Jump to content

Criptodinari

Dae Wikipedia, s'entziclopedia lìbera.
Custu artìculu est iscritu cun sa grafia Limba Sarda Comuna. Abbàida sas àteras bariedades gràficas:

campidanesu · logudoresu · nugoresu

Logos de vàrios criptodinaris

Unu criptodinari[1] o criptomoneda[2] est una moneda digitale impreada comente a mèdiu de iscàmbiu pro mèdiu de una retza informàtica chi no est regulada nen mantenta dae peruna autoridade tzentrale, comente a unu guvernu o una banca.[3]

Is criptodinaris sunt monedas virtuales basadas in sa tecnologia de sa cadena de blocos[4] (blockchain) e serbint pro comporare benes o servìtzios e iscambiare balore.

Su primu criptodinari, e prus famadu, est su Bitcoin, creadu in su 2008. A su mundu esistent in prus de 24.000 criptodinaris.[5]

Definitzione formale

[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

Segundu Jan Lansky, unu criptodinari est unu sistema chi cumprit ses cunditziones:[6]

  1. A su sistema non ddi faghet bisòngiu un'autoridade tzentrale, s'istadu suo est mantentu a traessu de unu cunsensu distribuidu.
  2. Su sistema mantenet unu controllu de is unidades de criptodinari e de sa propiedade issoro.
  3. Su sistema determinat si podent èssere creadas unidades noas de criptodinari. Si faghet a nde creare, su sistema nde definit s'orìgine e sa manera de nde determinare su mere.
  4. Sa propiedade de su criptodinari podet èssere proada isceti in manera critogràfica.
  5. Su sistema cunsentit transatziones in ue unidades càmbiant mere. Sa cunfirma de sa transatzione podet èssere emìtida isceti dae un'ente chi podet proare sa propiedade de is unidades chi nd'ant fatu parte.
  6. Si ddoe sunt prus istrutziones de càmbiu de propiedade de unidades in su pròpiu momentu, su sistema nde esecutat una isceti.

Istòria

[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]
Un'isportellu automàticu Bitcoin

Sunt istadas definidas prus de trinta ispetzìficas diferentes e protocollos pro su prus sìmiles o derivadas dae Bitcoin. Dae su 2009 a pustis de s'abbentu de custu sunt nàschidos in totu su mundu unu nùmeru mannu de criptodinaris, connotos comente AltCoin (Alternativas Coin, overas dinaris alternativos a s'originale), chi càmbiant in unas cantas minudas, e impreant unu sistema diferente de cadena de blocos. Is altcoin punnant a ofèrrere piessìnnios chi Bitcoin, segundu is isvilupadores de altcoin, non tenet.[7]

Sa tecnologia de cadena de blocos no est ancora istada crarida de su totu dae su puntu de bista legale e legislativu, ma is guvernos punnant a s'annoare a pagu a pagu: in su 2017, pro nàrrere, s'Istadu de su Nevada, Istados Unidos, at aprovadu una lege pro una liberalizatzione cumpleta de sa blockchain.[8] Custa bisione no dda cumpartzint totus: pro nàrrere, semper in is Istados Unidos, s'Istadu de New York at impostu leges fortes pro chie fatzat impreu de custa tecnologia pro iscàmbios monetàrios, cun una cundenna finas a s'espulsione dae s'istadu.[8]

Su bonu de is criptodinaris est progetadu pro introduire in manera graduale unidades noas de moneda, ponende unu màssimu a sa cantidade chi at a èssere in giru. Custu si faghet pro imitare s'iscassia (e su balore) de is metallos pretziosos, siat pro evitare s'iper-inflatzione.

