Unidade de medida

Dae Wikipedia, s'entziclopedia lìbera.


Artìculu in LSC

Antigas unidades de medida agrìculas in s'Inghilterra medievale: su furlong (parinales a unu stadion), sa canna, s'acro, sa bovata, sa virgata, sa carrucata.

In fìsica, un' unidade de medida est una cantidade pre-istabilida de una grandesa fìsica definida e adotada pro cunventzione o pro lege, impreada comente a tèrmine de riferimentu pro sa medida de grandesas de sa matessi tipologia.[1] Sas unidades de medida podent àere assignados nùmenes e sìmbulos cunventzionales. Una bia definida un'unidade de medida, onzi àteru balore de sa grandesa fìsica assotziada podet èssere espressadu tràmite mùltiplos o sutamùltiplos de s'unidade de medida in chistione.

Descritzione[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

Un'esèmpiu de grandesa fìsica est sa longària, mentras un'esèmpiu de unidade de longària est su metru (sìmbulu: m) chi rapresentat una cantidade prestabilita de longària: cando naramus 10 metros (10 m), cherimus nàrrere 10 furriadas sa cantidade de longària prestabilita chi mutamus "metru".

In fìsica e in metrologia, sas unidades de medida recherent una definitzione crara e unìvoca pro èssere ùtiles: petzi gai divenit possìbile otènnere sa riproduibilidade de sos resurtados isperimentales chi est a sa base de su mètodu sientìficu. Sos sistemas de medida sientìficos sunt sa direta cunsighèntzia de su cuntzetu de pesos e medidas isvilupadu finas dae sos tempos remotos pro fines cumertziales e chi at dadu orìgine a sa nàschida de sos trastos impreados dae bendidores e comporadores pro cunsertare in manera unìvoca in sa cantidade de mertze tratada. Atualmente esistet unu standard globale, su Sistema internatzionale de unidade de medida, chi est s'evolutzione de su sistema mètricu.

Finas dae sos tempos antigos sa definitzione de sas unidades de medida, su cumpartzimentu issoro e s'impreu pràticu issoro ant giogadu unu ruolu fundamentale, a su puntu chi sunt istados isvilupados e sunt divenidos comunos medas sistemas de medida. Pro mesurare una matessi grandesa sunt s'ispissu istadas definidas medas unidades de medida a segunda de su logu geogràficu, de su cuntestu sotziale o àteru galu: una massa a esèmpiu podet èssere mesurada in grammos e in sos suos mùltiplos e sutamultiplos opuru in libbras.

Pro espressare sa medida Q de una grandesa fìsica in riferimentu a s'unidade sua de medida [Q] faghet a ricùrrere a sa fòrmula

Q = n × [Q] = n [Q]

In manera generale, comente indicadu dae su de tres membros, s'omitit su sinnu de moltiplicazione coment'est sòlitu fàghere intrae variàbiles in sas fòrmulas sientìficas. In sas fòrmulas, annotamala, s'unidade [Q] podet èssere tratada comente chi siat issu matessi su balore de una grandesa fìsica, fatu custu chi est a sa base de s'anàlisi dimensionale.

Una distintzione annotamala andat fata intra un'unidade de medida e sos campiones a issa relativos. Un'unidade est fissada pro definitzione in modu de èssere indipendente de sas cunditziones fìsicas, cales a esèmpiu sa temperadura. Unu campione, pro contra, est sa materializzazione fìsica de un'unidade e dipendet, pro cantu si chirchet de lu menguare, dae sas cunditziones fìsicas. Pro fàghere un'esèmpiu, su metru est un' unidade definida comente a sa distàntzia cursada dae sa lughe in su bòidu ind unu discansu de tempus parinales a 1/299.792.458 de segundu, definitzione chi la luit de ogni dipendèntzia, mentras una barra metàllica impreada comente a campione, pro cantu costruida cun coidadu, vària sa longària sua cun sa temperadura siat peri pro fratziones infinitesimales.

Sistemas de medida[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

Esistent diversos sistemas ufitzialmente atzetados dae sa comunidade sientìfica internatzionale o comente si siat in impreu in sas diversas partes de su praneta. Pro ogni sistema ufitziale de unidade de medida esistent organismos internatzionales chi s'òcupant de custoire sos campiones de sas unidades de medida cando nd'esistant o comente si siat de mantènnere agiornadas sas definitziones de sas unidades adotadas.

Esistent diversos sistemas de medida, basados subra diferentes ammentas de unidades de medida fundamentales. Su sistema de medida prus in manera ampra difùndidu est su Sistema internatzionale de unidade de medida, a parusu indicadu comente a SI, chi est fundadu subra sete unidades base (fundamentales), e in cales totus sas àteras unidades derivant de custas.

