Ebreos: diferèntzias tra is versiones
No edit summary |
No edit summary |
||
Lìnia 2: | Lìnia 2: | ||
[[File:Jews2.png|thumb|372x372px|Imàgines de unos cantos ebreos famados. De sus a bàsciu e de manca a dereta: [[Albert Einstein]], [[Maimònide]], [[Golda Meir]], [[Emma Lazarus]]]] |
[[File:Jews2.png|thumb|372x372px|Imàgines de unos cantos ebreos famados. De sus a bàsciu e de manca a dereta: [[Albert Einstein]], [[Maimònide]], [[Golda Meir]], [[Emma Lazarus]]]] |
||
[[File:Jewish Population by Country (2013).png|thumb|279x279px|Isparghidura de is ebreos in su mundu]] |
[[File:Jewish Population by Country (2013).png|thumb|279x279px|Isparghidura de is ebreos in su mundu]] |
||
Is '''ebreos''' (in [[limba ebrea|ebreu]]: '''יְהוּדִים''', ''yehoudim;'' in [[limba grega|grecu]] antigu: '' Ἰουδαῖοι'', ''Ioudaĩoi;'' in [[limba latina|latinu]]: ''Iudaei'') sunt is membros de unu pòpulu caraterizadu de religione propia, s'[[ebraismu]], e in sensu ladu de su faeddu inditat is chi apartenet a unu grupu ètnicu e religiosu. Sunt totu de pesada de antigos [[israelitu|israelitos]] de su levante [[mare de Mesu|mediterràneu]]. |
Is '''ebreos''' o '''giudeos''' (in [[limba ebrea|ebreu]]: '''יְהוּדִים''', ''yehoudim;'' in [[limba grega|grecu]] antigu: '' Ἰουδαῖοι'', ''Ioudaĩoi;'' in [[limba latina|latinu]]: ''Iudaei'') sunt is membros de unu pòpulu caraterizadu de religione propia, s'[[ebraismu]], e in sensu ladu de su faeddu inditat is chi apartenet a unu grupu ètnicu e religiosu. Sunt totu de pesada de antigos [[israelitu|israelitos]] de su levante [[mare de Mesu|mediterràneu]]. |
||
Is ebreos non costìtuint unu grupu omogèneu, sa definitzione chi si ddis dat fatu-fatu est duncas cuntierrada e mudat segundu s'ènfasi chi si faghet subra su credu religiosu o s'identidade seculare ligada a traditziones, caràteres culturales e linguìsticos comunos. |
Is ebreos non costìtuint unu grupu omogèneu, sa definitzione chi si ddis dat fatu-fatu est duncas cuntierrada e mudat segundu s'ènfasi chi si faghet subra su credu religiosu o s'identidade seculare ligada a traditziones, caràteres culturales e linguìsticos comunos. |
Versione currente de is 11:44, 15 Maj 2021
Artìculu in LSC
Is ebreos o giudeos (in ebreu: יְהוּדִים, yehoudim; in grecu antigu: Ἰουδαῖοι, Ioudaĩoi; in latinu: Iudaei) sunt is membros de unu pòpulu caraterizadu de religione propia, s'ebraismu, e in sensu ladu de su faeddu inditat is chi apartenet a unu grupu ètnicu e religiosu. Sunt totu de pesada de antigos israelitos de su levante mediterràneu.
Is ebreos non costìtuint unu grupu omogèneu, sa definitzione chi si ddis dat fatu-fatu est duncas cuntierrada e mudat segundu s'ènfasi chi si faghet subra su credu religiosu o s'identidade seculare ligada a traditziones, caràteres culturales e linguìsticos comunos.
S'istòria issoro est caraterizada de sufferèntzias dadas de is persighidas a chi ant dèpidu aguantare fatuvatu in logos e èpocas diferentes, susetotus a òpera de cristianos. Oe in die, sa majoria de is autoridades càrculat chi is pessones ebreas in su mundu tzàntzighent intre is 12 e 15 milliones, rapresentende unu 0,2% de sa populatzione mundiale.
Sa prus parte de issos bivet in is Istados Unidos d'Amèrica e in Israele. Segundu istùdios fatos dae s'Universidade Ebrea de Gerusalemme, su 96% de is ebreos residentes foras de Israele sunt ispaniados in deghe paisos, totus democràticos.
Is ebreos ant tentu importu mannu fintzas in s'istòria e cultura de Sardigna. Rastas de su cuntatu intre gentes sardas e ebreas si nd'agatant galu in is costumas, contos e fintzas in sa limba (chenabura, pro esempru, faghet relatu a s'aprontada de su mandigare - sa "chena pura" - sa die in antis de su Shabbat). Is testimonias prus antigas de ebreos in Sardigna torrant a su 19 p.C. suta s'imperadore romanu Tibèriu, e pertocant 4.000 libertos deportados a Tharros. Est dàbile però chi medas prus esserent is ebreos betidos pro triballare che minadores in Surcis o in is minas de Lùvula.
Pro totu s'Edade Mèdia sardos e ebreos diant àere bìvidu impare in paghe in totu s'ìsula, e de is connoschèntzias tentas paret chi tènnerent medas carateres ètnicu-culturales simigiantes, de su restu segundu unas cantas chircas, fintzas a su 1492 unu 50% o prus de is sambenados de Sardigna teniat derivatzione semìtica.
A pustis de 1492, su re de Ispagna Ferdinandu su Catòlicu ddos aiat obligados a si cunvèrtere a su catolitzèsimu (is marranos) o a si nche andare.