Cumparadas cun su dinari ordinàriu gestidu dae is istitutos finantziàrios o tentu comente a contante, su criptodinari est prus difìtzile pro is autoridades a cunfiscare. Is transatziones fatas cun su criptodinari oferit unu livellu bonu de privatesa, gràtzias a s'impreu de paranùmenes pro is impitadores.[9] Su livellu de privatesa càmbiat segundu su protocollu impreadu, e est totale pro is (comente Monero, Dash, Zcash) chi impreant su sistema de validatzione "a connoschimentu zero" (zero knowledge), gràtzias a su cale non si cuncàmbiat nudda in contu de is partes. Unos cantos chircadores ant agatadu vulnerabilidades in sa posta in òpera de su protocollu impreadu dae Monero: sunt istados bonos a torrare a iscrìere s'istòria de is transatziones acontèssidas a subra de sa cadena de Monero finas a ghennàrgiu 2017.[10][11] Atacos sìmiles sunt istados portados a cumprimentu fintzas contras a Dash e Zcash.

Monedas natzionales

[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]
  • e-Dinar, moneda natzionale de sa Tunisia, est istada sa prima moneda de istadu a impreare sa tecnologia de cadena de blocos.[12]
  • ECFA, moneda natzionale de su Senegal basada a subra de sa cadena de blocos.[13]
  • Petro, moneda isperimentale, ispirada a unu documentu biancu de orìgine russa, chi est istada impreada in Venetzuela in su perìodu 2018-24 pro cuntrastare s'iper-inflatzione.[14]
  • SOV, moneda basada a subra Algorand adotada in is Ìsulas Marshall.[15]
  • yuan digitale (e-CNY)[16]
  • Bitcoin impreada in El Salvadòr[17][18]

Architetura

[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

Cadena de blocos

[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

Sa balidesa de is monedas de cada criptodinari est frunida dae una cadena de blocos. Una cadena de blocos est un'elencu, chi sighit a crèschere, de registros, is blocos, chi sunt ligados e amparados impreende sa critografia.[19]

Onni blocu cuntenet, in gènere, su ligòngiu a su blocu chi benit in antis, una marca temporale e datos a subra de is transatziones.[19][20] Is cadenas de blocos, gràtzias a su progetu issoro, sunt difìtziles a modificare. Est "unu registru abertu e distribuidu chi podet registrare transatziones intre duas alas in manera efitziente, averiguàbile e permanente".[21] Pro s'impreu comente a libru mastru distribuidu, una cadena de blocos est in generale manigiada dae una retza peer-to-peer chi aderit in manera colletiva a unu protocollu pro sa cunvàlida de blocos noos. Una borta registrados, is datos in unu blocu non podent èssere modificados sena cambiare totu is blocos sutzessivos, su chi diat bòlere sa cooperatzione de sa majoria de sa retza.

Una cadena de blocos est segura dae sese e est un'esèmpiu de sistema de càrculu distribuidu cun tolleràntzia manna a is errores. Risolvet su problema de <i>dòpia ispesa</i> sena netzessidade de un'autoridade atendìbile o de unu serbidore tzentrale.

Su tempus de blocu est su tempus mèdiu impreadu dae sa rete pro generare unu blocu agiuntivu in sa cadena.[22] Unas cantas cadenas creant unu nou blocu onni chimbe segundos.[23]

Marcadura temporale

[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

Sa marcadura temporale garantit data e ora tzertas pro unu documentu informàticu in su momentu chi est agiunta.

Su servìtziu de marcadura temporale de unu documentu informàticu, cunsistet in sa generatzione, a banda de un'Autoridade de Tzertificatzione, de una firma digitale de su documentu, cun s'assòtziu de una data un'ora tzerta.[24]

Su criptodinari impreat vàrios ischemas de marcadura temporale pro evitare sa netzessidade de un'autoridade chi dda registret.

Ischema proof-of-work

[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

Su primu ischema de marcadura imbentadu est istadu s'ischema de proof-of-work. Is ischemas de proof-of-work prus impreados sunt basados a subra de SHA-256 e scrypt.[25]

Proof-of-stake e ischemas cumbinados

[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

Unas cantas criptomonedas impreant un'ischema cumbinadu de proof-of-work / proof-of-stake. Su proof-of-stake est unu mètodu pro amparare una retza de criptomoneda e una tzerta cantidade de moneda de propiedade sua. Est diferente dae is sistemas de proof-of-work chi esecutant algoritmos de hash cumplessos pro cunvalidare is transatziones eletrònicas. S'ischema dipendet prus che totu dae sa moneda, e pro como no esistet una forma istandard.

