Rugby

Custu est un'artìculu de su mese
Dae Wikipedia, s'entziclopedia lìbera.
Custu artìculu est iscritu in sa grafia campidanesa. Abbàida sas àteras bariedades gràficas:

logudoresu · LSC · nugoresu

(EN)
« Rugby is a game for barbarians played by gentlemen. Football is a game for gentlemen played by barbarians. »
(SC)
« Su fubalu est unu sport de sennoris giogau de bàrbaros, su rugby est unu sport de bàrbaros giogau de sennoris »



Su rugby est unu sport de squadra meda difùndiu in totu su mundu, specialmenti in Francia, Irlanda, in is paisus britannicus e in is ex-colonias de s'Inghirterra, cum'enti s'Australia, sa Nuova Zelanda e su Sudafrica. Est praticau meda in Argentina e in Italia puru.

Su giogu de su rugby est dividìu in tres codicis de regolamentu: su rugby a 15, su prus diffùndiu, su rugby a 13 e su rugby a 7, gestius de 2 federazionis e organismus internazionalis diversus ca no funti collegaus fra issus, is variantis a 15 e a 7 dipendint de sa propriu federazioni internazionali (Rugby Football Union), invecis sa varianti a 13 dipendit de sa Rugby Football league. Est definiu unu sport de combattimentu e de situazioni. Est unu sport de toccamentu e de combattimentu poitta sa cumparanzia fisica fra is giogadoris ddu at sempri in su giogu. Est definiu peri unu giogu de situazioni poitta cun is annus est sempri prus importanti sa capacidadi de cumprendiri su contestu de su momentu (momentu tatticu) aundi ogna parti de sa partìa si svilupat in manera cuncreta. Sa definizioni de is ruolus, candu su giogu torrat a partiri de una situazioni firma, parit, in su rugby de oi, limitanti, bitta sa necessitadi, po ogna giogadori, de s'adattai a ogna posizioni in campu e a ogna fasi de giogu.

Si giogat cun d-una boça ovali e in 15 giogadoris. Sa boça si pigat cun is manus o cun is peis, ma si poit passai cun is manus sceti in fatu. Si faint cincu puntus faendi "meta", est a nai crakendi sa boça a terra innantis a sa lìnea de meta. Candu si fait meta si poit tirai cun is peis in mesu a is palus de sa porta e fai atrus duus puntus. Nci funt tres puntus po sa punitzioni e po su "drop" - una puntada de pei pighendi sa boça candu est bolendi - (sempri in mesu a is palus).

Storia[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

Sa Rugby School
Natzionali gallesa rugby union de su 1905

Formas antigas de giogus cun sa boccia funti sempri esistias in ddogna parti de su mundu: de custas, is prus nomenadas funti s'episkyros gregu, s'harpastum romanu, su calcio storicu fiorentinu e sa soule francesa. In origini su tremini inglesu football, invecis de su chi si pensat, no indicada sempri giogus auba si depiat calai una puntada 'e pei a sa boccia, ma tottus is chi faiant is artigianus e e is massaius "a pei" (to play at ball on foot, de custu su tremini modernu football), in manera diversa de is nobilis ca impreanta is cuaddus po nci passai su tempus. In su cursu de is seculus, is barius football furint introdusius in medas public schools inglesas, cun regolamentus duncas diversus sia po sa forma de sa boccia e a su ettu de ddu manixai o ddu carciai, sia po su numeru de giogadoris in campu.

Sa liggenda apponit a William Webb Ellis, unu studianti de sa scola de Rugby, s'invenzioni de s'omonimu giogu: in su 1823, in occasioni de una partia de football giogau cun regolas ancora no standard, William Webb Ellis iat arregortu sa boccia cun is manus e iat incumenciau a curriri conca a sa linia de fundu campu avversaria streccandudedda addai de sa linia de fundu campu aboxinandu: "META!". Custu stremu maravigliada ed incuriosada medas personas, ca tandu iant incumenciau a praticai custu "sport". In onori de William Webb Ellis ddu est a immoa ancora una statua de brunzu a innanti a sa scola auba est stetiu "imbentau" su mannu sport de su rugby. Sa farta de s'uniformidadi in is regolas intr'e is barius ettus de giogai a football iat causau una prima, manna, scissioni: in su 1863 is rappresentantis de unu grupu de club inglesus iat decidiu de adottai is Regolas de Cambridge, in parti mudadas, e iant fundau sa Football Association, e anti aicci fattu nasciri su chi at a essiri connottu comenti Association Football o Soccer. Is club ca iant mantenniu is Regolas de Rugby iant fundau, peri issus, in su 1871, s'organismu offissiali insoru, sa Rugby Football Union.

