Sotziologia

Articulu in logudoresu

Unu tratu de una retze sotziale

Sa sotziologia est una iscièntzia chi s'òcupat de sas relatas sotziales e de totus sa cosa fata in pari cun àteros/àteras, est a narrere chi cheret ispricare sa vida partende dae su raportu chi esistit a intro de onniunu de noisàter*s cun s*s àter*s.

Difatis, sa pessone umana no podet èssere cunsiderada che una mònade, e onniunu de noisàteros si podet cumprèndere petzi cumprendende su mundu inue isse bivet. Onniunu de noisàteros est s'àteru suo, su bighinu, s'isprigu in ue si rifletet s'identidade sua. E custu est beru in una manera particulare chi si cherent cumprender totus sos fenòmenos chi podent esistire petzi cun sas fainas collaboradoras de pessones diversas.

Istòria de sa sotziologia

Fintzas dae s'Antigòriu gregu-romanu, e, in maneras diversas in calechisiat tzivilidade, sas pessones umanas ant proadu a cumprender su mundu, siat in una manera ispontànea e finas ingènua, siat in una manera istudiada, chirchende a lu contzetualizare. Prima de s'isboddicu ufitziale de sa sotziologia che disciplina sientìfica autònoma, a su mundu fiant atribuidos caràteres ontològicos, est a narrer ca su mundu fiat redùsidu a s'essèntzia sua (s'òmine a sa 'naduralesa umana', su sòtziu a un'òrdine còsmicu o reliziosu, ec.).

Pighende s'esèmpiu de s'isboddicu de sas sièntzias de sa naturalesa in sos sèculos de XVII e de XVIII, su filòsofu sotziale frantzesu Auguste Comte (1798-1857) si nd'imbentaiat sa paràula 'sotziologia', e cuntzepiat unu programma gasi metafìsicu pro custa disciplina noa. Ma est a s'acabu de su sèculu de XIX, cun su càmbiu organizativu de sas universidades europeas ei sa modernizatzione issoro, chi si podet narrer ca sa sotziolozia che chistionu sientìficu autònomu siat nàschida, abarrende peròu semper pagu pagu tzeraca de sa filosofia, est a nàrrer abarrende una teoria sotziale chene de unu programma empìricu isboddicadu e modernu.

Comentesisiat, sa nàschida de sa disciplina si depet atribuire massimamente a su frantzesu Emile Durkheim (1858-1917) e a su tedescu Max Weber (1864-1920). Sunt istados issos a fraigare sas craes cuntzetuales prus mannas e chi galu a sa die de oe cunditzionant sa disciplina. Segundu Durkheim, su cumportamentu de s'òmine e de sos grupos tenet sentidu e podet esser cumpresu ebbia, castiende a sas istitutziones sotziales, chi pretzèdint sa vida de donzi òmine e sutzedent a sa morte issoro. Sunt custas 'fatos sotziales' beros, tostados che pedra, chi s'imponent a sas sèberas e a su destinu individuales, pro mèdiu massimamente de sa formatzione de sas identidades individuales. In s'òpera sua 'Le suicide' (1897) isse, impreende datos istatìsticos, dimustraiat s'acàpio determinadore a intro de sa cultura de pertenèntzia ei sa sèbera prus personale chi podiat esistire, su suitzìdiu. Custu pro nàrrer ca est possìbile de agatare una causalidade sotziale a calechisiat cumportamentu e sèbera.

In s'òpera de Weber, a sa cuntrària, s'interessu prus mannu no fiat su fatu ca s'atzione de sos òmines est cunditzionada dae sas istitutziones sotziales, ma su càmbiu de sas istitutziones e de sos òmines 'etotu: e duncas pro ite massimamente su mundu modernu est caraterizadu dae sa possibilidade, atzetada dae sa sotziedade, chi si nde podiant cambiare istruturas, cumportamentos, etc. una cosa ca in sos mundos regulados dae su connotu fiat atzetadu in una manera diversa meda, e comuncu ostacoladu gasi semper. Pro ite, in particulare, su disìgiu de richesa s'est furriadu in una manera noa e legìtima de traballare e de produer, s'impresa moderna ei s'ispìritu de su capitalismu. In un'òpera de maistru (S'ètica protestante e s'ispìritu de su capitalismu, 1904), Weber nosind'ammustrat in unu tretu ca òmines cunditzionados dae un'educatzione catòlica, chi bidiat su dinare ei sa richesa che 'farra de su tiàulu' si fiant cumbertidos, furriende·si·nde protestantes, a unu sentidu opostu, intepretende sa matessi cosa non prus che una nexe ma ke unu sinnu de sa gràtzia de Deus e de sa sorte issoro che elìgidos e destinados a su paradisu; e, segundamente, ca custu cumportamentu nàschidu in un'ambiente religiosu at fatu nàscher s'ispìritu capitalista de impresa e duncas at modificadu no tantu e no solu sa religione, ma s'economia. Duncas, no est beru ca su cumportamentu umanu est intreamente cunditzionadu dae sas istitutziones sotziales e ca si podiat agatare càusas ùrtimas e ispricadoras de s'isboddicu de sa sotziedade e de su sòtziu.

