S'Alighèra: diferèntzias tra is versiones

Dae Wikipedia, s'entziclopedia lìbera.
Content deleted Content added
m r2.7.2) (Bot: Modifico: la:Algarium; modifiche estetiche
m r2.7.1) (Bot: Aggiungo: vi:Alghero
Lìnia 107: Lìnia 107:
[[uk:Альгеро]]
[[uk:Альгеро]]
[[vec:Alghero]]
[[vec:Alghero]]
[[vi:Alghero]]
[[vo:Alghero]]
[[vo:Alghero]]
[[war:Alghero]]
[[war:Alghero]]

Revisione de is 10:48, 18 Cab 2011

Su portu 'e S'Alighera


S'Alighèra (SC) - L'Alguer (CA) - Alghero (IT)
Nùmene ufitziale: Alghero (IT) - L'Alguer (CA)
Istadu: Itàlia
Regione: Sardigna
Provìntzia: Tàtari (SS)
Ladiore: 40°33′28″ Nord
Longhiore: 8°19′19″ Est
Artiore: 7 m. subra su mare
Tirada: 224,43 km²
Populatzione: 43.917 30/11/2010
195,68 biv./km²
Apendìtzios: Fertilia, Guardia Grande, I Piani, Loretella, Maristella, Sa Segada, Santa Maria La Palma, Tramariglio, Villassunta
Comunes lacanantes: S'Ulumedu, Putifigari, Tàtari, Uri, Biddanoa Monteleone
Còdighe postale: 07041
Prefissu telefònicu: 079
Còdighe istat: 090003
Còdighe catastale: A192
Bividores: Aligheresos (SC) - Algueresos (CA) - Algheresi (IT)
Patronu:
 - Santu
 - Die

San Michele Arcangelo
29 Settembre
Giassu web: Giassu Istitutzionale


S'Alighèra (in s'aligheresu L'Alguer, in tàtaresu La Liera, in italianu Alghero) est una tzitade situada in sa Provìntzia de Tàthari in sa Sardigna nord-otzidentale. B'at 40.000 tzitadinos.