Sa segunda partidura est avvennia a intru de sa Rugby Football Union in su 1895 candu, po problemas socialis e economicus, calincunu club de su nord de s'Inghilterra iat formanu sa Northern Rugby Football Union, divennia a pustis sa Rugby Football League, custa a lestru iat incumenciau a mudai grandu partis de is regolas, erribbandu a tenni una versioni de su rugby football meda diversa de sa ca fut gestia de sa RFU.

Sigomenti ca is bariedadis offissialis de su rugby furinti a cussu puntu duas, si furinti deppius distinghiri peri in su nomini: su rugby union fut cussu gestiu de sa RFU e su rugby league su disciplinau de sa RFL.

Cultura[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

In medas paisus de cultura anglosassoni su rugby fudi storicamenti cunsiderau unu sport elitariu e amatoriali, est a nai giogau prus che atru de genti de is classis erriccas. Peri oi, pon'esempiu, medas studentis de scolas privadas e scolas segundarias a indirizzu umanisticu faint comenti sport su rugby union, de custu modellu ndd'est bennia sa rugby league faendu nasci una disciplina semi-professionistica giogada de is classis medias e de traballadoris. Unu superamentu de custus stereotipus ideologicus est benniu a lestru in Inghilterra, su sport, est istetiu insertau citzi in su sistema de is public schools (is scolas indipendentis/privadas), mentris in is biddas de su Galles funti nascius is piticus clubs ca ponint paris operaius, minadoris e sa borghesia pitica.

De is annus '90 a innantis, cun su professionismu, meda est mudau, totu su sistema depit criai giogadoris professionistas de artu livellu, is clubs si funti assoziaus in franchigias, est erribada s'attenzioni mediatica e cun issa sponsor esigentis, peri su regolamentu s'est avvesau a is esigenzias mudadas favoressendu sempri de prus sa spettacularidadi de su giogu invecis de is fasis firmas. Calincunu ritu po is professionistas de su traballu no nc'est prus, ma su spiritu de s'origini est abarrau su matessi e accanta a su professionismu abarrant ancora medas clubs dilettantisticus.

In Noa Zelanda, Galles e in particulari in Llanelli in sa contea de Carmarthenshire, Cornovaglia, Scozia, County Limerick in Irlanda, Languedoc in sa Francia meridionali e is Isulas Pacificas su rugby union est populari intre is classis de is traballadoris. Eppuru su rugby league benit cunsiderau su Sport de is classis de traballadoris in is conteas inglesas de Yorkshire, Lancashire e Cumbria, e in is stadus australianus de New South Wales e Queensland. In su Regnu Uniu, su rugby union benit medas bortas tzerriau de is fan "rugger". In calincuna regioni su kick off benit mutìu "Rug Off".

Po comenti est fattu su sport (inci funti medas contattus in is partìas intre is giogadoris), su mundu de su rugby no permittit su cumportamentu antisportivu, poitta peri una infrazioni pitica de is regulas iat a podiri fai benni infortunius serius o adderettura sa morti. Propriu po custu is federazionis faint is regulas prus cirdinas.

Is tifosusi francesus de rugby league medas bortas issus e totu "treizistes"; custu foeddu benit de su nomini francesu de su rugby (jeu à treize). Custu nomingiu s'est a immoa diffundiu in totu sa Francia e peri in is nazionis anglofonas.

Rugby a 15[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

Mannarias de campu de giogu[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

Mannarias de unu campu de rugby union

Sa lizza est cumposta de su campu de giogu e de s'area de sa meta. Su campu de giogu no deppit essi prus longu de 100 metrus e prus largu de 70 metrus. A pustis de sa linia de meta ddu at s'area de meta ca deppit essi tra is 10 e is 22 metrus de longaria, in modu ca sa longaria massima de su campu siat de 144 metrus massimu. Sa longaria e sa largaria de s'area de giogu deppint essi su prus possibili accanta a is mesuras indicadas. Su campu de giogu est dividìu in 2 de sa linia (continua) de metadi campu, in dogna metadi funti tiradas atras linias parallelas a sa linia de mesanìa:

  • sa linia de is 10 metrus a partiri de sa de mesanìa;
  • sa linia de is 22 metrus (continua) a partiri de sa de meta;
  • sa linia de is 5 metrus (tratteggiada) a partiri de sa de meta;
  • sa linia de meta (continua);
  • sa linia de sa boccia morta, ca indicat su tremini de sa dizza de giogu;

Is gennas a forma de "H" s'agatant in mesu a is linias de meta. Su tretu tra is duus palus de is gennas, de 3,4 metrus de artaria minima, depit essi de 5,6 metrus. Is duus palus funti unius fra issus de unu palu postu de trevessu, su lau de susu depit essi a 3 metrus de su terrenu.

Is regolas[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

Boccia de sa nazionali italiana

Cussas in custa lista funti solu is regolas principalis de su rugby a 15.

