Wikipedia/campidanesu

Dae Wikipedia, s'entziclopedia lìbera.


Articulu in campidanesu

Su logu de Wikipedia.

Wikipedia est una enciclopedia multilìngua a cunteniu lìberu, scrita de boluntàrius chi traballant paris e suportada de sa Wikimèdia Foundàtion, unu comitau chi non domandat cumpensu. A oi, est publicada in 200 lìnguas (unas 100 aundi is sòcius funt aciungendi fueddus, cun s'ingresa chi est sa prus cumpria) e tenit "boxis" cali siat una enciclopedia traditzionali, almanacu, ditzionàriu geogràficu, enciclopedia de noas. Sa tarea sua est de scriiri e fai connosci una enciclopedia internatzionali lìbera, furriada in unu nùmeru mannu de lìnguas, giai chi est lìgia in dònnia giassu de su mundu. Wikipedia est giai unu de is situs de consultatzioni prus impreaus in su web, tenendi circa 60 milionis de compudadas po dii.

Wikipedia cuntenit 1,8 milionis de artìculus. Prus de 700.000 de custus funt in ingresu, prus de 280.000 in tedescu, prus de 150.000 in francesu e prus de 130.000 in giaponesu. Sa versioni italiana at colau is 67.000 artìculus. Wikipedia est nàscia su 15 gennàrgiu 2001 comenti progetu complementari de Nupèdia (unu progetu cun tarea sìmili ma fatu de spertus). Siendi sempri crèscia in populariadi, at donau bia a medas progetus fradis comenti Wikitionary, Wikibooks e Wikinews. Dda cuidant boluntàrius a sa manera wiki, in su sentiu ca is artìculus podint essi modificaus de chini chi siat o casi. Is boluntàrius de Wikipedia sustennint sa polìtica de su "a bisura neutrali" chi narat ca is opinionis presentadas de personas de importu o de òperas literàrias bolint contadas comenti benin contadas, kentza manìgius. No ddoi at de si spantai chi cumputendi Wikipedia s'agatant erroris , chi est de aici bolint tzeriaus is sòcius chi ant a biiri issus chi nc'at cosa de cambiai, o chi est àbili, ddu càmbiat su chi est ligendi etotu.

Su nòmini de Wikipedia cumenti sistema de consultatzioni est stau ogetu de batàllias: dd'ant alabada po sa distributzioni lìbera sua, po sa cumpilatzioni lìbera e po su rigori de argumentus, e atacada po pregiudìtzius sistèmicus presuntus (iant essi privilegiadas is boxis de interessu po is contribudoris kentza badai a s'importu reali insoru), sa preferèntzia de s'acòrdiu a is provas, fartas po unus cantus argumentus e amancu de responsabilidadi e autoridadi candu acarada cun is enciclopedias traditzionalis. Is artìculus suus funt remonaus de is mass mèdias e de circas acadèmicas e funt disponìbilis asuta su permissu GFDL. S'editzioni tedesca dd'ant distribuia in compact disc e de medas editzionis ant creau unus mirror o unus progetus derivaus.

Naturali[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

Sa tarea de Wikipedia est de creai un'enciclopedia lìbera e credìbili — antzis sa prus enciclopedia manna in sa stòria, e po amprària e po fundària de is argumentus sighius. Su fundadori suu Jimmy Wales descriit Wikipedia cumenti "unu sfortzu de creai e distribuiri una enciclopedia lìbera de sa mèllius calidadi chi fagat a dònnia persona in su praneta in sa lìngua cosa sua". Creada in su tretu web Wikipedia.org, Wikipedia tirat su nòmini suu de s'unioni de su fueddu wiki, paraula hawajana chi bolit nai "lestru" e chi la ponint a unu tipu de software collaborativu, e depedia, sufissu de enciclopedia chi in grecu bolit nai "imparu". Wikipedia, in is intentzionis de Wales, iat depiri arribai a una calidadi pari o amilliori de s'Enciclopedia Britànnica e essi publicada fintzas in papiru.

