Ordinamentu giurìdicu

Dae Wikipedia, s'entziclopedia lìbera.

Un'ordinamentu giurìdicu in deretu est su cuncordu de sas normas giurìdicas chi regulant sa bida de una comunidade; cunforma a su brocardu "ubi societas ibi ius", est a nàrrere ue bi (at) sotziedade bi (at) deretu, sos ordinamentos giurìdicos sunt a s'ispissu identificados cun sas organizatziones soberanas, pro nàrrere sos Istados, sas Federatziones e sas Cunfederatziones de Istados.


Artìculu in LSC

Santi Romano in su 1930. Giurista, magistradu, polìticu italianu.

Classificatzione de sos ordinamentos[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

Originàrios e derivados[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

Un'ordinamentu giurìdicu podet èssere originàriu opuru derivadu. Est originàriu cando non faghet derivare sa soberanidade sua dae mancu un'àteru ordinamentu, pro nàrrere: s'Istadu, sa Crèsia, sa Comunidade internatzionale); est imbetzes derivadu cando sa soberanidade cosa sua no est nen dereta ne immediada, ma ispigrat sa soberanidade de un'àteru ordinamentu (sos entes territoriales e s'Unione europea sunt esempros de ordinamentos giurìdicos derivados). Su deretu de s'Istadu si cumponet de duos chirros mannos: deretu privadu e deretu pùblicu, cada unu cun sas partziduras suas.

Deretu privadu[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

Su deretu privadu est su congiùnghidu de sas normas chi regulant sos tratòngios de sos privados, siant, cussos atos, personales (comente a sas relatas de famìlia), siant imbetzes atos de cummèrtziu (comente a sas relatas de traballu). In su primu casu si faeddat de deretu tzivile, in su segundu de deretu cummertziale e de deretu de su traballu.

  • Deretu tzivile: totalidade de sas normas chi regulant sos raportos intre sos indivìduos, siat in sa famìlia, siat in sa sotziedade comente a tzitadinos. Est reguladu dae su Còdighe Tzivile.
  • Deretu cummertziale: generalidade de sas normas chi regulant sos tratòngios de sos indivìduos in sos atos de cummèrtziu (pro nàrrere, tìtulos de crèditu, cuntratos cummertziales etz.). Est reguladu dae su Còdighe Tzivile.
  • Deretu de su traballu: totalidade de sas normas chi disciplinant sas relatas de traballu, s'amparu de sa faina de traballu e de sa faina sindacale. Est reguladu dae su Còdighe Tzivile.

Generales e particulares[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

In relata cun sos fines chi persighit, un'ordinamentu giurìdicu podet èssere generale opuru particulare. Nachi est generale cando su fine persighidu est su gasi mentovadu bene a cumone o cumunu (pro nàrrere, Istadu, entes territoriales, Unione Europea); nachi est a s'imbesse particulare cando est furriadu a su cunsighimentu de un'interessu ispetzìficu (sa Crèsia, pro nàrrere, intre sos ordinamentos giurìdicos originàrios; gasi comente una sotziedade pro atziones o un'assòtziu intre sos ordinamentos giurìdicos derivados).

Istàticos e dinàmicos[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

In relata cun su critèriu cunforma a cale est istabilida sa balidesa de sas normas, est a nàrrere s'apartenèntzia issoro a s'ordinamentu giurìdicu, custu in fatu podet èssere, cunforma a una dislindada chi torrat a su tempus de Hans Kelsen, istàticu o dinàmicu.

In un'ordinamentu istàticu est bàlida sa norma chi si podet dedùere a muda sua e in manera lògica dae galu un'àtera norma de s'ordinamentu (mentovada "metanorma"): custu est su gasi mentovadu "critèriu materiale de balidesa". In sos ordinamentos istàticos, gasi comente in sos sistemas morales, totu sas normas sunt ligadas impare pro mèdiu de relatas de deduibilidade o dedutzibilidade lògica e costituint, tando, unu sistema normativu; nde sunt esempros tìpicos sos ordinamentos de màdrighe religiosa, pro nàrrere sa Sharia islàmica, in ue sas metanormas, cunforma a cales benit istabilida sa balidesa de sas àteras normas, agatant orìgine in una carchi forma de averguada divina. In sos ordinamentos dinàmicos, imbetzes, podent èssere prodùidas normas noas bàlidas in cunformidade a normas dedicadas (metanormas o normas subra de sa produtzione giurìdica), cuntènnidas in su matessi ordinamentu, chi sebestant ite atos o fatos dant logu a sa creatzione issoro (su gasi mentovadu "critèriu formale de balidesa").