  • Sa boccia depit tenni forma ovali e is mannarias chi sighint:
    • Longaria: 28 centimetrus
    • Circunferénza in s’assi longu: 74 centimetrus
    • Circunferénza in s'assi curzu: 59 centimetrus
    • Pesu: 410 grammus
  • Sa durada de una partìa est de 80 minutus, parzìus in duus tempus ogualis de 40': si cunsiderat su tempus de giogu sena recuperu (a parti in casus particolaris). A is 40' tot’e is duus is tempus accabant candu sa boccia bessit, de una meta o de unu accioccu. A is primus tempus de su giogu, su discansu beniat decidiu a praxeri de s'arbitru; immoi, s'arbitru donat 10 minutus de pasu.
  • Ogna squadra podit ordinai fincias a 15 giocadoris prus 7 reservas: no ddu ant numerus fissaus e si depit sighiri sa numerazioni 1-22, primu de totu 1-8 po su pacchittu de accioccu, 9-10 po is mesanus, 11-14 po is tres quartus, 15 s'estremu.
    • Unu remplasu est unu giogadori ca remplasat in campu unu cumpangiu infortunau.
    • Unu remplasu est unu giogadori ca remplasat in campu unu cumpangiu po causas tecnicu-tatticas.
    • Un giogadori cun dduna ferida chi sambinat depit essi remplasau e chi in is 15' de giogu reali podit torrai in campu podit torrai a pigai su postu de su remplasu imbuccai a su postu suu. Chi invecis no ci dda fait su remplasiu abarrat in campu.
  • In campu nci depint essi unu arbitru e duus giugi de linia, chi is partìas funti importantis podit essi presenti peri su "TMO" (Television Match Officer) ca depit, solu chi ddu rechedit s'arbitru, de verificai solu chi una azioni in area de meta at fatu fai o nonu una signadura balida (s'arbitru podit peri annullai).
  • Su giudiziu de s'arbitru no si podit discutiri e issu, chi po is suas decisionis funti nascius reclamus, podit fai poniri su puntu de una puntada de pei de castigu o una accioccu de 10 metrus.
  • S passaggiu si podit fai cun is manus (sceti in fatu o de lau), oppuru cun si peis (peri a innantis – sceti chi su ca depit riciri sa boccia siat su propriu calciadori o unu cumpangiu suu partiu a palas de issu in su mentris o a pustis de sa puntada de pei -, ddi nanta in italianu "calcetto" - "grubber" – chi arrasigat sa terra o "up and under" chi est a campanili).
  • Su placcaggiu est cuncediu sceti in su giocadori ca tenit sa boccia e est cuncediu de su bustu a is peis, oxinonu est fallu.
    • Chi su placcadori ciccat de "furriai" su placcau pesandudeddu totu de terra, ddu depit accumpangiai s’orrutta, custu est un obbligu ca est istetiu insertau de pagu in su regolamentu, difatis in su tempus passau no fiat una cosa obbligada.
    • Is giocadoris ca no tenint sa boccia no depint teniri ostruzionis de cali chi siat tipu.
  • Candu unu giogadori est placcau e tenit a su mancu unu genugru ca tocat terra o est secciu o est a pissu de un atru giogadori ca tocat terra depit sceberai chi:
    • Passai sa boccia
    • Lassai sa boccia
    • Si pesai de sa boccia
    • Singialai una meta (chi su placcaggiu siat accuntéssiu accanta de sa linia de meta)
  • Chi sa squadra ca at subìu unu fallu tenit sa boccia e arrenescit su propriu a abarrai in dduna situazioni de giogu bona, s’arbitru cuncedit su "giuamentu", su fallu no benit sulittau e sa squadra podit sighiri s’azioni; chi, cantu sighit custa azioni, custa squadra no iat a arrenesciri a tenniri su giuamentu, s’arbitru iat a torrai in su puntu de sa prima infrazioni po pigai una decisioni (puntada de pei de castigu, accioccu) a giuamentu de sa squadra ca at tentu su fallu.
  • Candu benit comittia una infrazioni prus pittica (pon’esempiu unu "a innantis" no borfiu), in su propriu puntu si giogat sa "accioccu".
    • Su accioccu benit cumpostu de elementus de totu is duas is squadras: minimu 5 giogadoris po squadra, de custus 3 in prima linia (is duus pilonis e su carronadori), facci a paris in 2 gruppus.