Ddoi funt o ddoi fiant medas atrus progetus de enciclopedias in Internet. In unus cantus, ant imperau is polìticas editorialis e sa propriedadi po is artìculus traditzionalis, comenti s'Enciclopedia Stanford de Filosofia o Nupedia, chi est giai morta, ambas duas cumpiladas de spertus. Giai is web prus informalis comenti h2g2 o Everything2 serbint comenti ghias generalis e is artìculus insoru ddus scrient e controllant personas comunis. Progetus comenti Wikipedia, Susning.nu, e sa Enciclopedia Libre, funt inbecis wiki aundi is artìculus ddus adelantant medas autoris e no esistet nisciunu processu formali de revisioni. Wikipedia est diventada su prus manna de custus wiki enciclopedicus po nùmuru de artìculus. A diferèntzia de medas enciclopedias su cunteniu de Wikipedia est lassau suta su permissu GNU Free Documentation License.

Wikipedia tenit totu unu paris de lìneas de ghia indirizadas a identificai su tipu de informatzioni bonu po ddu pònniri in issa. Ddas arremonant medas bortas in is cuntierras po decidiri si unu certu cunteniu bolit aciuntu, revisionau, trasladau a unu progetu fradi o bogau.

Cunteniu lìberu[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

GFDL, su permissu chi is artìculus de Wikipedia funt lassaus disponìbilis, est unu de is medas permisus po su copyright de tipu copyleft, siendi chi permitit sa redistributzioni, sa creatzioni de òperas derivadas e s'impreu cumerciali de su cunteniu asuta conditzioni chi siat apoderada s'atributzioni a is autoris e chi su cunteniu abarrit disponìbili asuta GFDL. Candu calincunu autori contribuit a su progetu cun materiali originali, is deretus de autori abarrant in possessu suu ma issu cuncordat a lassai su traballu asuta GFDL. Su materiali de Wikipedia podit duncas essi distribuiu a, o incorporau de, fontis chi a contu insoru imperint custu permissu. De su cunteniu de Wikipedia ddoi funt medas mirror o progetus derivaus a partiri de còpias de is database. mancai totu is scritus siant disponìbilis suta GFDL, una percentuali manna de imàginis e sonus in Wikipedia non funt lìberus. Elementus comenti logus agiendalis, esèmpius de cantzonis o fotografias giornalìsticas amparadas de deretus de autori funt imperadas cun una declaratzioni de fair use (in Itàlia s'idea de fair use non ddoi est in su corpus legali, e duncas òperas chi cuntenerint custus elementus iant podiri essi no amìtias). Wikipedia at reciu fintzas materiali asuta conditzioni chi non si potzant produiri traballus derivaus o chi podat essi imperau sceti a intru de Wikipedia. Comuncas, unas cantus editzionis acetant sceti cuntènnius multimedialis lìberus de diritus de autori.

Wikipedia dd'ant imperada is mèdias, acadèmicus, e atrus comenti referimentu o suplementu. Organizatzionis de noas ant arremonau artìculus de Wikipedia comenti fontis o fueddendi de s'informatzioni in su Web, calicunu de manera regulari. Secundu is listas mantentas de contribuidoris de Wikipedia, is artìculus ddus ant arremonaus medas bortas in is news media. Prus pagus bortas, dd'ant impreada in stùdius acadèmicus, librus, cunferèntzias, e in giudìtziu.

Editzionis in lìngua[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

Wikipedia abratzat 92 editzionis in lìngua ativas a maju 2005. is editzionis suas prus mannas funt, in òrdini decrescenti, sa inglesa, tedesca, francesa, giaponesa e svedesa. In totali, Wikipedia cuntenit 205 editzionis in lìngua cun unu nùmuru totali de unus 1,8 milionis de artìculus.

Is editzionis in lìngua traballant donni'una po contu suu. Non funt obrigadas de su chi ddoi est in is atras ma depint sceti arrespetai is lìneas ghia comenti su "puntu de bista neutrali". Comuncas is artìculus e is imàginis funt comunis intra is editzionis, is primus gràtzias a unu traballu de tradutzioni, is segundas gràtzias a s'arregorta Wikimedia Commons. is artìculus tradùsius arrepresentant una partixedda sceti de is artìculus de dònnia editzione.

Cumpositzioni[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

Casi totu sos chi càstiant su Tretu de Wikipedia podint cumponniri un'artìculu e àiri a pustis ammostradas is modìficas insoru. Wikipedia est fraigada in su combincimentu chi su traballu paris intra is utentis potzat in su tempus amelliorai is artìculus, prus o mancu de sa pròpiu manera chi adelantant su software open source. is autoris de is artìculus non depint àiri po fortza una connoscèntzia o calìfica formali po is argumentus cumpartzius e funt avisaus ca is contributzionis insoru podint essi "modificadas chentza piedadi e redistribuias a praxedi" de chini ddu bollat. Is artìculus non funt controllaus de un'utenti o trumas editoriali specìfica e is decisionis de pigai po su cunteniu e po is polìticas editorialis de Wikipedia tenint basi in s'acòrdiu e calincuna borta in su votu, mancai a Jimmy Wales tochet sa decisioni finali.