Istòria e Limba

S'Alighera, tzitade in su nord ovest de sa Sardigna. S'Alighera e custa zona de sa Sardigna in su sec.XII est istada a suta de sos genovesos de sa famìlia de sos Doria, imparentada cun familias de su Rennu de Torres. Est istada disputada tra sos Genovesos, sos Pisanos e su Rennu de Arborea. In su 1354 est istada conchistada dae Pedru IV de Aragona, tando sa populatzione originària sardòfona nd'est istada bogada e cambiada cun colonos arribende dae sos Paisos cadalanos. No si ischit inue sa populatzione originale siat finida, aderetura si narat in Dèsulu. Dae carchi documentu agatadu dae pagu, paret imbece ind unu logu no tropu acanta, né tropu atesu, ind una bidda noa (Biddanoa Monteleone?). S'Alighera creschende, in su 1500 incomintzant sas cuntierras cun Tàtari. In su 1503 diventat sea de Diòtzesi e in su 1612 sos Gesuitas aberint unu Collegiu, sa prima iscola. In su 1652 S'Alighera benit colpada dae una pestilentzia grave chi nde bochit a abitantes meda. Su 1720 passat a suta de sos Savoja, in pari cun totu sa Sardigna, e nde bessit de s'àrea polìtica ibérica. Sa tzitade fut intro de muros chi la difendiant. E oe puru sa tzitade betza mustrat sos sinnos de su passadu cadalanu: palattos de familias cadalanas; monumentos: su campanile e parte de sa Seu, sa crèsia de Santu Frantziscu, sas Turres e sas murallas chi serraiant sa tzitade... De origine catalana, ca est istada colonizzada dae sos cadalanos. Oe puru s'aligheresu, resistente in sa boghe de sos antzianos e pagu faeddadu dae sos giovanos e pitzinnos, est de origine cadalana. S'aligheresu no s'est isviluppadu sighinde s'evolutzione de su cadalanu de Catalogna, est finidu po diventare unu cadalanu cun unu isviluppu sou, po su fatu de restare prus pagu isoladu dae su restu, e cun influssos de su sardu e de s'italianu. In s'Alighera esistint duas iscolas de pénsu: chie cheret cullegare s'aligheresu a su cadelanu de Catalogna, ispinghinde a atzetare cambiamentos po lu fàghere diventare su cadelanu de oe, e chie invece cheret cunservare s'aligheresu comente est e si ch'est evolutu, preoccupadu prus de lu tènnere biu in sa faeddada e iscritúra. Sa duas tendentzias però cherent favorire sos cullegamentos culturales, turisticos e puru economicos (gemellagios) cun Barcellona e-i sa Catalogna. In sa tzitade betza, si podet legere su nomene de sas vias in catalanu (carrer, carrerò...) e in italianu. In s'Alighera s'intendet puru faeddare in sardu: sos chi dae sa biddas sunt andados a bivere in s'Alighera, puru a poi de medas annos cun sos amigos o in domo sighint a lu faeddare. In su 1800, de sa tzitade betza si distruent parte de sas muraglias po faghere logu po sos fraigos de sa tzitade noa. Restana turres antigas: sa Turre de l'Esperò Reial,o Turre Sulis; sa Turre de Santu Jagu, sa Turre de Santu Giuanne, sa turre de Porta Terra ( Turre de sos Ebreos) e ateras e parte de sa muraglia. Sas cresias: sa Seu, santu Frantziscu, santu Micheli (Miali), sa Miserigordia, su Carmine. Unu santuariu a fora de s'Alighera, su santuariu de Valverde (Vaiveld) o Baluvilde in sardu. Esistint ateras cresias in campagna: sant'Anna, s'Isperantzia, Sant'Austinu. Custas sunt sas cresias antigas, a poi bi sunt sas cresias noas, sas parrocchias, sete in tzitade e ses in sos burgos (borgate). In sas campagnas s'agatant zonas archeologicas: sa Necropoli Anghelu Ruju (3300-1800 a.C) iscoberta in su 1903: una de sas prus mannas in Sardigna, 38 tumbas o domos de janas,iscavadas in sa pedra arenaria e calcarea. Su Nuraghe Palmavera, a 8 km dae s'Alighera (XV-X a.C.), unu nuraghe e unu villagiu nuragicu. Bi ant agatadu meda materiale chi como s'agatat in su Museu Sanna de Tatari. Sant'Imbenia, cun restos romanos; Monte Carru... inue ant agatadu ischeletros umanos... Caratteristicos sunu sos burgos (Borgate) in sas campagnas de s'Alighera: Santa Maria la Palma, Guardia Grande, Loretella, Sa Segada, Maristella. Fertilia, est fundada in periodu fascista e abitada dae su 1948 dae istrianos. Su portu, po barcas de pisca, est puru importante portu turisticu. Fut importante in passadu sa pisca de su corallu, chi continuat ancora oe. S'Alighera tenet unu aeroporto, importante po su turismu, ca s'Alighera est unu tzentru turisticu importante in Sardigna cun albergos, ristorantes, pitzerias, discotecas, agriturismos, campings, bar...cun turistas meda in s'istiu. Bellas sas ispiagias de s'Alighera e de su territoriu. Logos famados, Cabu de Cassa e sas Grutas de Nettunu visitadas dae sos turistas dae mare o dae terra (Escala del cabirol, prus de 600 iscalinas). Dae pagu ant inauguradu su Parcu de Porto Conte, de paritzos km de isterrida, e valorizzende sos fraigos de sa ex Colonia penale de Tramariglio. Meda dae s'Alighera andaiant e andant a trabagliare a Portuturre in su petrolchimicu... In su sartu de s'Alighera s'agatant olivarios e si produet ògiu bonu e meda, e est cultivada sa bide ( Cantine Sella e Mosca, Cantina di Santa Maria la Palma ). S'Alighera tenet unu presone, s'Ispidale Tzivile e s'Ispidale Marinu. Dae pagu est sa sea de sa Facultade de Architetura de s'universidade de Thàthari e de una sea de s'Universitat Oberta de Catalunya.

Boghes curreladas

Turri de s'Esperó
Murus de S'Alighera