    • Is duus "pacchittus de accioccu" depint essi dividius de una linia parallela a sa de meta.
    • Sa conca e is palas de is giogadoris accioccaus depint essi a pissu de sa linia de is fiancus.
    • Su giogadori in prima linia (ca tocat is avversarius) no depit tenniri sa conca accanta a sa de unu suu cumpangiu de squadra (is duas partis s’incasciant).
    • A lestru a lestru a pustis de s'ingaggiu, est a nai ca is primas linias si funti tocadas, su mesanu de accioccu de sa squadra cun deretu de introduzioni (chini no at comitiuo infrazioni) at a ponni a intru sa boccia cun totu is duas is manus e cun scieti una movia a su centru de su passadizzu formau de is primas linias. S'accioccu no depit girai prus de 90°, chi custu accuntéssit s’at a repitiri sa mischia.
    • Candu sa boccia est in su passadizzu podit essi carronada, est a nai ca ogna giogadori de prima linia si dda podit accostai cun is peis a sa parti sua, normalmenti custa azioni dda fait su carronadori de una de is duas squadras ( is pilonis depint podrai sa spinta). Su carronadori, difatis, comenti ponit in conca su fueddu, depit in s'accioccu portai sa boccia a sa sua squadra, contra a su chi si creit no ddu fait cun is carronis ma cun ddunu movimentu a girai de su pei destru ca “bettat unu ganciu” a sa boccia. Is unicus giogadoris de unu accioccu ca si podint pesai funti is terzas linias , ddu podinti fai, cun boccia perdia, sceti candu sa boccia est bessìu de s'accioccu o,in attaccu, pigandu in is proprius pei sa boccia binta.
    • In su 2007 s'International Rugby Board (IRB) at definìu regolas noas po s'accioccu, in particolari su mesanu ponit a intru s'ovali a pustis de is comandus "crouch, touch, pause... engage!" (bascius, tocu, pasu, ingaggiu) de s'arbitru.
  • Sa boccia de unu accioccu no podit essi arregortu chi bessit de su tunnel de insertamentu, chi custu iat a accadiri s'arbitru fait repitiri s'accioccu oppuru su cambiu de possessu de sa boccia po insertai sa boccia o una touche.
  • Si fait unu "a innantis" candu sa boccia si fuit de is manus de unu giogadori e issu no arrenescit a ddu torrai a pigai primu chi tochit terra orruendu a innatis de issu. Si cummetit su propriu unu "passaggiu a innantis" candu unu passaggiu fatu cun is manus erribat a unu cumpangiu de squadra ca s’agatat a innantis de sa linia de sa boccia. Unu "a innantis" benit sanzionau cun ddunu accioccu chi no est borfiu o con dduna puntada de pei de castigu candu est fatu volontariamenti.
  • Sa remetia laterali o touche si fait cun is pacchittus de accioccu de is duas squadras ordinadas (totus o in parti) in fila unu accanta a s’atru, dividìus de sa linia immaginaria de sa bessìa de sa boccia. Is giogadoris ca cumponint sa fila si depint ponni tra sa linia de is 5 metrus e sa de is 15 metrus, cun ddunu discansu tra issus de 1 metru. Is atrus giogadoris si depinti tenniri in is parallelas immaginarias tiradas a minimu 10 metrus de suordinamentu de touche.
  • Sa touche si fait de su puntu auba sa boccia est bessia de su campu, ma noin su caso chi sa boccia siat bessìa a pustis ca ddi siat istetia donada una puntada de pei, de unu puntu de su campu a pustis de sa propria linia de is 22 metrus, "deretamenti a forasi", est a nai sena aca apat tocau terra in su campu de giogu primu de bessiri. In custu casu sa touche s’at a fai a s’artaria de su punt de aundi est istetia donada sa puntata de pei a sa boccia.
  • Si podit fai peri sa "touche lestra" est a nai giogai sa remittia sena abettai s’ordinamentu de is avversarius. Custu est possibili chi sa boccia no at tocatu cosas ca no funti includias in su giogu (spettadoris, cartellonis publicitarius), est sa chi est bessia e no s’est ancora formau s'alliniamentu de sa touche. Sa boccia depit essi remitia in giogu abarrandu cun is peis a foras de sa linia de s’uru de su campu, no ponendi a innantis su puntu de bessìa de sa boccia indicau de su giugi de linia e passandudedda a un cumpangiu ca est a innantis de sa linia de is cincu metrus sena comettiri "passaggiu a innantis".
