Muru de Berlinu

Dae Wikipedia, s'entziclopedia lìbera.
(Reindiritzadu dae Muru de Berlino)
Su muru de Berlinu in una fotografia de su 1976
Partzidura de Berlinu

Su Muru de Berlinu fiat una barrera fraigada moende cun su 13 de austu de su 1961, chi aiat partzidu sa tzitade de Berlinu in Alemània in duas tzitades distintas cun su numene estu e uestu.

Sa barrera incruiat turres de bàrdia cullocadas a longu de muros mannos de betone, chi furriaiant a inghìriu de un’arzola ampra (cunnota posteriormente comente sa fasca de sa morte), sa cale cunteniat trintzeramentos contrabeìculos, letos de fachiru e àteras defesas.

Su Brocu Orientale aiat atrogadu chi su muru fiat istadu pesadu pro protegher sa pobuladura sua dae elementos fassistas chi cunspiraiant pro impeigher a sa "boluntade de su pòbulos” de fraigare un’Istadu sotzialista in s’Alemània de s’Estu. In sa pràtiga, su muru serviat a impeigher sas fuas massivas chi aiant marcadu sa RDA e sos àteros paìsos de su brocu orientale comunista in tempus de sa segunda pustisgherra.

Su muru de Berlinu fiat mutidu ufissiarmente su “baluarte de proteghidura contrafassista” dae sas autoridades de sa RDA, sas cales representaiant chi s’Alemània de s’Uestu probianu no èsseret istada galu denatzifigada cumpretamente. Su cussizu comunale de Berlinu Uestu, dae bandas suas, lu definiat su “muru de sa birgonza” e cundennaiat sas restringhiduras a sa liberdade de moimentu pratigadas in s’estu. Paris cun sa làcana interna interalemanna meda prus longa, chi demarcaiat sa frontera intre s’Alemània de s’Uestu e sa de s’Estu, nche fiat cròmpidu a simbolizare su “telone de ferru” chi aiat separadu s’Europa de s’Uestu e su brocu orientale in tempus de sa gherra frita.

Istòria[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

In antis de sa fraigadura de su muru de Berlinu, tres milliones e mesu de alemannos orientales aiant istransidu sas restringhiduras a s’emigradura e aiant dassadu sa RDA, medas de issos rugrende sa làcana dae Berlinu Estu e Berlinu Uestu, dae ue podiant sighire biazu chirru a s’abarru de s’Alemània de s’Uestu e àteros paìsos de s’Europa ponentesa. Intre su 1961 e su 1989, su muru aiat impeìdu belle dessintotu s’emigradura narada. In su barigare de cussu tempus, unas 5.000 pessones aiant proadu a si nche fuìre addae de su muru, e unas 600 de issas fiant perèssidas in su tentativu.

In su 1989, una filera de mudamentos polìtigos raighinales fiat acontèssida in su brocu orientale, assotziada a sa liberalizadura de sos sistemas totalidàrios de su brocu naradu e s’erosione de su podere polìtigu in sos gubernos pro-sobiètigos de sa Polònia e de s’Ungheria probianas.

A pustis de diferentes chidas de subuzu tzivile, su gubernu alemannu-orientale aiant annuntziadu, su 9 de santandria de 1989, chi totu sos nassionales RDA podiant bisitare Berlinu Uestu e s’Alemània Otzidentale. Turmas de alemannos-orientales aiant rugradu su muru e si fiant apiligados a subra suo, imitados dae alemannos-otzidentales a s’àtera ala in un’atmosfera festadora. In tempus de sas chidas posterores, unu pùbrigu eufòrigu e cassadores de amentighetes aiant dogadu partes de su muru; prus a tardu, su gubernu aiat impreadu echipamentu industriale cun laser pro remoer su prus de s’abarru.

Su muru fìsigu in sese fiat istadu destruìdu belle a sa cumpreta in su 1990. Sa ruta de su muru de Berlinu aiat isbagantadu su caminu a sa reunifigadura alemanna, chi aiat tentu logu in manera ufissiale su 3 de santugaìne de 1990. Abarrant oe unos cantos bìculos de su Muru, mantènnidos comente monumentu. Su prus famadu est sa East Side Gallery.