Biata de Arbaree

Dae Wikipedia, s'entziclopedia lìbera.
(Reindiritzadu dae Beatrice de Arborea)
Custu artìculu est iscritu cun sa grafia Limba Sarda Comuna. Abbàida sas àteras bariedades gràficas:

campidanesu · logudoresu · nugoresu


Biata de Arbaree
Mesurelevu in s'abbadia de Fontfroide
Nùmene intreuBiata de Serra Bas
Nàschida1343 tzirca
Molins de Rei
Morte1377
Narbona
Natzionalidadesarda; frantzesa
GenitoresMama: Timbora de Rocabertì
Babbu: Marianu IV de Arbaree
CòjubeAmerigu VI de Narbona
Fìgiu/a(os/as)Gulliermu, Aimerigu, Predu, Elianora, Biata, Ermengarda, Borguina
TìtuluViscontissa mugere de Narbona
Printzesa de Arbaree (donnikella)

Istemma
ReligioneCatolitzèsimu
Contributos de importuViscontissa mugere de Narbona, Baronissa mugere de Puisserguier, fìgia segunda de Marianu IV e ajaja de s'ùrtimu giuighe de Arbaree Gulliermu III

Biata de Bas Serra o de Arbaree - in frantzesu Béatrice d'Arborée - (Molins de Rei, 1343 tzirca[1]Narbona, 1377) fiat printzesa de Arbaree, fìgia segunda de su giùighe Marianu IV, sorre de Ugone III e de sa famosa Elionora, viscontissa mugere de Narbona in cantu cojuada a Aymeri VI.

Biografia[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

In su 1336 Timbora de Rocabertì (1318-1364), chi parteniat a unu de is prus influentes ereos de Catalugna, aiat connotu, in sa corte de Alfonsu IV de Aragona, su donnikellu de deghessete annos Marianu de Arbaree (1319-1375), fìgiu de Ugone II e benidore giùighe. Su tìtulu de donnikellu, tocaiat a is fìgios e a is parentes istrintos de su soberanu arboresu. Marianu s'agataiat in Bartzellona cun su propòsitu de cunsighire un'annestru de prìntzipe, paris a su frade minore Giuanne. Is duos giòvanos si fint cojuados cun s'agradessimentu de su re nou aragonesu Pedru IV su Tzerimoniosu chi aiat cunferidu a s'isposu su rangu de conte de Costera (Ghociani[2])e de Marmidda. Sa pariga aiat istabilidu sa prima residèntzia in su palatzu tzitadinu, mancari preferiat si tratènnere in su Castellciurò in su burgu a curtzu de Molins de Rei.[3] Sa contissa de su Ghociani (comomai est istòricamente atzertadu)[4] aiat tentu bator fìgios in su casteddu de Molins: Ugone (1337-1383), Biata, una pipia morta primidia e Elionora (1347 tzirca-1403 tzirca).[5]

Pro medas annos is istòricos ant imaginadu Elionora comente sa fìgia segunda de Marianu e Timbora, pro ite fiat istada issa a sutzèdere cun su fìgiu a su frade assassinadu Ugone III in su 1383. In una lìtera, cunservada in is Artzivos Reales de Bartzellona, imbiada dae Aymeri VI de Narbona, biudu de Biata, a su re Pedru IV, s'afirmat, imbetzes, chi fiat custa ùrtima sa segunda fìgia (portaiat fintzas su nùmene de s'antepassada materna) e duncas su tronu de Arbaree tocaiat de deretu a s'erederi issoro Gulliermu. Fiat avesu, aici puru, in is famìlias regnantes, chi is cojuas si tzelebrarent segundu s'òrdine de edade: Elionora si fiat cojuada a pustis de annos medas respetu a sa sorre, ma teniat s'avantàgiu de s'agatare in Sardigna e fiat resissida a conchistare su giuigadu.[6][7]

Aymeri VI visconte de Narbona

Sa famìlia de Marianu si fiat tramudada a su giuigadu in su palatzu de Aristanis, sede de su frade Pedru III e de sa mugere Costantza de Saluzzo. Aiant isseberadu, però, a resièntzia privilegiada su casteddu de su Ghociani, tzentru de sa contea de chi fiant titulares. Marianu si fiat fatu retràere in su polìpticu galu oe collocadu in sa crèsia de Santu Nigola in Otzana. Timbora, su 6 nadale, die dedicada a su santu, acumpangiaiat is fìgios a sa festa e a mirare su retratu de su babbu (s'ùnicu chi esistit), faghende annoditzare a Biata (brunda cun sos ogros birdes) s'assimìgiu cun isse, mentras Ugone e Elionora aiant eredadu dae issa, catalana, sos colores iscuros.[8]

Mortu chene fìgios, in su 1347, su giùighe Pedru III, ddi fiat sutzèdidu Marianu IV chi aiat acùdidu a Aristanis cun sa mugere e is tres rempuddos. Sa giuighissa, fèmina moderna pro s'època, aiat disigiadu pro Biata e Elionora unu percursu culturale simigiante a cuddu de su frade issoro. In su 1360 Ugone at cojuadu sa fìgia majore de su prefetu de Roma Giovanni de Vico chi fiat morta in su 1369, a pustis de ddi dare Beneita, eredera presuntiva a su tronu. In su 1361 fiat istipuladu su cuntratu de coju intre Biata de deghiotu annos e su visconte Aymeri VI de Narbona (1328-1388) de trintatres annos, ammiràlliu de Frantza (Timbora diat àere prefèridu su catalanu conte de Ampùrias). Aymeri fiat giai biudu de Biata de Sully e de Yolanda de Ginevra: Biata aiat dadu a sa lughe belle che sete fìgios, intre is cales su sutzessore Gulliermu. Su visconte fiat un'òtimu partidu, combatente baliosu e amigu de su re de Frantza Giuanne II. S'isposòriu fiat tzelebradu in su 1362 e Biata fiat partida camba a sas costas de Provenza cun fastu mannu e una rica doda. S'istemma suo, in virtude de sa coja, uniat s'àrbure birde irradighinadu de su giuigadu de Arbaree cun su ruju de is Narbona-Lara.[9]