  • Is infrazionis prus gravis, comenti s'antigiogu e su giogu a foras, funti punias cun ddunu carci de castigu.
  • Is fallus de antigiogu funti totus is infrazionis ca "boccint" su giogu e cussas ca ponint in perigulu s'incolumitadi de s'avversariu, funti punias cun su cartellinu grogu (espulsioni po 10') o rubiu (espulsioni definitiva).
  • Su "giogu a foras" benit sulittau candu unu giogadori, agatandusì a foras de sa parallela immaginaria a sa linia de meta ca passat po sa boccia, pigat parti in cali chi siat manera a s'azioni.
  • Su "castigu" podit essi “puntada” de cali chi siat giogadori de sa squadra ca at tentu su fallu, e funti possibilis 4 sceberadas: puntada de pei tra is palus, puntada de pei in touche, accioccu in ordini, fai torrai a partiri una azioni.
    • Chini donat una puntada de pei a sa boccia ddu podit fai in d’ogna direzioni e giogai sa boccia torra.
    • Est possibili donai una puntada de pei deretamenti in touche: in custu casu sa remitia s’at a fai, de sa squadra ca at donau una puntada de pei a su castigu, sempri de su puntu aundi sa boccia est bessìa, indipendenti de su puntu aundi est istetiu donau su carci de su castigu.
    • Si podit, nandudeddu a s'arbitru, donai sa pauntada de pei de su castigu deretamenti a sa genna. Chi arrenescit, sa squadra ca at otènniu su castigu godangiat 3 puntus.
Realizazioni de una meta
Realizazioni de unu placcaggiu
    • Is cumpangius de squadra depint abarrai a palas de sa boccia fincias a candu custa no pigat sa puntada de pei.
    • Is avversarius si depint tenni in sa parallela immaginaria tirada a minimu 10 metrus de aundi benit battiu su castigu.
  • Sa meta balit 5 puntus: est balida sceti chi sa boccia benit streccada a terra in s'area de meta de sa squadra avversaria. Chi sa boccia benit streccada in sa propria area de meta si narat "annullada".
  • Sa "meta tecnica" ("Penality Try") (5 puntus) benit assignada, po decisioni de s'arbitru, chi sa squadra ca est in defensa comittit unu fallu, sena su cali una meta iat istetia signada.
  • A pustis de sa meta, in manera perpendiculari a su puntu aundi sa boccia at tocau su terrenu, si donat una puntada de pei a sa boccia e si provat sa "trasformazioni", simili a sa puntada de pei de castigu tra is palus, ma de su valori de 2 puntus.
  • Candu si donat una puntada de pei in mesu a is palus o si provat sa trasformazioni, sa boccia podit essi posta in ddunu tesinanta nau "piazzola". In su tempus passau battiant a su calciadori pagu pagu arena aundi ponni sa boccia.
  • Su "drop" o "carciu de rimbalzu" est una particolari puntada de pei auba unu giogadori, de cali chi siat posizioni de su campu, donat unu carci a sa boccia - a pustis de dd’essi fatu rimbalzai – in sa genna de sa squadra avversaria. Balit 3 puntus (comenti su castigu). Chi su "drop" benit fatu comenti carciu de cumenzu, de reprendia de su giogu apustis de una signadura oppuru a pustis de unu "mark", peri chi sa boccia passat tra is palus e a pissu de su palu de trevessu de sa genna no benint donaus puntus a sa squadra ca at fatu su carci.
  • Su "mark" est s’arregolli “al volo” in is proprius 22 metrus sa boccia carciada de s'avversariu. Donat deretu a una puntada de pei libera cun is avversarius a 10 metrus de fai in su puntu. Depit essi tzerriau "mutìu" aboxinandu "mark!" in su momentu de sa presa fatu in su puntu de su giogadori ca ddu at tzerriau. In origini si podiat tzerriai su "mark" in d’ogna logu de su campu e, fincias a su 1977 si podiat carciai in sa genna po otènni puntus.

