Judicadu sardu: diferèntzias tra is versiones

Dae Wikipedia, s'entziclopedia lìbera.
Content deleted Content added
No edit summary
Lìnia 1: Lìnia 1:
[[File:Judicats_Sardes.jpg‎ |thumb|left|Sos bator giuigados]]Sos giuigados sardos fiant bator rennios chi pro manna parte de s'[[Edade de Mesu]] pretziant sa [[Sardigna]]. Issos si naraiant:
[[File:Judicats_Sardes.jpg‎ |thumb|left|Sos bator giuigados]]Sos giuigados sardos fiant bator rennos chi pro manna parte de s'[[Edade de Mesu]] pretziant sa [[Sardigna]]. Issos si naraiant:
*[[Giuigadu de Calaris]] o Pluminos
*[[Giuigadu de Calaris]] o Pluminos
*[[Giuigadu de Torres]] o Logudoro
*[[Giuigadu de Torres]] o Logudoro
*[[Giuigadu de Arborea]]
*[[Giuigadu de Arborea]]
*[[Giuigadu de Gaddura]]
*[[Giuigadu de Gallura]]
A custos si podet atzunghere su [[Giuigadu de Ogiastra]] naschidu a giru de s'annu 1015, cando asutta de s'appellu de su paba [[Beneittu VIII]], sos pisanos e genovesos beniant in azudu de sos sardos pro ndi catzare sos arabos de sas costas meridionales. Custu renniu fiat guvernadu de sos pisanos e at tentu vida meda grutza, pro ite in su 1258 andaiat a faghere parte de su [[Giuigadu de Calaris]], issu matessi de cussu annu guvernadu de sos pisanos.
A custos si podet atzunghere su [[Giuigadu de Ogiastra]] naschidu a giru de s'annu 1015, cando a suta de s'appellu de su paba [[Beneittu VIII]], sos pisanos e genovesos beniant in agiudu de sos sardos pro ndi catzare sos arabos de sas costas meridionales. Custu rennu fiat guvernadu de sos pisanos e at tentu vida meda curtza, correspondende sa fine sua a cussa de su [[giuigadu de Caralis]], in su 1258. Essende s'istoria e s'importantzia sua minore a sa de sos ateros giuigados, non benet cunsideradu paris a issos.