Esistent unos àteros sistemas, impreados pro vàrias fines, tra sos cales:

  • sas unidades de medida TZGS (tzentìmetru-grammu-segundu)
  • sas unidades de medida MKS (metru-kilogrammo-segundu)
  • sas unidades de medida de Planck
  • su sistema consuetudinario USA
  • su sistema imperiale britànnicu
  • unos àteros sistemas locales atuales e obsoleti:
    • sas unidades de medida tzinesas
    • sas unidades de medida giaponesas
    • sas unidades de medida norvegesas
    • sas unidades de medida turcas traditzionales
    • sas unidades de medida Tacchini traditzionales

In Itàlia, puru cun su SI, sunt àncora de impreu cuotidianu carchi antigas unidades de medida, diversas a livellu locale in funtzione de s'evolutzione istòrica de cada territòriu.

Unidades de medida fundamentales e derivadas[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

Pro medas grandesas fìsicas s'unidade de medida est netzessària pro nde comunicare su balore. Est a esèmpiu impossìbile descrìere una longària sena impreare unu carchi tipu de unidade.

Ma non totus sas grandesas fìsicas recherent una pròpia unidade de medida. Tràmite sas leges de sa fìsica, s'unidade de medida de una grandesa podet èssere espressada comente a cumbinatzione de unidade de unas àteras grandesas. Tando petzi unu minore paris de unidade de medida est netzessàriu. Custas unidades benint definidas comente a fundamentales, totus sas àteras sunt unidades derivadas. Sas unidades derivadas sunt impreadas solu pro cumbènia, in cantu podent èssere espressadas in tèrmines de unidades base. Su sèberu de sas unidades base est però arbitrària.

Sas unidades fundamentales de su SI non costituint unu paris mìnimu. A esèmpiu esistent sistemas in sos cales su campu elètricu e su campu magnèticu tenent sa matessi unidade de medida, gràtzias a su fatu chi sas leges de sa fìsica ammustrant chi custos duos campos sunt manifestatziones diferentes de su matessi fenòmenu.

Medas grandesas derivadas in fìsica pigant su nùmene de ricercadores e istudiosos chi ant dadu contribuidos fundamentales a sa teoria in chistione in sinnu de reconnoschimentu apustis mortu pro su pretziosu traballu issoro.

Cunversione de sas unidades de medida[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

Sa cunversione de sas unidades de medida previdet sa cumparàntzia de balores istandard diferentes: pro custu sos fatores de cunversione tra unidade de medida tenent semper unu determinadu livellu de imprecisione.

Prefissos de sas unidades SI[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

In su SI carchi lìtera currispondent a balores numèricos seberados in manera oportuna e podent èssere impreadas comente a prefissos pro calesi siat unidade.

A esèmpiu, c = 0,01 (1/100), e tando cm = 0,01 m e cN = 0,01 N

S'ùnica etzetzione, dèpida a resones istòricas, est s'unida de medida de sa massa, kg, chi giai cuntenet unu prefissu; in custu casu su prefissu depet èssere agiuntu a g.

S'impreu de sos prefissos no ìmplicat niuna cunversione, in cantu issos sunt definidos comente a balores numèricos. A esèmpiu sas espressiones 'cm' e '0,01 mi tenent su matessi significadu, overas sunt ecuivalentes de su puntu de bista matemàticu.

Pro un'elencu de sos prefissos in impreu in su Sistema internatzionale de unidade de medida si bidat Prefissos de su Sistema internatzionale de unidade de medida.

Règulas gràficas SI[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

Sos sìmbulos de sas unidades de medida de su SI sunt iscritas semper cun lìteras pitias foras de cando sunt dedicadas a unu pessonàgiu istòricu; sos prefissos sighint règulas pròpias:

  • km
  • kJ
  • mg
  • MJ
  • dMb

Su sìmbulu A pro indicare s'intensidade de currente est iscritu maiuscolo, mentras su nùmene pro estèndidu de tale unidade de medida est pitiu e sena atzentos, est a nàrrere: ampere (in donu a André-Marie Ampère).

A su matessi modu, medas unidade de medida chi pigant su nùmene de s'iscientziadu chi los at introduidas andant iscritas pro estèndidu in pitiu (a esèmpiu: kelvin, coulomb, joule, watt, ohm, siemens), tranne s'in casu de sos grados de temperadura (a esèmpiu: grados Celsius, grados Fahrenheit, grados Réaumur; su kelvin, unidade SI de sa temperadura assoluta, no est unu "gradu" de temperadura).

Nòdidas[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

  1. (EN) IUPAC Gold Book, "unit of measurement"

Bibliografia[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

  • McGraw-Hill, ISBN 0-07-142294-3.

Boghes curreladas[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

  • Anàlisi dimensionale

Collegamentos esternos[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

Attuazione della direttiva 2009/3/CE del Parlamento europeo e del Consiglio dell'11 marzo 2009 che modifica la direttiva 80/181/CEE del Consiglio sul riavvicinamento delle legislazioni degli Stati membri riguardo alle unita' di misura. (09A13580) (GU Serie Generale n.273 del 23-11-2009)