Mining

[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]
Hashcoin mine

Su mining si presentat comente a unu de is trastos pro la cunvàlida de transatziones in sa retza de unu criptodinari.[26] Su minadore est un'indivìduu o sotziedade chi investit potèntzia de elaboratzione retzende in càmbiu una parte de su dinari. Su cumpensu diminuit is cummissiones de transatzione creende un'intzentivu pro contribuire a sa potèntzia de elaboratzione de sa retza. Sa lestresa de generatzione de is hash, chi cunvàlidant cale si chi siat transatzione, est istada ammanniada dae s'impreu de màchinas ispetzializadas comente a FPGA e ASIC chi esecutant algoritmos de hashing cumplessos comente a SHA-256 e Scrypt.[27] Custu comporòngiu de màchinas prus pagu caras ma efitzientes sighit dae sa die in ue su primu Criptodinari, Bitcoin, est istadu introduidu in su 2009.[27] Cun prus persones chi nche sunt intrados in su mundu de is monedas virtuales, sa generatzione de hash pro custu tipu de cunvàlida est essida meda prus cumplessa, cun is minadores chi depent investire summas mannas de dinari impreende prus ASIC a prestatziones artas. Duncas, su balore de sa moneda otenta pro agatare un'hash s'ispissu non giustìficat su dinari ispesu pro s'installatzione de is màchinas, is istruturas de isfritamentu pro minimare s'enorme cantidade de calore chi produent e s'eletritzidade netzessària pro ddas manigiare.[27][28]

Custu protzessu cumportat unu consumu artu meda de eletritzidade, chi est finas unu problema pro s'ambiente: pro ònnia transatzione si consumant a unos 150 kWh. Pro custu is minadores sunt localizados in paisos comente a Tzina, Mongòlia e Ucràina, in ue s'eletritzidade costat prus pagu.[29]

Unos cantos minadores impreant sa rete pro cumpartzire su càrrigu de traballu. Una cuota est assignada a is membros de custu grupu mineràriu in base a sa cantidade de traballu acumpridu e presentende una proa de traballu (proof-of-work) partziale bàlida.

Pro bìnchere is pensamentos econòmicos e ambientales assotziados a su mining, esistent giai vàrias criptomonedas chi non nde faghent impreu, cambiende sa <i>proof-of-work</i> cun <i>proof-of-stake</i> (bide Cardano, Eos, Algorand, Atom) e àteras sunt in fase de isvilupu o transitzione, comente a Ethereum.[30][31]

In su martzu de su 2018 Plattsburgh, una tzitade in s'ala setentrionale de s'Istadu de Noa York, at blocadu 18 meses totu is minas de criptodinari, intentende de amparare is risursas naturales e su "caràtere e sa diretzione" de sa tzitade.[32]

Dae su 2018, su guvernu tzinesu at semper blocadu su mining de criptodinari. Cun s'ùrtimu provedimentu, in maju 2021, is autoridades de sa provìntzia de su Sichuan ant ordinadu sa serrada de totu is impresas chi s'òcupant de bogare criptodinari.[33] Su mudòngiu cara a paisos cun bundàntzia de eletritzidade bènnida dae fontes rennoaditzas comente s'idroelètrica e sa solare at favoridu paisos comente a su Cànada e s'Islanda, ma fintzas Istados de is USA chi impreant fontes fòssiles sunt ativende programmas pro s'insediamentu de faina de mining de criptodinari.[33]

Anonimadu

[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

Su bonu de is criptodinaris non sunt anònimos ma sunt pseudònimos, sende chi su criptodinari a intro de unu portafòlliu virtuale no est ligadu a sa persone, ma prusaprestu a unu o prus craes ispetzìficas (o "indiritzos").[34] In custa manera, su propietàriu de criptodinari non faghet a dd'identificare, ma totu is transatziones sunt a disponimentu in pùblicu in sa blockchain.[34]

Unas cantas monedas naradas "privacy coins", comente Monero, punnant a risòlvere custu problema impreende tècnicas pro annebidare is transatziones.

