Limba gaelica scotzesa

Dae Wikipedia, s'entziclopedia lìbera.
Diffusione de sa limba gaelica scotzesa in su 2001

Su gaelicu scotzesu (Gàidhlig), est una limba chi fait parte de su gruppu goidelicu de sas limbas celticas. Talli gruppu tenit su gaelicu irlandese e su manx (sparessiu) e si diferentziat de su ateru gruppu gaelicu brittonnicu ( su gallesu, su cornicu e su bretone). Scottzesu, irlandesu e Manx naschint tottus de su Irlandesu de masanìa.

Istòria[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

Su gaelicu Scotzese benit fuedhau prus cae tottu me is Highlands, e in sas isulas ( prus ca tottu me sas Ebridis). Mancai a foras de Scotzia talle limba benit tzerriada scotzesa, aintru de sa natzione si usada meda de prus su nomini Gaelicu, proitte su termini “scotzesu” po sa limba esti prus ca tottu su nomi de sa variedade inglesa fuedhada in scozia ( Limba inglesa de scotzia). Su Gaelicu Scotzese tenit una crisi me su ‘700 e in su ‘800 candu sos inglesos proibbiant de du fuedhare. In custos tempus tzerriaus “clearence”, in scozia doe fiat una mundada etnica de parte de sos inglesos: fiat proibbiu de fuedhare gaelico me sa quotidinedade, fiant proibidus sos clan e doe fiant esproppiadas is terras. Nisciuna tradizione podiat essi sighia, mancu sonai sa cornamusa. Como si torrat a fuedhare su Gaelico, prus cae tottu me is facultades.

In Noba Scozia, me su Canada, si fuedhat una variedade de Gaelicu Scotzese, su Gaelicu Canadese,aici cummente in Noba Zelanda e in atras ex colonias Brittanicas.


Pronuntzia[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

Vocales[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

Pronuntzia de sas vocales gaelicas[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

Spelling Pronuntzia Matessi in inglesu Cummente in (gaelicu) a, á [a], [a] cat bata, lochán à [aː] father bàta e [ɛ], [e] get, late le, teth è, é [ɛː], [eː] marry, lady sèimh, fhéin i [i], [iː] tin, sweet sin, ith ì [iː] evil mìn o [ɔ], [o] top, boat poca, bog ò, ó [ɔː], [oː] jaw, donate pòcaid, mór u [u] brute tur ù [uː] brood tùr


Nomes de logu[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

Sos toponimus funt torrendi me sa originalle limba gaelica me sas Highlands.

Aberdeen — Obar Dheathain Dumfries — Dùn Phris Dundee — Dùn Dèagh Edimburgo — Dùn Èideann Fort William — An Gearasdan Glasgow — Glaschu Inverness — Inbhir Nis Kilmarnock - Cill Mhearnaig Paisley — Pàislig Perth — Peairt St Andrews - Cill Rìmhinn Stirling — Sruighlea Stornoway — Steòrnabhagh


Nomes de pesonas[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

Doe funt medas nomes de personas ca benint de su gaelicu scotzesu, cummente Aonghas, Dòmhnall, Donnchadh, Coinneach, Murchadh, cae con su tempus funt stettius introducius me sa limba inglesa (Angus, Donald, Duncan, Kenneth, Murdo). Doe funt formas gaelicas in sos nomes prus comunos in Europa, cummente Ian (Giuanne), Alasdair (Alessandro), Uilleam (William), Caitrìona (Caterina), Cairistìona (Cristina), Anna (Anna), Màiri (Maria). Canthos nomes funt arribausu me su gaelicu dae su Norrenu, cummente Somhairle ( < Somarliðr), Tormod (< Þórmóðr), Torcuil (< Þórkell, Þórketill), Ìomhair (Ívarr). Custos nomes funt adopperaus in inglesu cummente Sorley (o, storicamenti, Somerled), Norman, Torquil, e Iver (o Evander),ma doe funt nomes gaelicus ca no tenint una tradutzione inglesa: Oighrig, Diorbhal, Gormul e Beathag. Medas de custos nomes funt antigas e no benint adoperaus prus. Sigumente doe funt pagus nomes gaelicus traditzionales, medas tzenias me is comunidades de limba gaelica ant decidiu de adoperai nomes de su inglesu po is fillus. Custos nomes no tenint traduzione in gaelicu. is opiniones po custas chistiones funt pretziasa, calencunu penzat ca custu fait diventai debilli sa ereditade de curtura e de limba soru, atrus invetzas, pentzant ca su gaelicu, cummente donnia atera limba moderna,si deppit cuncordare po vivere me su mundu modernu. Sa forma comuna po sos sangunaus gaelicus est cussa ca cummentzat cun mac (Gaelicu po fillu), cummente in MacGillEathan (Maclean). Su Femminille est nic, duncas Catherina MacPhee, in gaelicu, est Caitrìona Nic a’ Phì. Medas caboris aint donadu s’origine a nomes scotzesus comunes: bàn (Bain – bianco), ruadh (Roy - arrubiu), dubh (Dow - nieddu), donn (Dunn - marrone).

Bibliografia[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

  • Gillies, H. Cameron (1896) Elements of Gaelic Grammar, Vancouver: Global Language Press (reprint 2006), ISBN 1-897367-02-3 (hardcover), ISBN 1-897367-00-7 (paperback)
  • Gillies, William (1993) "Scottish Gaelic", in: Ball, Martin J. and Fife, James (eds) The Celtic Languages (Routledge Language Family Descriptions), London: Routledge. ISBN 0-415-28080-X (paperback), p. 145–227
  • Lamb, William (2001) Scottish Gaelic, Munich: Lincom Europa, ISBN 3-89586-408-0
  • McLeod, Wilson (ed.) (2006) Revitalising Gaelic in Scotland: Policy, Planning and Public Discourse, Edinburgh: Dunedin Academic Press, ISBN 1-903765-59-5
  • Boyd Robertson, Iain Taylor, Teach Yourself Gaelic, McGraw-Hill, 2003