Judicadu sardu: diferèntzias tra is versiones

Dae Wikipedia, s'entziclopedia lìbera.
Content deleted Content added
No edit summary
No edit summary
Lìnia 4: Lìnia 4:
*[[Giuigadu de Arborea]]
*[[Giuigadu de Arborea]]
*[[Giuigadu de Gallura]]
*[[Giuigadu de Gallura]]
A custos si podet atzunghere su [[Giuigadu de Ogiastra]] naschidu a giru de s'annu [[1015]], cando a suta de s'appellu de su paba [[Beneittu VIII]], sos pisanos e genovesos beniant in agiudu de sos sardos pro ndi catzare sos arabos de sas costas meridionales. Custu rennu fiat guvernadu de sos pisanos e at tentu vida meda curtza, correspondende sa fine sua a cussa de su [[giuigadu de Calaris]], in su [[1258]]. Essende s'istoria e s'importantzia sua minore a sa de is ateros giuigados, non benet cunsideradu paris a issos.
A custos si podet atzunghere su [[Judicadu de Agulliastra|Giuigadu de Ogiastra]] naschidu a giru de s'annu [[1015]], cando a suta de s'appellu de su paba [[Beneittu VIII]], sos pisanos e genovesos beniant in agiudu de sos sardos pro ndi catzare sos arabos de sas costas meridionales. Custu rennu fiat guvernadu de sos pisanos e at tentu vida meda curtza, correspondende sa fine sua a cussa de su [[giuigadu de Calaris]], in su [[1258]]. Essende s'istoria e s'importantzia sua minore a sa de is ateros giuigados, non benet cunsideradu paris a issos.


=Istoria=
=Istoria=

Revisione de is 19:36, 10 Fre 2015


Articulu in logudoresu

Sos bator giuigados

Sos giuigados sardos fiant bator rennos chi pro manna parte de s'Edade de Mesu pretziant sa Sardigna. Issos si naraiant:

A custos si podet atzunghere su Giuigadu de Ogiastra naschidu a giru de s'annu 1015, cando a suta de s'appellu de su paba Beneittu VIII, sos pisanos e genovesos beniant in agiudu de sos sardos pro ndi catzare sos arabos de sas costas meridionales. Custu rennu fiat guvernadu de sos pisanos e at tentu vida meda curtza, correspondende sa fine sua a cussa de su giuigadu de Calaris, in su 1258. Essende s'istoria e s'importantzia sua minore a sa de is ateros giuigados, non benet cunsideradu paris a issos.

Istoria

S'origine de sos giuigados no est meda jara. Cun Giustinianu, in su 534 p.C. sa Sardigna fit intrada a faghere parte de s'Imperiu Romanu de Oriente, chi d'aiat conchistada a sos Vandalos e nd'aiat fatu una de sas sete provìntzias de s'esarcadu de Africa, ispartzida ancora in bator territorios (Partes), chi diant aere diventados bator rennos indipendentes.

Cun sas lompidas semper prus fitanias de sos arabos chi in pagu tempus fiant ammanniende a giru de totu su Mediterraneu sos territorios issoro, sos bizantinos si faghiant semper prus dibiles pro ite no scetis depiant difendere sos territorios pigados cun Giustinianu, ma s'esistentzia de s'imperiu matessi. Aici, a cara de su VIII seculu sos raportos cun Costantinopolis fiant giai meda raros e sa provìntzia sarda depiat acarare a sola sos atacos inimigos.

No s'ischet de pretzisu comente siat sutzedidu su passagiu a sos bator istados indipendentes, ni cando s'isula apat iscontzadu de totu sos raportos cun sos bizantinos, ma a partire de su IX seculu sos giuighes benent nominados in documentos Francos e de sos pabas.

Importante annoditzare comente:

  • in su 840 su geografu arabu Ibn Khurdadhbih ammentuaiat sa presentzia de unu guvernadore de Sardigna, Corsica e Baleares
  • in su 851 su paba Lione IV iscrieat a su Iudex Sardiniae pro dimandare de mandare militares e lana marina in Roma
  • in su 864 su paba Nicolò I iscrieat de sas uniones cunsambenadas intra de sos Iudices sardos

Si podet duncas resonare ca sos bizantinos lassaiant unu guvernadore de Sardigna Corsiga e Baleares cun presumida residentzia in Calaris, ca s'arantzia de custu apat afortigadu su podere in s'isula e a pustis d'apat detzentradu e multiplicadu pro megius difendere e controllare sos territorios. A cumprobu, paret ca su sambenadu Lacon-Gunale acapit a s'origine sos bator giuigados.

Subra de s'origine de custa familia esistent diversas teorias:

  • Tesi bizantina: sos Lacon-Gunale diant essere una familia aristocratica de origine bizantina lassada de s'imperadore
  • Tesi autoctona: sos Lacon-Gunale diant essere una familia sarda, subra de sa base ca assimbillat meda a nomenes de localidades sardas e ca nomenes fitanios intra de sos giuighes aiant a tennere origine in sa limba sarda pre-latina
  • Tesi allena: custa teoria atzappat fundamentu in su fatu ca in sa corte de su giuigadu de Torres bi aiant usos comunes a marovingios e carolingios. Sos francos diant aere dadu imbestidura de re a su guvernadore in Caralis in su IX-X seculu, a pustis de aere difendidu impare a sos sardos Corsica (a su tempus frantzesa) e Sardigna
  • Tesi ammesturada: custa tesi abbaidat sas tres giai descritas fundias impare: unu brancu nobile bizantinu lassadu a guvernare chi s'imparentaiat cun importantes familias sardas. S'isparìgu de s'autoridade tzentrale de Caralis diat aere bennida comente alliantzia cun sos francos a pustis de sas gherras contra de sos Arabos.