Po sa natura aberta de custu progetu, bortas medas ddoi funt "gherras editorialis" o cuntierras longas aundi is editoris non arribant a unu acòrdiu. Unus cantus de custas comunidadis ant spricau su processu de cumponidura in Wikipedia comenti unu traballu paris, o unu processu in crescimentu de darwinismu sociali, ma custa sa comunidadi po su prus non dda cunsiderat una auto-presentada giusta. Is artìculus funt sempri sutapostus a modìficas, giai chi Wikipedia non decrarat mai acabau un'artìculu. Is dannus funt unu problema costanti po Wikipedia.


WikiMedia[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

Lìneas de cumportamentu[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

Wikipedia domandat a is collaboradoris de osservai unu "puntu de bista neutrali" candu scriint e de no carrigai nisciuna circa originali.

Su puntu de bisura neutrali, una lìnea de cumportamentu "non negotziada", fait crara sa tarea de s'enciclopedia e cuddu de "arrapresentai is cuntierras, descriiri·ddas, ananti de ingagiai·si po issas". Si ddoi arribant, Wikipedia non iat essi scrita segundu unu puntu de bista "ogetivu", ma iat presentai de manera impartziali totu is caras de una chistioni, atribuius a is sustenidoris insoru de manera neutrali. Custa polìtica imponit ca donniuna de custas facis depant arrìciri unu pesu uguali a sa popularidadi sua. Issa est stada criticada po àiri una tarea chi no fait a tocai, po essi inutilosa cun unu materiali kentza fundòriu e cunfirmas e po permìtiri chi siant arrepresentaus "ofendidoris de sa morali".

Opinionis o teorias chi non funt stadas giai publicadas funt cunsideradas "circas originalis", e custu no est permìtiu in Wikipedia. Sa polìtica de sa "circa no originali" afirmat ca cuddu tipu de materiali non fait a dd'atribuiri cun seguresa asuta unu puntu de bista neutrali e ca no depat essi intrada una cali chi siat bidea o prospetu originali de unu contribuidori.

Is collaboradoris de Wikipedia mantenint in prus totu una bariedadi de polìticas e lìneas ghia minoris. In cuntrastu con atrus wiki de su tempus suu, comenti su Portland Pattern Repository de Ward Cunningham (cunsiderau s'imbentori de su wiki), is Wikipedianus imperant is "pàginas de cuntierra" po arresonai de is modìficas a is artìculus, innantis de ddu fai a intru de is artìculus etotu.
Is collaboradoris de Wikipedia medas bortas modìficant, ammonint e arrajant cuddus artìculus chi cunsiderant disadatus po una encicropedia, cumenti is definitzionis de ditzionàriu (po custas esistint progetus ad hoc comenti su Wikitzionàriu) o scritus de fontis originalis. Medas bortas is editzionis de Wikipedia stabilint cumbentus de stili.

Pàginas ligias:

Autoris[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

In Wikipedia non ddoi funt distintzionis formalis intra is contribuidoris, is decisionis funt pigadas arribendi a s'acòrdiu intra cuddus chi traballant. In su gennàrgiu de su 2005, Wikipedia aiat a ingìriu de 13.000 utentis chi contribuiant in cuddu mesi cun circa cincu elaboratzionis; 9.000 de custus utentis ativus traballaiant po is tres editzionis prus mannas. Una truma prus ativa de unus 3.000 utentis, e prus de su mesu traballaiat po is tres editzionis prus mannas, at contribuiu po prus de 100 elaboratzionis a mesi. Segundu Wikipedia, su 41% de su tràficu de Wikipedia benit de utentis no assentaus chi cun pagu probabilidadi podint essi lamaus editoris.

Is traballus de mantenimentu funt fatus de una truma de boluntàrius adelantadoris, agiudadoris, buròcratis e aministradoris, e su nùmuru insoru est a ingìriu de centenas de unidadis. Is aministradoris funt is prus numerosus de sa truma e gosant unus cantus previlègius comenti su de podiri impediri chi is artìculus potzant essiri modificaus, de arrajai is artìculus o de blocai de manera temporània o permanenti unus cantus utentis in sa modìfica de Wikipedia. is atzionis de stragu o is infratzionis minoris de is lìneas ghia podint cumportai un'avertimentu o unu blocu temporàniu, e blocus longus o permanentis a sighia de infratzionis prolongadas e grais ddus dat Wales o, comenti in s'editzioni inglesa, unu Cussìgiu Arbitrali.