Rolus de is giogadoris[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

Giogadoris ordinaus de is nazionalis argentina e georgiana in sa partìa de su 11-9-2007

A is ottu giogadoris ca cumponint prima,segunda e terza linia, ddi nanta "innantis" ("avanti"): issus funti is chi si cuntendint is "accioccus" e is "remittias lateralis". S'accioccu podit essiri serrada o oberta: in ddunu accioccu serrau ddu ant 5 giogadoris po parti e minimu atrus 5 giogadoris abarrant accanta fincias candu ddu at s'obertura de su giogu, mentris in ddunu accioccu obertu (ruck) ddu ant unu o prus giogadoris a camba a deretu toccamentu cun s'avversariu candu sa boccia est in terra. In s'ordinanza in campu, a palas de is "innantis" abarrant is duus "mesanus" ("mediani"), a palas de is mesanus abarrant quattru "tresquartus" ("trequarti") e a palas de is tresquartus ddu at s'"estremu" ("estremo"). S'utility back est unu giogadori particolari ca podit fai diversus ruolus de tresquartus. Is atletas de ogna ruolu, in is scolas de tecnica po principiantis, imparant a fai s'azioni prus importanti, su "placcaggiu". In dduna partìa si podint fai massimu 7 sostituzionis.

In su rugby union, sa varianti prus diffundia in su mundu, is rolus de is giogadoris in campu funti is sighentis (inglesu-italianu-sardu):

15 - Fullback - Estremo - Estremu
14 - Right wing - Tre quarti ala aperta destro - Tres quartus ala oberta destru
13 - Outside center - Tre quarti centro (centro esterno) - Tres quartus centru (centru de foras)
12 - Inside center - Tre quarti centro (centro interno) - Tres quartus centru (centru de intru)
11 - Left wing - Tre quarti ala chiusa sinistro - Tres quartus ala serrada de manca
10 - Fly-half - Mediano d'apertura - Mesanu de obertura
9 - Scrum-half - Mediano di mischia - Mesanu de accioccu
8 - Number 8 - Terza linea centro - Terza linia centru
7 - Openside flanker - Terza linea ala (flanker destro) - Terza linia ala (flanker destru)
6 - Blindside flanker - Terza linea ala (flanker sinistro)- Terza linia ala (flanker de manca)
5 - Lock (2nd row) - Seconda linea - Segunda linia
4 - Lock (2nd row) - Seconda linea - Segunda linia
3 - Tighthead Prop - Pilone destro - Piloni destru
2 - Hooker - Tallonatore - Carronadori
1 - Loosehead Prop - Pilone sinistro - Piloni de manca

Ordinanza in campu[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

Ordinanza in campu de una squadra de rugby union
1 Piloni de manca 2 Carronadori 3 Piloni destru
4 Segunda linia 5 Segunda linia
6 Terza linia ala 8 Terza linia centru 7 Terza linia ala
 
9 Mesanu de accioccu
10 Mesanu de obertura
12 Tres quartus centru
13 Tres quartus centru
11 Tres quartus ala serrada de manca 14 Tres quartus ala
15 Estremu

Comenti si contant is puntus[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

Ogna meta fata balit cincu puntus. Sa squadra ca at fatu una meta tenit deretu a una puntada de pei de conversioni o mudanza ca balit duus puntus: su carci si donat de sa posizioni e perpendicolari a su puntu aundi s'est fata sa meta cicchendi de arziai sa boccia prus in artu de su palu trevessu de sa genna. Atrus tipus de carcis funti is de castigu e de rimbalzu ca chi arrenescint donant tres puntus. A su carci de castigu comenti su de mudanza ddi nanta assentau poitta sa boccia est firma in terra invecis su carci de rimbalzu benit fatu in dduna azioni de giogu a pustis de essi fattu rimbalzai sa boccia in su campu.

Mudadas in su contu de is puntus[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

Cun is annus, su rugby at mudau medas bias su contu de is puntus, e po unu pagu de tempus (fincias a su 1893) mudada peri de Paisu a Paisu.

In is primus tempus baliant sceti is mudanzas e is drop, e is metas baliant 1 puntu ca naranta "goal" ( su tremini "try" impreau in s'inglesu, boliat nai propriu ca donada su deretu a "provai" sa puntada de pei). No si podiant tentai carcis a puntu in is castigus, custu est istetiu permitiu sceti de su 1893. Tra su 1888 e su 1977 di podiat tentai de "agatai una genna" cun su "carci de mark" (fatu cun sa manera de su drop). Si tenit deretu a carciai sena fasciugu de is avversarius a pustis de s'arregorta de sa boccia primu chi tochit terra a pustis de unu carci (up-and-under) avversariu. Oi si podit fai sceti arregollendu sa boccia in is proprius 22 metrus e de su 1977 non si podit carciai in sa genna.

Is puntus furint introdusius, a su mancu in s'Inghilterra, in su 1886: in su tempus ant'a acabai peri poitta est istetiu postu su carci de mark (boccia pigada primu de tocai in terra) (introdusiu in su 1891 - pesau po contai is puntus in su 1977). Sa mudada a su mancu po sa RFU inglesa at a essi sa sighenti:

Attibuzioni puntus
Annu Meta Mudan. Drop Castigu Mark
1886 1 2 2 no previdia no previdiu
1888 1 2 2 no previdia 4
1891 2 3 4 no previdia 4
1893 3 2 4 3 4
1905 3 2 4 3 3
1947 3 2 3 3 3
1971 4 2 3 3 3
1977 4 2 3 3 no possibili
1992 5 2 3 3 0

Fincias a su 1893 nci furint maneras unu pagu diversas, de Paisu a Paisu, de contai is puntus.

Su terzu tempus[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

Una tradizioni importanti in su giogu de su rugby est su terzu tempus. candu acabat sa partìa is giogadoris de is duas squadras s'attoppant paris cun is tifosus e a totus is chi ant pigau parti a s'arrenescia de sa gara po festeggiai sa partia appenas acabàda. Sa tradizioni bolit unu rmurgiu, cumbidau de sa squadra ca hat ospitau sa partìa. S'aria de cordialidadi auba si pasant is tensionis de sa partìa est una de is cosas ca brexiant de prus chini ddi pigat parti e prus affascinant chini sihit custu sport de foras.