Sunt ordinamentos dinàmicos tìpicos de sos istados de oje; non pro àteru, in sos ordinamentos cuntemporàneos, a parusu, su critèriu materiale de balidesa e cuddu formale òperant in manera simigiànte: gasi, pro fàghere un'esempru, in s'ordinamentu italianu sas normas de lege devent èssere creadas cun un'atu aprovadu dae su Parlamentu e promulgadas dae su Presidente de sa Repùblica, cunforma a una protzedura dislindada (critèriu formale de balidesa); in su matessi tempus, peroe, devent èssere coerentes in manera lògica cun sas normas cuntènnidas in sa costitutzione (critèriu materiale de balidesa).

Cuntierra[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

Sa dotrina majoritària de su deretu, in su surcu de s'insinnamentu de Santi Romano, retenet chi, pro chi si potzat faeddare de ordinamentu giurìdicu, si depat cumproare su cuncùrrere de tres elementos:

  • plurisugetividade, est a nàrrere sa presèntzia de prus sugetos (p.n. sos tzitadinos de un'Istadu);
  • normatzione pròpia, est a nàrrere s'esistèntzia de un'ispetzìficu cuncordu de normas furriadas a disciplinare s'atzione de sos sugetos;
  • organizatzione, est a nàrrere un'istrutura cun sa tarea de pònnere in èssere sas normas e de nde garantire sa sighida e s'atòliu.

In dotrina, duncas, si nche est pònnidu su problema de cumprèndere si sas normas apant ingendradu s'organizatzione sotziale o, a s'imbesse, s'organizatzione sotziale apat creadu sas normas - sa dibata sighit e ladinu est chi sos ordinamentos giurìdicos sunt caraterizados dae un'aunida de normas e de un'organizatzione afatente a creare règulas noas - e a trivas de abrogare, sostituire e mudare sas règulas pretzedentes.[1][2] Sas normas pro èssere cunsideradas giurìdicas depent èssere respetadas o fatas respetare fintzas contra sa voluntade de sos retzidores; inveras, in casu contràriu, non las diamus pòdere mutire pro nudda normas giurìdicas.[3]

Sa teoria istèrrida dae Santi Romano, imbetzes, dende unu contributu de importu pro una definitzione a sa larga de su deretu, s'iscòstiat meda dae sas primitias, ca at acraradu chi a intro de su territòriu matessi e de sa populatzione etotu podent esìstere prus ordinamentos giurìdicos soberanos; si podet atinare a sos casos de sas Crèsias non sutamìtidas a s'Istadu, chi intro su territòriu cosa sua istant (e subravivent) agiomai in segretu.[4]

Leende in cunsideru sa teoria subra de sa pluralidade de sos ordinamentos giurìdicos, Renato Federici at fatu unu brincu in prus a in antis: at ipotizadu chi sas gherras e sas revolutziones siant efetu de sa porfia intro a ordinamentos giurìdicos soberanos.[5] At atuadu chi sa tarea de sos ordinamentos giurìdicos siat cussa de antipitzare e annuddare sas cuntierras. E pro sa dimustratzione de sa tesi sua si nche est fatu bàlere de sa dislindada fundamentale intre deretu sustantziale e deretu protzessuale, e at bogadu a campu chi sa punna de su deretu sustantziale (tzivile, penale, cummertziale, tributàriu, internatzionale, etz.) est su de ditare sas règulas pro prevènnere sas cuntierras; s'ìnteri chi s'obietivu de isòrvere sas cuntierras etotu est intregadu a su deretu protzessuale (semper tzivile o penale e peri amministrativu, tributàriu, contàbile).[6][7] In congruida de s'arresonu cuntzetuale cosa sua Renato Federici annanghet chi, mentras s'ordinamentu istatale non resesset a antipitzare e a annuddare sas cuntierras intre classes sotziales, podet acaèssere chi sa cuntierra afeet in porfia armada e, duncas, in un'abbolotu violentu intre ordinamentos a murru a pare (cuddu de sos cunservadores e cuddu sustentadu dae sos revolutzionàrios): pro nàrrere, podimus atinare a sa Rivolutzione frantzesa de su 1789 o a cudda russa de su 1917.[8]

S'ordinamentu giurìdicu, segundu sa "teoria normativista" mentovada dae Hans Kelsen, diat èssere costituidu dae sa totalidade de sas normas in vigèntzia in unu tretu in piessignu: cussas normas, ligadas paris paris in una relata de gerarchia menguante, si nche diant pòdere figurare cunforma a un'istrutura piramidale, chi in cùcuru diat tènnere sa gasi mentovada "norma fundamentale", de caràtere "originàriu", dae cale diant istupare sas àteras normas "derivadas", totus postas in unu livellu de inferioridade, in manera efetiva, cunfrontu a custa in fatu.[9]

