Penagos

Artìculu in LSC

Localizatzione in Cantàbria

Penagos est una comuna ispagnola de 1.803 abitantes situada in sa comunidade autònoma de sa Cantabria, cumarca de Santander.

In intro de is làcanas suas s'agatat su massitzu de Peña Cabarga in ue in mesu b'at unu paesàgiu de prados chi s'intensa faina minerària esertzitada in su tempus coladu at trasformadu introduende·nche comente unos montigros chi si sunt formadas dae aremas, artos fintzas 40 metros. Numerosas sunt annotamala sas tuvas naturales o provocadas dae su fraigu de sas minas. Custu territòriu de sas betzas minas faghet parte de su Parque de Naturaleza de Caibáceno, parcu zoològicu in ue bivent lìberos animales de sa fàuna locale o inoghe trasferidos dae totu su mundu.

Su comunu est formadu dae sos chimbe nùcleos abitados: Arenal, Caibáceno, Llanos, Penagos e Subarzo. Su cabulogu est Penagos chi dat su nùmene a su comunu e istat 24 km a tesu dae Santander, capitale de sa Cantàbria.

S'economia, fintzas a s'ùrtima bintina de annos basada traditzionalmente subra s'agricultura e s'allevamentu de su bestiàmene, s'est cunvertida in economia de servìtzios e in parte de indùstria. At contribuidu a custa mudàntzia s'istitutzione de su parcu zoològicu chi at creschidu su turismu cun cunsighente fraigu de albergos e de locales de acasàgiu e isvilupu de s'edilìtzia residentziale; pro cantu pertocat s'ocupatzione in s'indùstria importante est istada sa bighinàntzia a sa tzintura industriale de Santander in notàbile crèschida in sos ùrtimos annos.

Sa partzidura de sa populatzione ativa pro setore de impreu registrat su 47,6% de sos prepostos a su setore de sos servìtzios, su 24,2% a s'indùstria, su 17,8% a su setore agropastorale e su 10,4% a s'edilìtzia. S'agricultura si dèdicat printzipalmente a su coltivu de sas patatas, de sa proenda e de sos àrbores de frutora. S'allevamentu de su bestiàmene chi fiat mescamente de boes est atualmente in declinu.

S'andamentu demogràficu de sa comuna in su sèculu cùrridu at subidu artos e bassos sicché su nùmeru de sos abitantes in mèdia est abarradu agiomai costante mancari atualmente si notet una segura imbetzada de sa populatzione. S'edade mèdia de sa populatzione residente est a puntu de 43 annos, inditu de prevalèntzia de sos sèneghes subra sos giòvanos.

Istòria

Numerosos sunt sos repertos archeològicos chi testimòniant sa presèntzia umana in su paleolìticu superiore. Finas dae sa preistòria resurtant isfrutadas minas de ferru, comente a aiant fatu sos Romanos in su perìodu de sa dominatzione issoro e fintzas in època moderna aiat sighidu s'iscavadura de minerale a pustis impreadu in loco in sas ferrerias finas a su 1989, cando aiat sessadu custa seculare faina minerària e su relativu territòriu fiat istadu sistemadu a parcu zoològicu cun sa creatzione de lagos minores pro sa pisca de sos piscareddos, àreas de ricreatzione e didàticas e de unu habitat chi cunsentit chi sa fàuna locale bivat in istadu lìberu comente cussa importada dae sos chimbe continentes.