In s'incumentzu de su 2018, sa Corea de su Sud at vietadu is transatziones anònimas in criptodinari, oblighende is intermediàrios de pagamentu a refudare o refudare cale si siat transatzione chi non permitat de averguare sa contraparte e sa legitimidade de sa punna de s'iscàmbiu e de s'orìgine de is risursas finantziàrias.[35][36]

Riferimentos

[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]
  1. ↑ Andrea Maccis, Cun Bitcoin su mundu andat ainnantis o torrat agou?, in Sardunomics. URL consultadu su 2 santugaine 2024.
  2. ↑ Sarvadore Serra, Su bitcoin, criptomoneda detzentralizada, in Limba Sarda 2.0, 19 ghennàrgiu 2018. URL consultadu su 2 santugaine 2024.
  3. ↑ (SR) Kripto valute, in Ekonomika, vol. 64, 2018, pp. 105–122, DOI:10.5937/ekonomika1801105M.
  4. ↑ Sarvadore Serra, Su bitcoin, criptomoneda detzentralizada, in Limba Sarda 2.0, 19 ghennàrgiu 2018. URL consultadu su 2 santugaine 2024.
  5. ↑ (IT) CoinMarketCap, in coinmarketcap.com. URL consultadu s'11 santugaine 2021.
  6. ↑ (EN) Possible State Approaches to Cryptocurrencies, in Journal of Systems Integration, vol. 9, 31 ghennàrgiu 2018, pp. 19–31, DOI:10.20470/jsi.v9i1.335. URL consultadu su 19 martzu 2025 (archiviadu dae s'url originale su 24 freàrgiu 2018).
  7. ↑ (IT) Altcoin, cosa sono: non solo Bitcoin | Digital4Trade, in Digital4Trade, 2 freàrgiu 2018. URL consultadu su 12 làmpadas 2018.
  8. ↑ 8.0 8.1 (IT) Criptovalute: hanno senso tutte queste ICO? Situazione del giorno, in scenarieconomici.it. URL consultadu su 14 làmpadas 2018.
  9. ↑ (EN) An Analysis of Anonymity in the Bitcoin System, in arXiv:1107.4524 [physics], 22 trìulas 2011.
  10. ↑ (EN) Malte Möser, Kyle Soska e Ethan Heilman, An Empirical Analysis of Traceability in the Monero Blockchain, pp. 143-163, DOI:10.1515/popets-2018-0025.
  11. ↑ (EN) Decentralized Systems Lab, MoneroLink, in monerolink.com. URL consultadu su 23 martzu 2018 (archiviadu dae s'url originale su 4 abrile 2018).
  12. ↑ (EN) Tunisia To Replace eDinar With Blockchain-Based Currency - EconoTimes, in EconoTimes. URL consultadu su 5 nadale 2017.
  13. ↑ (EN) Senegal To Introduce A New Blockchain-Based National Digital Currency, The Second Such Currency In The World, in iAfrikan, 24 santandria 2016. URL consultadu su 5 nadale 2017 (archiviadu dae s'url originale su 30 abrile 2017).
  14. ↑ (IT) Elham Makdoum, La geopolitica delle criptovalute. Come Bitcoin and Co. stanno cambiando il mondo, Castelvecchi, 2024, pp. 135-37, ISBN 979-1256140497.
  15. ↑ (EN) Marshall Islands, in algorand.com. URL consultadu su 21 austu 2021.
  16. ↑ (IT) La corsa alle valute digitali: la Cina scopre le carte, in ilsole24ore.com.
  17. ↑ (IT) El Salvador è il primo Paese dove il bitcoin è moneta legale. Il presidente Bukele ne ha comprati per 21 milioni di dollari, in lastampa.it.
  18. ↑ (IT) A El Salvador la prima Bitcoin City, senza tasse, in ansa.it.