Su sèculu de XX est istadu marcadu massimamente dae s'ispostamentu de su tzentru de sas iscièntzias otzidentales, e de sa sotziologia puru, dae s'Europa a s'Amèrica. Incue s'universidade aiat introdùsidu unu càmbiu importante meda in s'istrutura de sa chirca: a sas cadreas monocràticas e baronales europeas si sustituiat su traballu de grupu, cun sa nàschida de su departimentu universitàriu. Inultras, àteros caràteres democràticos de sa cultura americana permitiant a sos chirkeris universitàrios de esser prus lìberos cunforma a s'esigèntzia de respetabilidade a sa manera de sa gentitedda chi bi fiat in Europa. Insuma, fiant prus lìberos de chircare bias noas.

In sa sotziologia custu at significadu massimamente su cumentzu de unu programa empìricu e sa bessida dae sas bibliotecas e departimentos universitàrios pro regoller sos dados empìrigos in manera dereta. At cambiadu s'arte e at isboddicadu una parte empìrica chi at a sinnare su benidore de sa disciplina. A su cumentzu, sa nàschida de unu Departimentu de antropologia e sotziologia in s'Universidade privada de Chicago fiat caraterizada dae su lantzu de una sèrie istòrica de chircas a subra sa tzitade de Chicago e totu. In custas chircas si fiat isboddicadu su fundamentu de sos mètodos calitativos de chirca, est a nàrrere de s'intervista, de s'osservatzione, e de sa còllida de testimòngias, analizadas e interpretadas dae sos sotziòlogos. Aintro de custos sotziòlogos, tocat a amentare a Robert Park, William Thomas, e Everett Hughes, chi ant interpretadu sa sotziedade che unu inpari de mundos dominados dae s'interatzione sotziale, est a narrer dae cudd'aggregu de atziones e de interpretatziones de su mundu cumpartidas dae sa gente chi definit sas situatziones e ghiat sas atziones a sas sèberas.

Che reatzione a custa manera de traballare, giai in sos annos trinta e massimamente in sos baranta e chimbanta, si sunt isboddicadas àteras sotziologias in sa Costa orientale de sos Istados Unidos, chi si sunt opostas a sos interatzionistas simbòlicos siat in sa manera de chircare siat in sa visione generale de sa sotziedade. Pro issos, infatis, su sòtziu torrat a esser un'aggregu de cumportamentos chi sighint règulas generales (funtziones) provocadas dae su bisongiu ca ogni sotziedade tenet de respunder a esigèntzias fundamentales (bisongios), comente a su produer sa richesa, trasferrer una cultura a sas generatziones noas, tenner creèntzias comunas, defender sa seguresa pùbrica, etz. Pro respunder a custos bisonzos naturales de onzi sòtziu, in donzi sotziedade si sunt criadas istitutziones sotziales chi currispundent a custas funtziones, che sa còyua, s'iscola, sa religione, s'economia, etc. Torrende a Durkheim (ma no de seguru a su Durkheim de "Sas formas elementares de sa vida religiosa"), issos bient in sa sotziedade un'aggregu de unidades chi respundent a una lege generale, chi est sà de su mantenimentu de s'ecuilìbriu sotziale. Sende un'aggregu coerente de unidades discretas, fiat possìbile a l'istudiare cantifichendilas. E tando fiat introdùsidu in sotziologia s'impreu de mètodos istatìsticos, pro mèdiu de sa trasformatzione de protzessos sotziales in cantidades discretas. Su modellu teòrigu funtzionalista, che sos istruturalistas e neomarxistas, aderint totus a custa bisione chi redusit su cumportamentu sotziale a efetu de càusas chi tocat a chircare in s'istrutura cumplessiva de sa sotziedade.