Rugby a 15 in Italia[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

Su rugby a 15 in Italia si giogat de casi 100 annus e su svilupu suu prus mannu s'est tentu candu ant cumenciau a s'affermai, peri a foras de s'Itàlia, giogadoris de scola italiana comenti Sergio Lanfranchi, Mario Battaglini e Paolo Rosi.

In su 1987, annu de sa primu Coppa de su Mundu, est toccau propriu a s'Italia giogai sa primu partia in totu de custa competizioni, peri chi iat pigau unapiastada contra sa Noa Zelanda.

In su 2000, gratzias a totu is girus diplomatcus de Giancarlo Dondi (presidenti de sa Federazione Italiana Rugby), s'Italia imbuccat in su storicu torneu de is 5 nazionis, mudandudeddi su nomini in 6 nazionis.

S'11 martzu 2006 po sa primu borta s'Italia est arrenescia a conchistai unu puntu a foras de domu in su Ses Nazionis accabbandu paris 18-18 a Cardiff, contra su Galles.

Su 24 febbraio 2007 est un'atra data storica po sa nazionali italiana: prima bincida a foras in totu azura in su 6 Nazioni in Murrayfield, cun su punteggiu de 17 a 37. Su 6 Nazioni de cuss'annu est nomenau in sa storia comenti su primu cun duus bincidas. Difatis a pustis de petti duas cidas de s'attoppu storicu de Edimburgo su 10 de martzu de su 2007 sa squadra italiana bincit po 23 a 20 contra sa squadra gallesa in ddunu stadiu Flaminio totu prenu. Cun custa bincida s'Italia arrenescit a binciri su Galles po sa primu borta in sa storia in su Ranking mondiali ponendusì a s'8u postu.

Su 12 martzu de su 2011, s'Italia fait un'atra impresa storica bincit in su Ses Nazionis po sa primu borta, in dduna gara grandu tirada, is titulatissimus francesus po 22-21.

Su 17 martzu de su 2012, s'Itàlia at bintu in su Ses Nazionis contra sa Scotzia s'unica sua partia de custa edizioni de su torneu, lassandu a sa Scotzia e totu sa "Cullera de linna", ca benit "binta" de is squadras ca perdint totus is partias de su Ses Nazionis.

Su campionau rugbisticu prus artu est s'Eccellenza, postu in fatu de 3 campionaus Nazionalis, Serie A, Serie B, postus in fatu issus e totu de is campionaus regionalis de Serie C e de Serie D e is ligas prus piticas dilettantisticas. De su 2010 duas squadras italianas pigant parti a sa Celtic League.

Su rugby in Sardigna[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

In sa stasoni 2011-2012, ddu ant duas squadras sardas in sa Serie A2 de Rugby a 15 s'Amatori Rugby Alghero e s'Amatori Rugby Capoterra. Sa A2 est su campionau de segunda divisioni, a suta de s'Eccellenza, est dividìu in duus gironis A1 e A2, is primas duas classificadas de de su propriu gironi giogant is play-off po andai in s'Eccellenza.

Rugby in is media[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

Cinema[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

Intre is film prus nomenaus, s'ammentant:

Televisioni[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

Partias de rugby de diversas specialidadis e competizionis funti trasmittias d'ogna dii de medas emittentis nazionalis e localis in su mundu: inoa arremonaus sceti ca in Italia su torneu Ses Nazionis fudi trasmittiu de sa RAI, giai de candu is nazionalis ammittias furinti cincu, cun su comentu de Paolo Rosi, in segus fincias a s'edizioni 2009 est istetiu trasmittiu in craru in La7, cun comentu de Cecinelli e Mazzariol, ma de su 2010 is partias de su torneu funti trasmittias in deretta in Sky Sport e in differia in La7. Gratzias a unu accordiu cun sa Rai, invecis, is partias de su campionau professionali italianu prus mannu benint trasmittias in Rai Sport satelliti e digitali terrestri e peri in streaming in su giassu http://www.raisport.rai.it/. Sempri Rosi iat comentau medas partias de sa nazionali po Campionato europeo per Nazioni di rugby e Template:RWC; est craru ca su campionau mondiali de rugby a 15 est sa competizioni rugbistica prus sighìa e tandu est peri s'eventu televisivu prus commerciali: 30 segundus de pubblicidadi in sa finali costat tanti dinai ca sceti is multinazionalis si podint permittiri.