=Istoria=
=Istoria=
S'origine de sos giuigados no est meda crara. Cun Giustinianu, in su 534 p.C. sa [[Sardigna]] fiat intrada a faghere parte de s'[[Imperiu Romanu de Oriente]], chi d'aiat conchistada de sos Vandalos e nd'aiat fattu una de sas sette provintzias de s'esarcadu de Africa, pretzida ancora in bator territorios (Partes), chi diant aere diventados bator rennios indipendentes.
S'origine de sos giuigados no est meda crara. Cun Giustinianu, in su 534 p.C. sa [[Sardigna]] fiat intrada a faghere parte de s'[[Imperiu Romanu de Oriente]], chi d'aiat conchistada a sos Vandalos e nd'aiat fatu una de sas sete provìntzias de s'esarcadu de Africa, ispartzida ancora in bator territorios (Partes), chi diant aere diventados bator rennos indipendentes.
Cun sas lompidas semper prus fitanias de sos arabos chi in pagu tempus fiant ammanniende a giru de tottu su [[Mediterraneu]] sos territorios issoro, sos bizantinos si faghiant semper prus dibiles pro ite no scetis deppiant difendere sos territorios pigados cun [[Giustinianu]], ma s'esistentzia de s'imperiu matessi. Aici, a cara de su VIII seculu sos rapportos cun [[Costantinopolis]] fiant giai meda raros e sa provintzia sarda deppiada acarare a sola sos attaccos inimigos.
Cun sas lompidas semper prus fitanias de sos arabos chi in pagu tempus fiant ammanniende a giru de totu su [[Mediterraneu]] sos territorios issoro, sos bizantinos si faghiant semper prus dibiles pro ite no scetis depiant difendere sos territorios pigados cun [[Giustinianu]], ma s'esistentzia de s'imperiu matessi. Aici, a cara de su VIII seculu sos raportos cun [[Costantinopolis]] fiant giai meda raros e sa provìntzia sarda depiat acarare a sola sos atacos inimigos.
No s'ischet de pretzisu commente siat sutzedidu su passagiu a sos bator istados indipendentes, ni cando s'isula appat iscontzadu de tottu sos rapportos cun sos bizantinos, ma a partire de su IX seculu sos giuighes benent nominados in documentos Francos e de sos pabas.
No s'ischet de pretzisu comente siat sutzedidu su passagiu a sos bator istados indipendentes, ni cando s'isula apat iscontzadu de totu sos raportos cun sos bizantinos, ma a partire de su IX seculu sos giuighes benent nominados in documentos Francos e de sos pabas.
Importante annoditzare commente:
Importante annoditzare comente:
*in su 840 su geografu arabu Ibn Khurdadhbih ammentuaiat sa presentzia de unu guvernadore de Sardigna, [[Còssiga]] e [[Baleares]]
*in su 840 su geografu arabu Ibn Khurdadhbih ammentuaiat sa presentzia de unu guvernadore de Sardigna, [[Corsica]] e [[Baleares]]
*in su 851 su paba Lione IV iscrieat a su ''Iudex Sardiniae'' pro dimandare de mandare militares e lana marina in Roma
*in su 851 su paba Lione IV iscrieat a su ''Iudex Sardiniae'' pro dimandare de mandare militares e lana marina in Roma
*in su 864 su paba Nicolò I iscrieat de sas uniones cunsambenadas intra de sos ''Iudices'' sardos
*in su 864 su paba Nicolò I iscrieat de sas uniones cunsambenadas intra de sos ''Iudices'' sardos
Si podet duncas arresonare ca sos bizantinos lassaiant unu guvernadore de Sardigna Còssiga e Baleares cun presumida residentzia in Calaris, ca s'arantzia de custu appat affortigadu su podere in s'isula e a pustis d'appat detzentradu e multiplicadu pro megius difendere e controllare sos territorios. A cumprobu, paret ca su sambenadu Lacon-Gunale accapiat a s'origine sos bator giuigados.
Si podet duncas resonare ca sos bizantinos lassaiant unu guvernadore de Sardigna Corsiga e Baleares cun presumida residentzia in Calaris, ca s'arantzia de custu apat afortigadu su podere in s'isula e a pustis d'apat detzentradu e multiplicadu pro megius difendere e controllare sos territorios. A cumprobu, paret ca su sambenadu Lacon-Gunale acapet a s'origine sos bator giuigados.
A susu de s'origine de custa familia esistent diversas teorias:
Subra de s'origine de custa familia esistent diversas teorias:
*Tesi bizantina: sos Lacon-Gunale diant essere una familia aristocratica de origine bizantina lassada de s'imperadore
*Tesi bizantina: sos Lacon-Gunale diant essere una familia aristocratica de origine bizantina lassada de s'imperadore
*Tesi autoctona: sos Lacon-Gunale diant essere una familia sarda, a susu de sa base ca assimbillat meda a nommenes de localidades sardas e ca nommenes fitanios intra de sos giuighes aiant a tennere origine in sa limba sarda pre-latina
*Tesi autoctona: sos Lacon-Gunale diant essere una familia sarda, subra de sa base ca assimbillat meda a nomenes de localidades sardas e ca nomenes fitanios intra de sos giuighes aiant a tennere origine in sa limba sarda pre-latina
*Tesi allena: custa teoria atzappat fundamentu in su fattu ca in sa corte de su giuigadu de Torres bi fiant usos comunes a marovingios e carolingios. Sos francos diant aere dadu imbestidura de re a su guvernadore in Caralis in su IX-X seculu a pustis de aere difendidu impare a sos sardos Còssiga (a su tempus frantzesa) e Sardigna
*Tesi allena: custa teoria atzappat fundamentu in su fatu ca in sa corte de su giuigadu de Torres bi fiant usos comunes a marovingios e carolingios. Sos francos diant aere dadu imbestidura de re a su guvernadore in Caralis in su IX-X seculu, a pustis de aere difendidu impare a sos sardos Corsica (a su tempus frantzesa) e Sardigna
*Tesi ammesturada: custa tesi abbaidat sas tres giai descrittas fundias impares: unu brancu nobile bizantinu lassadu a guvernare chi s'imparentaiat cun importantes familias sardas. Su sparìgu de s'autoridade tzentrale de Caralis diat aere bennida commente alliantzia cun sos francos a pustis de sas gherras contra de sos Arabos.
*Tesi ammesturada: custa tesi abbaidat sas tres giai descritas fundias impare: unu brancu nobile bizantinu lassadu a guvernare chi s'imparentaiat cun importantes familias sardas. S'isparìgu de s'autoridade tzentrale de Caralis diat aere bennida comente alliantzia cun sos francos a pustis de sas gherras contra de sos Arabos.


