversas lìnguas nativas funti allegadas in sa zona de su centruamerica, comenti su náhuatl (allegau de 1,5 milionis de personas in Mèssicu), su quiché (allegau de 1,4 milionis de personas in Guatemala e Mèssicu), is lìnguas mayenses (totus paris allegadas de 5 milionis de personas in Mèssicu e Centruamèrica), su zapotecu (allegau in Oaxaca de unu 800 milla personas, a pitzu de totu s'Istmo de Tehuantepec, includiu medas de cussas de origini europea e araba) e su mixteco (allegau in Oaxaca e in su Guerrero de prus de 500 milla personas), intr'e atras.
  • Su olandesu est allegau in is isulas de Aruba, Bonaire, Curazao, Sint Maarten, San Eustaquio e Saba, aicci comenti in sa República de Suriname.
  • In su territoriu de sa Groenlandia est offitziali su groenlandesu.

Calincuna atra lìngua tenit una importantzia demográfica chenza chi siat offitziali, intr'e cussas:

Billetu de unu dollaru stadunidensi (impreau in is Stadus Unius e atrus Paisus de s'Amèrica).
File:Billete $200 Mexico Tipo F Anverso.jpg
Billetu de duxentus pesos messicanus.


File:C$50 Cordobas.jpg
Billetu de cincuanta córdobas nicaraguensas.


Billetu de duxentus cincuanta gourdes haitianus.


Dinai[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

Notas[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

  1. (EN) worldatlas.com
  2. (IT)>> La domanda del giorno « ScienzaOggi
  3. "Parassiti e migrazioni umane", de Fabrizio Bruschi, pubbl. in "Le Scienze (Scientific American)", num.484, dic.2008, pag.44
  4. (EN) SOCIAL IDENTITY Marta Fierro Social Psychologist (DOC), in umng.edu.co. URL consultadu su 25 freàrgiu 2009 (archiviadu su 25 freàrgiu 2009).
  5. massive immigration of European Argentina Uruguay Chile Brazil (PDF), in iidh.ed.cr. URL consultadu su 2 làmpadas 2020 (archiviadu dae s'url originale su 25 freàrgiu 2009).
  6. Latinoamerica. (PDF), in revistas.ucm.es. URL consultadu su 2 làmpadas 2020 (archiviadu dae s'url originale su 18 martzu 2009).
  7. (PT) url=http://www.ibge.gov.br/home/estatistica/populacao/censo2010/tabelas_pdf/total_populacao_sao_paulo.pdf
  8. INEG 2010 Census Tables http://mapserver.inegi.org.mx/mgn2k/?s=geo&c=1223 Archiviadu su 25 nadale 2018 in s'Internet Archive.
  9. 9.0 9.1 9.2 (EN) Population and Housing Occupancy Status: 2010 - State -- Place more information 2010 Census Redistricting Data (Public Law 94-171) Summary File url=http://factfinder2.census.gov/faces/tableservices/jsf/pages/productview.xhtml?pid=DEC_10_PL_GCTPL2.ST13&prodType=table%7Cpublisher=U.S. U.S. Census Bureau
  10. (ES) url=http://censos.inei.gob.pe/censos2007/Documentos/Primresult_CPV2007.pdf Archiviadu su 10 santugaine 2008 in s'Internet Archive. Instituto Nacional de Estadistica e Informatica (INEI)
  11. (ES) url=http://www.sdp.gov.co/resources/estadistica/Bogota_en_Cifras_junio_13_V17.xls Archiviadu su 25 nadale 2018 in s'Internet Archive. Secretaría Distrital de Planeación
  12. (PT) url=http://www.ibge.gov.br/home/estatistica/populacao/censo2010/tabelas_pdf/total_populacao_rio_de_janeiro.pdf Instituto Brasileiro de Geografia e Estatística
  13. (ES) url=http://www.ine.cl/canales/chile_estadistico/demografia_y_vitales/proyecciones/DatProv/SalProvUsuarios-T13OK.xls Instituto Nacional de Estadística de Chile (INE)
  14. (ES) url=http://www.censo2010.indec.gov.ar/preliminares/cuadro_caba.asp Archiviadu su 23 cabudanni 2015 in s'Internet Archive. INDEC
  15. http://pdba.georgetown.edu/Constitutions/Peru/per93reforms05.html Funti lìnguas offitzialis su castiglianu e, in is logus auba predominant, comenti ddu funti su quechua, su aimara e is atras lìnguas originarias de su continenti, segundu sa ley
  16. 16.0 16.1 Chile profile, Ethnologue, retrieved October 10th, 2007
  17. SIL International, in sil.org. URL consultadu su 2 làmpadas 2020 (archiviadu dae s'url originale su 19 làmpadas 2008).
  18. In su Perú no ddu at una legislazioni ca ponit in practica sa offitzialidadi constituzionali de s'aimara, ne est in nisciuna manera impreada in s'amministrazioni de su Stadu, cun dduna eccezioni: is programas ruralis de "Educación Bilingüe Intercultural (EBI)
  19. (Hardman 2000: p. 1)