Judicadu sardu: diferèntzias tra is versiones

Dae Wikipedia, s'entziclopedia lìbera.
Content deleted Content added
No edit summary
Lìnia 11: Lìnia 11:
No s'ischet de pretzisu commente siat sutzediu su passagiu a sos bator istados indipendentes, ni cando s'isula appat iscontzadu de tottu sos rapportos cun sos bizantinos, ma a partire de su IX seculu sos giuighes benent nominados in documentos Francos e de sos pabas.
No s'ischet de pretzisu commente siat sutzediu su passagiu a sos bator istados indipendentes, ni cando s'isula appat iscontzadu de tottu sos rapportos cun sos bizantinos, ma a partire de su IX seculu sos giuighes benent nominados in documentos Francos e de sos pabas.
Importante annoditzare commente:
Importante annoditzare commente:
*in su 840 su geografu arabu Ibn Khurdadhbih ammentuaiat sa presentzia de unu guvernadore de Sardigna, Corsica e Baleares
*in su 840 su geografu arabu Ibn Khurdadhbih ammentuaiat sa presentzia de unu guvernadore de Sardigna, [[Corsica]] e [[Baleares]]
*in su 851 su paba Lione IV iscrieat a su ''Iudex Sardiniae'' pro dimandare de mandare militares e lana marina in Roma
*in su 851 su paba Lione IV iscrieat a su ''Iudex Sardiniae'' pro dimandare de mandare militares e lana marina in Roma
*in su 864 su paba Nicolò I iscrieat de sas uniones cunsambenadas intra de sos ''Iudices'' sardos
*in su 864 su paba Nicolò I iscrieat de sas uniones cunsambenadas intra de sos ''Iudices'' sardos

Revisione de is 19:50, 29 Nad 2009

Sos bator giuigados

Sos giuigados sardos fiant bator rennios chi pro manna parte de s'Edade de Mesu pretziant sa Sardigna. Issos si naraiant:

A custos si podet atzunghere su Giuigadu de Ogiastra naschidu a giru de s'annu 1015, cando asutta de s'appellu de su paba Beneittu VIII, sos pisanos e genovesos beniant in azudu de sos sardos pro ndi catzare sos arabos de sas costas meridionales. Custu renniu fiat guvernadu de sos pisanos e at tentu vida meda grutza, pro ite in su 1258 andaiat a faghere parte de su Giuigadu de Calaris, issu matessi de cussu annu guvernadu de sos pisanos.

Istoria

S'origine de sos giuigados no est meda crara. Cun Giustinianu, in su 534 p.C. sa Sardigna fiat intrada a faghere parte de s'Imperiu Romanu de Oriente, chi d'aiat conchistada de sos Vandalos e nd'aiat fattu una de sas sette provintzias de s'esarcadu de Africa, pretzida ancora in bator territorios (Partes), chi diant aere diventados bator rennios indipendentes. Cun sas lompidas semper prus fitanias de sos arabos chi in pagu tempus fiant ammanniende a giru de tottu su Mediterraneu sos territorios issoro, sos bizantinos si faghiant semper prus dibiles pro ite no scetis deppiant difendere sos territorios pigados cun Giustinianu, ma s'esistentzia de s'imperiu matessi. Aici, a cara de su VIII seculu sos rapportos cun Costantinopolis fiant giai meda raros e sa provintzia sarda deppiada acarare a sola sos attaccos inimigos. No s'ischet de pretzisu commente siat sutzediu su passagiu a sos bator istados indipendentes, ni cando s'isula appat iscontzadu de tottu sos rapportos cun sos bizantinos, ma a partire de su IX seculu sos giuighes benent nominados in documentos Francos e de sos pabas. Importante annoditzare commente:

  • in su 840 su geografu arabu Ibn Khurdadhbih ammentuaiat sa presentzia de unu guvernadore de Sardigna, Corsica e Baleares
  • in su 851 su paba Lione IV iscrieat a su Iudex Sardiniae pro dimandare de mandare militares e lana marina in Roma
  • in su 864 su paba Nicolò I iscrieat de sas uniones cunsambenadas intra de sos Iudices sardos

Si podet duncas arresonare ca sos bizantinos lassaiant unu guvernadore de Sardigna Corsica e Baleares, ca s'arantzia de custu appat affortigadu su podere e a pustis detzentradu e multiplicadu pro megius difendere e controllare sos territorios. A cumprobu, paret ca su nommene de Lacon-Gunale accapiat a s'origine sos bator giuigados. A susu de s'origine de custa familia esistent diversas teorias:

  • Tesi bizantina: sos Lacon-Gunale diant essere una familia aristocratica de origine bizantina lassada de s'imperadore
  • Tesi autoctona: sos Lacon-Gunale diant essere una familia sarda, a susu de sa base ca assimbillat meda a nommenes de biddas sardas e ca nommenes fitanios intra de sos giuighes aiant a tennere origine in sa limba sarda pre-latina
  • Tesi allena: custa teoria atzappat fundamentu in su fattu ca in sa corte de su giuigadu de Torres bi fiant medas usos marovingios e carolingios. S'inbestidura de renniu diat essere bennida a opera de sos francos in su IX-X seculu a pustis de sa difesa impari de Corsica (a su tempus frantzesa) e Sardigna
  • Tesi ammesturada: custa tesi abbaidat sas tres giai descrittas fundias impares. Unu brancu nobile bizantinu lassadu a guvernare chi s'imparentaiat cun sardos. Su sparìgu de s'autoridade tzentrale de Caralis diat aere bennida de una imbestidura de sos Francos a pustis de sas gherras contra de sos Arabos.