Pararutas

Dae Wikipedia, s'entziclopedia lìbera.

Si definit pararutas unu disillestridore abiodinàmigu: custa est sa definidura prus curreta in su domìniu inzeneriale. Cun àteras paraulas, est su mèdiu chi servit pro permiter sa falada a belotzidade cuntrollada de unu corpus a s’àera, zenerarmente dae artàrias mannas. Sa pràtiga de sa fulliada cun pararutas si definit fulliada abiàtiga o pararutismu.

Leonardo Da Vinci aiat cuntzìbidu su primu pararutas formadu dae 4 cordas ligadas a un’imbragadura (chi bi fiant apicados sachetes de aba funtzionende de bussa de àera), chi manteniant ligada s’istrutura frenadora, custituìda dae 4 pèrtigas ligadas intre issas peri insertos de metallu, comente pro formare una piràmida chi sas caras fiant realizadas cun pannamenta de linu immidonadu pro nd’aumentare sa rizidesa. Su prozetu, propònnidu torra unu sègulu a pustis dae Fausto Venanzio, probabirmente non fiat istadu realizadu mai dae Leonardo. In s’èpoga moderna, un’universidade istadunidesa l’at realizadu in sos detàllios prus mìnimos: su pararutas at funtzionadu, peroe est resurtadu pagu istàbile e no manobràbile; difatis, est resurtadu pagu eficassu cun bentu.

Intre sas primas aprigaduras isperimentales, si podent tzitare sas fulliadas de Lenormand su frantzesu, chi si fiat fulliadu in su 1732 dae s’osservadorzu de Montpellier, e prus chi totu su de su frantzesu André-Jacques Garnerin, ch’in su 1797 si fiat fulliadu dae unu grobu o, naradu mezus, nche fiat artiadu a unos 900 metros a bordu de unu grobu chi fiat istadu disunfradu e isgantzadu falende a su solu a mèdiu de una pararutas a calota cunetadu a su cofinu etotu de su grobu. A Graberin lu cussìderat s’imbentore de su pararutas cun calota emisfèrigas.

Sa prima fulliada dae un’aparèchiu bolende fiat acontèssida in su 1912, addaghi, impreende tènnigas oramài perfetadas, A. Berry su cabitanu si fiat fulliadu inche Saint Louis (IAA).

In sos annos ’20 e ’30 de su sègulu coladu, numerosos istùdios e isperièntzias nch’aiant zutu a realizare pararutas eficassos e seguros, tantu est beru ch’in tempus de sa segunda gherra mundiale su pararutas fiat istadu realizadu no petzi comente sistema de sarvamentu, si nono finas pro sa fulliada de unidades a zonas de cumbate.

In sos annos ’50, fiat nàschidu su pararutismu isportivu e, in su 1963, fiat istadu realizadu su primu pararutas cun ala Parafoil dae Domina Jalbert s’ameriganu, chi aiat aprigadu e mezoradu sas teorias de Francis Rogallo. Su tipu naradu de pararutas, perfetadu posteriormente, fiat istadu zuigadu particularmente adecuadu a s’atividade isportiva.