Custu innestu at provocadu un'isboddicu chene pretzedentes de sa disciplina, aplicada massimamente a sa mesura de su mundu, chi est bessida dae s'universidade puru furriende·si·nde a impresa cummertziale (istitudos de sondazu) o, pro esèmpiu in Sardigna, a sustengiu parasientìficu a s'atzione polìtica, ma, a su matessi tempus, at provocadu sa poberesa teòrica ei sa decadèntzia sientìfica de sa sotziolozia, chi s'est redùsida a una tautologia de sa sotziedade e no iscobèrit prus nudda, si no cunfirmat sos pregiudìtzios de sos chircheris de professione e de su rangu sotziale issoro.

In sos annos partende dae su 1970, unos cantos grandos sotziòlogos, che Pierre Bourdieu in Frantza e Anthony Giddens in Rennu Unidu, ant chircadu de agatare un'intregu a intro sas duas bisiones de sa sotziedade, est a narrer s'istrutura cunditzionadora ei s'atzione cambiadora, cun èsitos chi si podint cuntierrare meda. Oe, comuncu, sa sotziologia in su mundu paret chirkende una bia noa, pro ite massimamente paret difìtzile de isprigare tropu de su chi sutzedit sighende custa immàgines fortes de su chi est sa sotziedade in su cumplessu suo. Sas chircas empìricas no portant a niuna iscoberta, e cunfirmant sas ipòtesis de sos chircheris ebbia.

Pro custu, massimamente in Amèrica, in Frantza, in sos Logos Bassos, in Germània e in sos Logos iscandìnavos, si assistet a una torrada a s'iscola de Chicago e a sos mètodos suos de chirca.

Sa sotziologia in Sardigna

In Sardigna sa sotziologia s'est isboddicada pagu e male, sèmpere atzeracada a sa sotziologia italiana, chi est una de sas prus peus chi si podiat agatare in su mundu. Impèdida a suta de su fascismu, sa nàschida sua apustis de sa liberatzione est istada cunditzionada dae sa sotziologia funtzionalista americana e dae su marxismu. Ideolòzica, irraighinada in unu mundu parafeudale che s'universidade italiana, sa sotziolozia sarda est pòbera e chene prestìgiu sotziale. S'istòria sua, comuncu, tocat a l'iscrier. Isfortunadamente, sa sotziedade sarda est istada s'ogetu de àteras disciplinas, massimamente s'antropolozia, chi ant partitzipadu a fraigare un'immàgine de sa Sardigna che unu pòpulu antigu e acapiadu a su connotu, inimigu de sa modernidade chi podiat benner solamente dae sos terramannesos e dae sos 'progressistas', e chi meritaiat una sorte de museu ebia. E sos antropòlogos sardos sunt macos de museos. Medas sotziòlogos cunfirmativos sunt de custu partidu, e sighint a cooperare pro fraigare un'imàgine de sa sotziedade sarda che inimiga de sa modernidade e de su progressu (assùmidos che unu bene in se e assoludu, ma descritos segundu sos prezuìtzios issoro), mentres medas àteros sunt proende a isboddicare una sotziologia chene pregiuìtzios ideològicos.

Aintro de sas chircas de sa sotziedade sarda prus importantes nosi nde podimus amentare "La famiglia esclusiva" de Luca Pinna (1971), "Proletariato e ceti medi in Sardegna" de Marcello Lelli (1974), "Famiglie di pastori" de Benedetto Meloni (1984), "Le lingue dei sardi" incurada dae A. Oppo (2006). Una parte de Sardigna est istada istudiada cun una chirca manna fata in sos Chimbanta aintro de su "Progetu Sardigna" finantziadu dae s'OCSE, chi est istada torrada a èssere publicada in custos ùrtimos annos ("Socialità e organizzazione in Sardegna", inc. dae A. Anfossi, torrada a s'imprenta in su 2008). Comente si podet bìere, niunu de sos libros de sa sotziologia sarda at influidu in sa cuntierra pùbrica comente, naramus, a "La vendetta barbaricina come ordinamento giuridico" de A. Pigliaru, "La rivolta dell'oggetto" de M. Pira o a s'òbera de Antoni Gramsci, chi sunt traballos chi pertennent a àteras traditziones disciplinares. No bi sunt mai istados traballos de sotziologia iscritos in sardu.