In contraposidura a custa dotrina, agatamus sa teoria istitutzionalista (o istitutzionista) pro cale un'ordinamentu non si diat isòlvere in unu cumplessu de òbligos normativos, ca ite, pro contra, diant èssere pròpiu sos òbligos normativos a istupare dae un'organizatzione sotziale dislindada e primitia; in cussu sentidu, su babbu de custu tràinu dommàticu afirmaiat:

« Un'ordinamentu non s'isorvet in normas ebbia. Su deretu est fintzas norma, ma ultres de norma, e finas in antis de èssere norma, est organizatzione e corpus sotziale". »
(Santi Romano)


In unos àteros trèmenes, sigomente su cuntzetu matessi de organizatzione ìmplicat s'iterare dae perisse de una atividade non casuale, ma cuncordada cunforma a règulas (o normas) pretzisas, diat èssere in custu datu organizativu - in manera lògica e primitia - chi diamus cunsighire posca cuddas règulas (o normas) chi balent a costituire unu de sos elementos essentziales de s'ordinamentu matessi[10].

Riferimentos[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

  1. Gasie: H. KELSEN, Lineamenti della dottrina pura del diritto (1934), bort. italiana a incuru de R. TREVES (Einaudi, Torino, 1967); ID., La dottrina pura del diritto (1960), bort. italiana a incuru de M.G. LOSANO (Einaudi, Torino, 1966).
  2. Tesi amparada dae SANTI ROMANO, L'ordinamento giuridico (I ed. 1917-18); Sansoni, Firenze, II ed. 1946.
  3. H. KELSEN, òperas tzitadas in antis.
  4. Alfredo Catania, Manuale di teoria generale del diritto, Bari, 2022, Vincenzo Ferraro, Il diritto pubblico e amministrativo per le lauree delle scienze umane e della formazione primaria, Torino, 2023.
  5. Renato Federici, Guerra o diritto? Il diritto umanitario e i conflitti armati tra ordinamenti giuridici. Affinché i cittadini non vengano alle armi, Editoriale Scientifica, Napoli, III ed., 2013.
  6. Renato Federici, “Ne cives ad arma veniant”, in “Atti in onore di C. ROSSANO”, vol I, Jovene, Napoli, 2013; ID., Guerra o diritto?, tzita
  7. Renato Federici, Guerra o diritto? tzita.
  8. Torra, sa gherra no est petzi su sighire de sa polìtica de sos Istados peri àteros mèdios comente sustentadu dae K. Von CLAUSEWITZ, Della guerra (1832-34), ma finas su resurtu de sa porfia intre ordinamentos giurìdicos istatales. Renato Federici, òperas tzitadas, crompet a cuncruere chi a bisu suo: gherra e deretu diant èssere duas ainas alternas a disponimentu de sas classes imperantes pro segudare sas punnas sotziales e econòmicas issoro: cando viget unu, s'àteru pasat.
  9. Alfredo Catania, Manuale di teoria generale del diritto, Bari, 2022, Vincenzo Ferraro, Il diritto pubblico e amministrativo per le lauree delle scienze umane e della formazione primaria, Torino, 2022..
  10. Alfredo Catania Manuale di teoria generale del diritto, Bari, 2023, Vincenzo Ferraro, Il diritto pubblico e amministrativo per le lauree delle scienze umane e della formazione primaria, Torino, 2023..

Bibliografia[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

  • Luigi Alfieri, Esistono ordinamenti normativi non giuridici?, in: Alberto Giasanti, Guido Maggioni (a cura di), I diritti nascosti. Approccio antropologico e prospettiva sociologica, Milano, Raffaello Cortina, 1995.
  • Norberto Bobbio, Teoria dell'ordinamento giuridico, Torino, Giappichelli, 1960.
  • Norberto Bobbio, Teoria e ideologia nella dottrina di Santi Romano, in: Dalla struttura alla funzione, Milano, Edizioni di Comunità, 1977.
  • Sabino Cassese, L'esplosione del diritto. Il sistema giuridico italiano dal 1975 al 2000, in: «Sociologia del diritto», fasc. 1 (Milano, Franco Angeli, 2001).
  • Santi Romano, L'ordinamento giuridico. Studi sul concetto, le fonti e i caratteri del diritto, Pisa, Mariotti, 1917.

Artìculos ligados[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

Àteros progetos[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

Controllu de autoridadeGND (DE4135330-4