  19. ↑ 19.0 19.1 (EN) Arvind Narayanan, Joseph Bonneau e Edward Felten, Bitcoin and cryptocurrency technologies: a comprehensive introduction, Princeton, Princeton University Press, 2016, ISBN 978-0-691-17169-2.
  20. ↑ (EN) Blockchain, in investopedia.com. URL consultadu su 19 martzu 2016.
  21. ↑ (EN) The Truth About Blockchain, Harvard University, ghennàrgiu 2017. URL consultadu su 17 gennaio 2017.
  22. ↑ (EN) Muhammad Ghayas, What does "Block Time" mean in cryptocurrency?, in quora.com. URL consultadu su 21 gennaio 2018.
  23. ↑ (EN) Disney Reveals Dragonchain, an Interoperable Ledger, in news.bitcoin.com, 15 santugaine 2016. URL consultadu su 4 nadale 2016.
  24. ↑ (IT) Definizione di Marca Temporale, in firmacerta.it.
  25. ↑ (EN) Discussing the World of Cryptocurrencies, in cryptocointalk.com. URL consultadu su 24 freàrgiu 2015 (archiviadu dae s'url originale su 12 santugaine 2014).
  26. ↑ (IT) Le entrate minerarie di Bitcoin (BTC) sono aumentate del 48% a novembre quando il prezzo della principale criptovaluta ha raggiunto un nuovo massimo storico, in coinlist.me. URL consultadu su 17 abrile 2017.
  27. ↑ 27.0 27.1 27.2 (EN) Cryptocurrency Mining – Transition to Cloud, in International Journal of Advanced Computer Science and Applications, vol. 6, DOI:10.14569/IJACSA.2015.060915.
  28. ↑ (EN) Bitcoin's energy usage is huge – we can't afford to ignore it, The Guardian, 17 ghennàrgiu 2018. URL consultadu su 23 ghennàrgiu 2018.
  29. ↑ (IT) Riccardo De Bonis, Moneta: dai buoi di Omero ai Bitcoin, ISBN 978-88-15-28319-1, OCLC 1123186655.
  30. ↑ (EN) Cryptocurrency goes green: Could 'proof of stake' offer a solution to energy concerns?, in nbcnews.com. URL consultadu su 2 trìulas 2021.
  31. ↑ (EN) Energy-Efficient Blockchains Are Possible | Medha Parlikar, in coindesk.com, 29 làmpadas 2021. URL consultadu su 2 trìulas 2021 (archiviadu dae s'url originale su 30 làmpadas 2021).
  32. ↑ (EN) Bitcoin Mining Banned for First Time in Upstate New York Town, in bloomberg.com, 16 martzu 2018.
  33. ↑ 33.0 33.1 (IT) La Cina caccia i “minatori” di Bitcoin e inizia l'esodo verso il Texas. E il valore della criptovaluta crolla del 10 per cento, in lastampa.it, 21 làmpadas 2021. URL consultadu su 2 trìulas 2021.
  34. ↑ 34.0 34.1 (EN) Bitcoin Basics Lesson 2: Essentials of Bitcoin, in medium.com. URL consultadu su 18 ghennàrgiu 2018.
  35. ↑ (EN) South Korean Financial Watchdog Releases Stricter AML Guidelines for Virtual Currencies, in cointelegraph.com, 28 làmpadas 2018. URL consultadu su 27 santandria 2019.
  36. ↑ (EN) Joseph Angel Ypung, South Korea Ends Anonymous Cryptocurrency Trading, Exchanges to Finally Add New Users, in immediate-connect.fr, 31 ghennàrgiu 2018. URL consultadu su 27 santandria 2019.
Controllu de autoridadeBNE (ES) XX5827916 (data) · BNF (FR) cb17721173g (data) · LCCN (EN) sh2018001347
Bogadu dae "https://sc.wikipedia.org/w/index.php?title=Criptodinari&oldid=185974"