Pro su chi pertocat a sa nàschida in s'Edade Mèdia de sas atuales biddas chi formant su comunu s'ischit de antigos documentos chi in su 816 esistiant monastèrios minores e aiat pedidu a inghìriu a sos cales b'aiant de sos abitados tzèdidos dae su conte Gundesindo, chi guvernaiat sa zona, a su monastèriu de San Vicente de Fole de issu creadu e arricadu cun lassas. Intre custas biddas sunt tzitadas localidades de s'atuale comuna de Penagos. In su 1019 Penagos e Cabaiceno sunt tzitados in documentos comente a chi perteneta sas Asturias de Santillana e sos bividores issoro sunt indicados che a gente de mare lìbera chi sèberat su sennore de sas biddas issoro. In su 1404 est sennore de custa zona Pedro Gonzalez de Aguero, a etzetzione de Subarzo chi est in suta de sa giurisditzione de Leonor de sa Vega. A sa fine de su de 14 sèculos s'atuale comunu de Penagos aiat rùidu in manera intrea in sas manos de sa famìlia de sos de sa Vega chi aiant esertzitadu in manera grae e autoritariamente sa sennoria tirende sos mandos de autoamministratzione de su territòriu de chi sas biddas de sa zona godiant in su regìmene pretzedente de realengo, est a nàrrere de dipendèntzia dirìgida dae su re. A nudda fiant bàlidas sas protestas e sas rechertas de torrare a s'antigu regìmene fatas a su re Giuanne II chi imbetzes aiat afortiadu su domìniu de sos Vega, de issu creados marchesos Santillana. Penagos e unas àteras biddas in suta de su domìniu de sos de sa Vega si fiant tando apellados a sos tribunales intentende su gai naradu Pleito de los Valles (protzessu de sas baddes) chi s'aiat risòlvidu prus de unu sèculu a pustis cun sa sentèntzia de sa Real Chancilleria de Valladolid chi aiat dadu resone a sas baddes e ddis aiat rèndidu su regìmene de realengo. In su 1581 Penagos aiat fatu parte de sas Juntas de las nueve Valles de las Asturias de Santillana chi aiant formadu sa provìntzia e aiant nominadu sos alcaledes pròpios (sìndigos) gràtzias a unu privilègiu chi ddis fiat acordadu dae Càrolu III in su 1779. Penagos aiat sighidu a tènnere indipendèntzia amministrativa imbiende in su 1815 unu deputadu a sas Juntas de Puente San Miguel.

In su 1822 s'aiat costituidu comunu costitutzionale in sas atuales làcanas. A sa fine de su XX sèculu aiat incumentzadu sa mudadura de comuna rurale in unu modernu tzentru de servìtzios e de turismu.

Monumentos e logos de interessu

Sunt de tzitare sas crèsias de San Jorge a Penagos, de su de 16 sèculos, de San Pedro Apostol a Subarzo, de su de 17 sèculos, de sa Virgen de los Remedios a Llanos, de su de 17 sèculos, San Vicente Martir a Cabaiceno de su de 17 sèculos, San Juan Bautista a Arenal de su de 18 sèculos, sa Capilla de Nuestra Señora de sa Concepcion a Cabaiceno de su de 18 sèculos e s'Ermita de Santa Eulalia, minore crèsia rùstica de su de 17 sèculos.

Pro s'architetura tzivile sunt interessantes su cumplessu de domos populares de su de 18 sèculos a Arenal, su complessu de domos blasonadas de su de 18 sèculos a Llanos, su Palacio de Miranda de su de 17 sèculos a Penagos e su Puente de Bumbaro de su de 16 sèculos.

Meda abitadu su Parque de Naturaleza de Cabaiceno siat pro s'interessante ambiente de sasminas betzas siat pro sos numerosos animales chi acasàgiat.

Festas

Nuestra Señora de los Remedios su 25 de martzu a Llanos, festa segundu s'avvesu ispagnolu impare sacru e profanu cun protzessone, posta bàndida e a pustis sas tzelebratziones religiosas festa pobulare cun giogos, càntigos, dansas e unas àteras manifestatziones.

In su matessi modu s'acumprint sas festas de San Vicente su primu de cabudanni a Cabaiceno, de San Pedro Apostol su 29 làmpadas a Sobarzo. Cun carchi diferèntzia sunt sa festa de San Roque su 16 de austu a Cabaiceno cun sa disfilada de bambutzeddos gigantes de cartapesta rapresentantes pessonàgios istòricos o de su logu a chi a fatu si ddis ponet fogu, giogu de su palu untadu (àrbore de sa biga), romeria e de San Jorge a Penagos de su 16 a su 25 de abrile cun giogos, coros, dansas, romeria. A su cumintzu de su beranu a Arenal s'acumprit una festa chi previdet sa beneditzione de sos campos sighida poi de manifestatziones vàrias.

In s'ùrtima domìniga de làmpadas s'acumprit su cuncursu de guidado de romeria, gara gastronomica in sa preparatzione de custu pratu traditzionale de sa comuna de Penagos, cun petza de bigu, patatas, birdura, pisurtzis, antunnas, brodu e binu biancu.

Ligàmenes esternos

	« http://www.cantabria102municipios.com/santander/penagos/historia.htm »
	(Istòria de Penagos)

	« http://www.cantabria102municipios.com/santander/penagos/historia.htm »
	(Istòria de Penagos)

	« http://www.cantabria102municipios.com/santander/penagos/historia.htm »
	(Istòria de Penagos)