Su giae cumponidori capu de Wikipedia Larry Sanger at narau ca àiri su permissu GFDL est cumenti una "afiantza de libertadi, est una motivatzioni forti a traballai in una enciclopedia lìbera". In unu stùdiu a pitzus de Wikipedia comenti comunidadi, su professori de Economia Andrea Ciffolilli at afirmau ca su costu bassu de transatzioni in su pigai parti a unu software wiki creat unu catalizadori po sa crèscida collaborativa e ca una acostada a sa "costruzioni creativa" incoràgiat su pigai parti. Wikipedia est stada bia cumenti unu sperimentu sociali de anarchia o democratzia. Su fundadori suu at arrespustu ca no est stada pensada de gai ma a s'imbessi ndi est una cunsigèntzia. In d·una pàgina a pitzus de su fai circas cun Wikipedia, is autoris suus spricant ca Wikipedia est de importu cumenti comunidadi sociali. Est a nai, a is autoris de artìculus podint domandai de difèndiri o acrarai su traballu insoru e is cuntierras fait a ddas bìiri luegus. is editzionis de Wikipedia cuntenint medas bortas unu "bangu de is informatzionis" puru, aundi sa comunidadi arrespundit a is domandas.

Sìnnius stòricus[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

Wikipedia dd'ant fata in su gennàrgiu de su 2001 in inglesu, a pustis de cuntatus intra Larry Sanger e Ben Kovitz, e fintzas gràtzias a su traballu de Jimbo Wales, chi at postu a dispositzioni is server necessàrius po s'esperimentu.

Sa fasi sperimentali est stada luegus sighia de una fasi de adelantamentu mannu chi at biu cun s'andai de su tempus una crèscida allestra de utentis assentaus (a làmpadas 2004 unus 7.500 in sa versioni in lìngua inglesa, prus de 1.100 in sa in italianu) e una impinniada spantosa de su nùmuru de artìculus produtus (a gratis e traballendi paris), chi at passau de meda is 600.000 (boghendi de su contu is redirect e is pàginas stub).

Su 22 cabudanni 2004 Wikipedia totu cantu at passau su milioni de artìculus.

Sa stòria de Wikipedia, in inglesu, fait a la lìgiri in custa pàgina.

Aundi est Wikipedia?[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

Unus cantus servers de Wikipedia

Mancai diaderus manna meda cumenti comunidadi (millis de utentis ativus e una cantidadi spantosa de artìculus e informatzionis), is servers de Wikipedia funt casi piticus: una dexena de elaboradoris (duus databases e calincuna server web), postus in una schina de s'aposentu chi òspidat is server de Bomis.com (po nde sciiri de prus, anda innoi).

Su progetu est finantziau po s'in prus de una persona, prus is donatzionis boluntàrias, aiat giustu unu dipendenti po su primu annu (a pustis prus nisciunu), is servers ddus manigiat una persona part-time sceti, fintzas custu boluntàriu. Sa versioni de oi de su software dd'at scrita casi totu unu programadori sceti e ddoi est unu team de boluntàrius chi ddu tenit acioronau e ddu ammelliorat passu passu.

Esistint unus cantus cache-server in Parigi po allestrai su tràficu europeu.

Wikipedia in sardu[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

Sa versioni sarda de Wikipedia, chi ses ligendi immoi, tenit a nominzu Bichipèdia. Est nàscia in Abrili de su 2004.

Cumenti bolit pronunciada Wikipedia[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

No esistit una pronùncia uficiali. Una preguntadedda intra is Wikipedianis italianus at portau a pitzu ca donniunu dda pronùnciat a cumenti bolit.
Is pronùncias fintzas a oi connotas funt:

  • uichipedia
  • uichipedìa
  • uiki'piːdjə
  • uaichipedia
  • vichipedia
  • vichipédia
  • vichipèdia
  • vichipedía
  • uaichipìdia
  • bichipedìa

Boxis ligòngias[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

Ant a cumparriri tipus nous de enciclopedias confetzionadas cun una reti de percuris associativus chi ddas colligent, prontas a essi inserias in memex e innoi ammaniadas