Is competizionis Tri Nations, Super 15, Heineken Cup, National Rugby League e Super League funti a su solitu trasmittius de eurosport e Sky Sport; is campionaus mundialis e is prus importantis competizionis de rugby a 7 in su tempus passau funti istetius trasmittius de Sky Sport e sportitalia; custa trasmittit de pariccius annus Total Rugby: programma de un'ora condusiu ogna giobia de s'ex rugbista de Serie A Luca Tramontin e de sa giornalista Daniela Scalia. Is primus edizionis de su Tri Nations furinti istetias trasmittias in differia de TMC Monte Carlo ca degaici iat donau a is amadoris italianus sa possibilidadi de biri medas partias in craru.

Torneus prus mannus[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

Rugby a 15

  • Coppa Europa: torneu reservau a club e selezionis de is se federazionis europeas principalis (Francia, Galles, Inghilterra, Irlanda, Italia e Scozia);
  • European Challenge Cup: torneu simili a sa Coppa Europa ma obertu a squadras di segunda fascia e a club de atrus paisus europeus;
  • English Premiership: campionau nazionali inglesu;
  • Top 14: campionau nazionali francesu;
  • Celtic League (Pro 12): campionau internazionali reservau a club e selezionis de Galles, Irlanda, Italia e Scozia;
  • Super Rugby: campionau auba pigant parti selezionis regionalis de Australia, Noa Zelanda e Sud Africa;
  • Torneu de is Ses Nazionis: torneu de ogna annu fra is nazionalis de Francia, Galles, Inghilterra, Irlanda, Italia e Scozia;
  • Tri Nations: simili a su Ses Nazionis ma reservau a is nazionalis de Australia, Noa Zelanda e Sud Africa e de su 2012 peri sa nazionali argentina.
  • Coppa de su Mundu: campionau mundiali po nazionalis ogna quattru annus (s'urtimu s'est tentu in Noa Zelanda in su 2011 e at bintu sa squadra de domu).

Rugby a 13

  • Super League: campionau europeu po club prus mannu (in beridadi , est casi unu campionau inglesu ammanniau, bittu ca est formau de 12 squadras inglesas, una gallesa e una francesa);
  • National Rugby League Premiership: campionatu reservau a club australianus e neozelandesus (comenti po sa Super League, peri po sa NRL balit sa propria cosa: nci funti beni 15 club australianus e unu solu club neozelandesu);
  • World Club Challenge: Attoppu annuali fra is club campionis de sa Super League e de s'NRL Premership;
  • Four Nations: torneu de ogna annu auba pigant parti is nazionalis de Australia, Inghilterra, Noa Zelanda e, a rotazioni, una europea e una de su Sud Pacifico;
  • State of Origin: serie annuali de tres attoppus fra is selezionis australianas de su Nou Galles de su Sud e de su Queensland;
  • Coppa de su Mundu: campionau mundiali po nazionalis ogna quattru annus.

Rugby a 7

Atras bariedadis de su rugby[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

Giogus bennius de su rugby[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

Su rugby piticu o mini rugby[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

Su giogu de su rugby serbit meda po educai poita imparat su rispettu po s'avversariu e s'arbitru (imparus ca atrus sport no donant o chi ddu 'onant non in sa "cantidadi" ca serbit). In prus a sa socializzatzioni, a su rispettu de is principius e de is regulas, su mini rugby donat s'opportunidadi po is pippius de si ponniri facci a pari cun sa aggressividadi insoru e de is atrus in ddunu giogu. In particulari, sa Federazione Italiana Rugby tenit una parti dedicada a sa promotzioni de su mini rugby in is scolas, auba benint attivaus progettus po s'educazioni e a sa formazioni de is studiantis. S'allegat de mini rugby in is piccioccus cun dduna etadi intr'e is 5 e is 12 annus est a nai is piccioccus ca giogant in is under 6;8;10;12. Su mini rugby in prus est unu giogu ca favoressit sa socializzatzioni e integratzioni: podint giogai in squadras amescuradas sia pippius ca pippias, in prus peri piccioccus diversamente abilis.

Affroddius[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

In is partìas de Rugby no benit mai sonada sa canzoni "We are the champions" de su grupu inglesu Queen, comenti invecis si fait in medas atrus sport, poitta tenit sa fràsia "No time for losers" ("No ddu'at tempus po chini perdit") ca est cunsiderada de arreulu po is avversarius. Eppuru a pustis de sa finali de su mondiali de rugby de su 2003 bintu de s'Inghilterra, custa canzoni est istetia sonada.

Controllu de autoridadeBNE (ESXX526863 (data) · BNF (FRcb119327137 (data) · LCCN (ENsh85115741 · NARA 10647604 · NDL (ENJA00569246 · NKC (ENCSph221996

Wikimedaglia
Wikimedaglia
Custu est unu de sos artìculos de su mese, est a nàrrere unu de sos mègius artìculos creados e postos in sa pàgina printzipale dae sa comunidade, chi l'at isseberadu pro su mese de austu de su 2014

Candidados pro sos meses benidores

Totu sos artìculos de su mese