Territòriu Lìberu de Trieste

Custu artìculu est iscritu cun sa grafia Limba Sarda Comuna. Abbàida sas àteras bariedades gràficas:

campidanesu · logudoresu · nugoresu

Bandera

Mapa de su Territòriu Lìberu de Trieste

Su Territòriu Libero de Trieste (in islovenu: Svobodno tržaško ozemlje, in croatu: Slobodni teritorij Trsta, in inglesu: Free Territory of Trieste), fatu·fatu collochialmente incurtzadu in TLT, est istadu un'Istadu indipendente mai costituidu, prevìdidu dae s'artìculu 21 dae su tratadu de Parigi intre s'Itàlia e is potèntzias alliadas de su 1947. A norma de su matessi tratadu su Territòriu Lìberu de Trieste diat dèpere èssere demilitarizadu e neutrale, guvernadu a comintzu segundu is previsiones normativas de unu Istrumentu pro su regìmene provisòriu, redatadu dae su Cussìgiu de is ministros de sos èsteros e aprovadu cun sa risolutzione 16 de su Cussìgiu de seguresa de s'ONU.

Tale Istrumentu diat èssere abarradu in vigore fintzas a sa data chi su Cussìgiu de Seguresa diat dèpere determinare pro s'intrada in vigore de un'Istatutu Permanente, allegadu a su tratadu de Parigi. In sighidura immediata si diant àere dèpidu criare is formas de guvernu netzessàrias pro su funtzionamentu de s'Istadu (unu Guvernadore, unu Cussìgiu de Guvernu, un' assemblea Populare elègida dae su pòpulu de su territòriu Lìberu e unu Corpus Giuditziàriu), puru elègere un' assemblea costituente chi diat àere dèpidu aprontare sa costitutzione noa de su TLT. S'ONU diat comente si siat mantènnere unos pòderes de controllu in su TLT, pro mèdiu de su Cussìgiu de Seguresa suo.

Su TLT diat àere incluidu in is làcanas suas unos 375.000 bividores (290.000 italianos, 70.000 islovenos, 11.000 croatos e unos 5.000 de natzionalidades diferentes), cumprendende sa tzitade de Trieste (capitale de su TLT), a norte su litorale fintzas su Timavo, e a sud parte de s'Ìstria otzidentale fintzas su riu Quieto, puru unu Portu Lìberu issu etotu amministradu dae unu Istrumentu internatzionale.

Ispartzidura

Su 5 santugaine 1954 fiatfirmadu in Londra unu memorandum de intendimentu in su cale Itàlia e Jugoslàvia si partziant provisoriamente su Territòriu, cun su passàgiu de sa Zona A a s'amministratzione tzivile italiana e sa Zona B a sa jugoslava: sa lìnia de partzidura intre is duas zonas fiat però iscostiada favoressende sa Jugoslàvia. Pretzedentemente segaiat s'abitadu de Škofije (fintzas a tando in italianu Albaro Vescovà) e sighende a s'internu de sa penìsula de Mùggia arribaiat fintzas a Ankaran (in italianu Ancarano), lassende in sa Zona A is fratziones de Valdoltra, Elleri, Crevatini (Hrvatini) e Plavia (Plavje): a fatu de s'istìpula de su Memorandum de intendimentu fintzas custos tzentros abitados sunt istados assignados a sa Jugoslàvia.

Su passàgiu de is poderes de s'amministratzione alliada a s'italiana fiat acontèssida su 25 santugaine 1954.

In su 1975 unu tratadu nou firmadu a Osimo daiat cobertura giurìdica a su status quo intre Itàlia e Jugoslàvia. S'òrdine de sa die de s'ONU pro sa nòmina de su Guvernadore de su TLT fiat tando bogadu su 9 ghennàrgiu 1978, a fatu de sa recherta esplìtzita de is rapresentantes italianos e jugoslavos.