Mapa de su viscontadu de Narbona

Sa giòvana Biata aiat bìvidu pro batòrdighi annos in su casteddu viscontile de Narbona, intreghende·si mescamente a sa cura de is fìgios medas e a fainas benèficas. A càusa de s'istesiamentu aiat tentu pagos cuntatos cun sa famìlia de orìgine e fiat morta, a s'edade de 34 annos, in su 1377. Fiat interrada in sa cripta de s'abbadia de Sainte-Marie de Fontfroide. Su maridu, torra biudu, aiat isseberadu sa de bator mugeres in sa nòbile Guillierma de Villademanes.[10]

Sa viscontissa (de sa cale si tenent iscassas novas subra sa vida in Narbona), su 8 làmpadas 1377, aiat fatu redatare unu testamentu longu, testimonia de is richesas batidas a fatu dae s'Arbaree: s'erederi universale fiat su primu fìgiu, ma aiat lassadu a su maridu 1000 francos, summas bundantes a carchi monastèriu, a is àteros ses fìgios e a sa tzerachia chentinas de francos e frorinos de oro, prendas, pellitzas, una corona e unu capeddu de oro, benes pretziosos de frunimentu, ogetos pregiados in oro e prata, pedras pretziosas.[11]

Imàgine de s'Abbadia de Fontfroide

Su nebode de Biata, Gullielmu III de Narbona (1383 tzirca-1424, II comente giùighe) - su babbu suo Gulliermu II fiat mortu in su 1397 - aiat tentu sa sorte de èssere cunsideradu s'ùrtimu giùighe de Arborea (1407-1420) essende su parente prus pròssimu de Marianu V, erederi de sa giuighissa Elionora. Sa sua, nointames, fiat istada una bera e pròpia aventura (ammentada petzi de is monedas chi aiat fatu coniare) concruida su 17 austu 1420 cun s'alienatzione de is deretos suos in su territòriu sardu a su re de Aragona Alfonsu V su Mannànimu chi aiat causadu s'isperdimentu definitivu de su giudicadu arbaresu.[12]

Gulliermu, chene fìgios e ùrtimu de iscratza dereta dae Marianu IV, at a mòrrere in su 1424 e at a èssere interradu in s'abbadia de Sainte-Marie de Fontfroide acanta de is tumbas de is ajajos Aymeri VI e Biata.[13]

Su giuigadu de Arbaree si fiat reduidu in su minore marchesadu de Aristanis, su cale de bator sennores Lenardu de Alagon y Luna (1470-1478), pronebode in lìnia feminina de su giùighe Ugone II, derrotadu in sa batalla de Macumere, aiat dèpidu tzèdere su fèudu a su re Giuanne II de Aragona.[14] Is benidores de su marchesu Lenardu - aiat tentu ses fìgios - sunt totora unos rapresentadores erederis, in bia feminina, de sa famìlia giuigale de Arbaree.[15]

Notes[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

  1. Mariano IV d'Arborea, <Dizionario Biografico...>, vol. 70, p. 103
  2. Carta de Logu (PDF), in sardegnacultura.it. URL consultadu su 3 maju 2020 (archiviadu dae s'url originale su 16 maju 2020).
  3. Carta Raspi, pp. 28-30
  4. Pitzorno, p. 40
  5. Cuccu, p. 51
  6. Mariano IV de Arborea, in Ditzionàriu Biogràficu de sos Italianos, vol. 70, p. 102
  7. De Arienzo, XIII
  8. Pitzorno, p. 112
  9. Pitzorno, pp. 130-132
  10. Boyer, p. 24
  11. Pitzorno, p. 185
  12. De Arienzo, XII-XIII
  13. De Arienzo, XIV-XV
  14. Cuccu, p. 141
  15. De Arienzo, sa de XVI

Bibliografia[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

  • Charles Boyer, Abbaye de Fontfroide, Lacour, Narbona 1932.
  • (IT) Raimondo Carta Raspi, Mariano IV d'Arborea: conte del Goceano, visconte di Bas, giudice d'Arborea, Aristanis, S'Alvure, 2001 [1934], ISBN 978-8873831129, OCLC 48407842, SBN IT\ICCU\CAG\0085729.
  • Franco Cuccu, La città dei Giudici, S'Alvure, vol. I, Aristanis 1996.
  • Lucia D'Arienzo, Documenti sui visconti di Narbona e la Sardegna, vol. 1-2, CEDAM, Pàdova 1977.
  • Mariano IV di Arborea, <Dizionario Biografico degli Italiani>, vol. 70, Treccani, Roma 2007
  • Jacques Michaud-André Cabanis, Histoire de Narbonne, Michaud, Toulouse 2004.
  • Héléna Philippe, Les origines de Narbonne. Edité par Privat, Toulouse 1937.
  • Bianca Pitzorno, Vita di Eleonora d'Arborea principessa medievale di Sardegna, Mondadori, Milanu 2010.