[[Category:Sardigna]] [[Category:Edade de Mesu]] [[Categoria:Giuigadus sardus]]
[[Category:Sardigna]] [[Category:Edade de Mesu]] [[Categoria:Giuigadus sardus]]

Revisione de is 15:04, 30 Trì 2010

Sos bator giuigados

Sos giuigados sardos fiant bator rennos chi pro manna parte de s'Edade de Mesu pretziant sa Sardigna. Issos si naraiant:

A custos si podet atzunghere su Giuigadu de Ogiastra naschidu a giru de s'annu 1015, cando a suta de s'appellu de su paba Beneittu VIII, sos pisanos e genovesos beniant in agiudu de sos sardos pro ndi catzare sos arabos de sas costas meridionales. Custu rennu fiat guvernadu de sos pisanos e at tentu vida meda curtza, correspondende sa fine sua a cussa de su giuigadu de Caralis, in su 1258. Essende s'istoria e s'importantzia sua minore a sa de sos ateros giuigados, non benet cunsideradu paris a issos.

Istoria

S'origine de sos giuigados no est meda crara. Cun Giustinianu, in su 534 p.C. sa Sardigna fiat intrada a faghere parte de s'Imperiu Romanu de Oriente, chi d'aiat conchistada a sos Vandalos e nd'aiat fatu una de sas sete provìntzias de s'esarcadu de Africa, ispartzida ancora in bator territorios (Partes), chi diant aere diventados bator rennos indipendentes. Cun sas lompidas semper prus fitanias de sos arabos chi in pagu tempus fiant ammanniende a giru de totu su Mediterraneu sos territorios issoro, sos bizantinos si faghiant semper prus dibiles pro ite no scetis depiant difendere sos territorios pigados cun Giustinianu, ma s'esistentzia de s'imperiu matessi. Aici, a cara de su VIII seculu sos raportos cun Costantinopolis fiant giai meda raros e sa provìntzia sarda depiat acarare a sola sos atacos inimigos. No s'ischet de pretzisu comente siat sutzedidu su passagiu a sos bator istados indipendentes, ni cando s'isula apat iscontzadu de totu sos raportos cun sos bizantinos, ma a partire de su IX seculu sos giuighes benent nominados in documentos Francos e de sos pabas. Importante annoditzare comente:

  • in su 840 su geografu arabu Ibn Khurdadhbih ammentuaiat sa presentzia de unu guvernadore de Sardigna, Corsica e Baleares
  • in su 851 su paba Lione IV iscrieat a su Iudex Sardiniae pro dimandare de mandare militares e lana marina in Roma
  • in su 864 su paba Nicolò I iscrieat de sas uniones cunsambenadas intra de sos Iudices sardos

Si podet duncas resonare ca sos bizantinos lassaiant unu guvernadore de Sardigna Corsiga e Baleares cun presumida residentzia in Calaris, ca s'arantzia de custu apat afortigadu su podere in s'isula e a pustis d'apat detzentradu e multiplicadu pro megius difendere e controllare sos territorios. A cumprobu, paret ca su sambenadu Lacon-Gunale acapet a s'origine sos bator giuigados. Subra de s'origine de custa familia esistent diversas teorias:

  • Tesi bizantina: sos Lacon-Gunale diant essere una familia aristocratica de origine bizantina lassada de s'imperadore
  • Tesi autoctona: sos Lacon-Gunale diant essere una familia sarda, subra de sa base ca assimbillat meda a nomenes de localidades sardas e ca nomenes fitanios intra de sos giuighes aiant a tennere origine in sa limba sarda pre-latina
  • Tesi allena: custa teoria atzappat fundamentu in su fatu ca in sa corte de su giuigadu de Torres bi fiant usos comunes a marovingios e carolingios. Sos francos diant aere dadu imbestidura de re a su guvernadore in Caralis in su IX-X seculu, a pustis de aere difendidu impare a sos sardos Corsica (a su tempus frantzesa) e Sardigna
  • Tesi ammesturada: custa tesi abbaidat sas tres giai descritas fundias impare: unu brancu nobile bizantinu lassadu a guvernare chi s'imparentaiat cun importantes familias sardas. S'isparìgu de s'autoridade tzentrale de Caralis diat aere bennida comente alliantzia cun sos francos a pustis de sas gherras contra de sos Arabos.