Atentados de s'11 de cabudanni

Dae Wikipedia, s'entziclopedia lìbera.
Custu artìculu est iscritu in sa grafia logudoresa. Abbàida sas àteras bariedades gràficas:

campidanesu · LSC · nugoresu

Fila 1: sas Turres Cròbinas brùsiant in Manhattan
Fila 2: sa setzione ruta de su Pentàgonu (manu manca); sa tzacarràda de su Bolu United Airlines 175 subra de sa Turre Sud (manu dereta)
Fila 3: unu pompieri manovrat sos sucursos in Ground Zero (manu manca); agatada de unu motore de su Bolu United Airlines 93 (manu dereta)
Fila 4: su Bolu American Airlines 77 registradu dae una telecàmera de seguridade mentras si tzacarrat subra de su Pentàgonu

Sos atentados de s’11 de cabudanni fiant istados una filera de bator atacos terroristas coordinados lantzados dae su grupu terrorista isràmigu al-Qaeda contra a sos Istados Aunidos in sas zonas de Noa Iorcu e Washington s’11 de cabudanni de su 2001.

Sos atacos[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

In cussu martis a manzanu, 19 terroristas de al-Qaeda aiant desviadu bator aparèchios de passizeris, cun s’intentu de los aderetare chirru a fraigos antisapostivigados in atacos suitzidales.

Duos de sos bolarzos narados, currespondedores a su bolu 11 de American Airlines[1] e a su bolu 175 de United Airlines[2], si fiant tzacarrados contra a sas turres nordu e suddu respetivamente de su cumparis de su World Trade Center in Noa Iorcu. Ambas turres si fiant istrampadas in intro de duas oras e sas muridinas ruende, cumbinadas cun fogos zenerados dae sas muridinas in diferentes fragos inghiriadores, nch’aiat zutu a s’istrampada totale o partiale de totu sos àteros fraigos de su cumparis de su World Trade Center, faghende dannu manu finas a àteras deghe istruturas de dimensiones mannas chi s’agataiant in sas imediaturas de su cumparis[3].

Unu tertzu aparèchiu, currespondedore a su bolu 77 de American Airlines, fiat istadu fatu tzacarrare contra a su Pentàgonu (sa sea tzentrale de su Departamentu Ameriganu de sa Defesa), zughende a un’istrampada partiale de s’ala sua otzidentale[3].

Su de bator bolarzos, currespondedore a su bolu 93 de United Airlines[4], fiat aderetadu forsis contra a su Cabitòliu de Washington o sa Domo Arba[5], peroe si fiat tzacarradu contra a unu campu a curtzu de Shankville in Pennsylvania, a pustis chi sos passizeris aiant chircadu de cavacare sos desviadores[3].

Belle 3.000 pessones fiant mortas in sos atentados, incrùdidos totu sos 246 tziviles e sos 19 desviadores a bordu de sos bator aparèchios[3]. Unas 200 persones fiant mortas in antis de sa ruta de sas torres ghetende·si·nde dae sas bentanas pro fuire dae su fogu[6], comente ammustradu dae sa fotografia "The Falling Man".

Imbìstigos e cosseguèntzias[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

Sas suspetas nche fiant rutas luego a subra de al-Qaeda, e in su 2004 Osama bin Laden su lìderu de su grupu terrorista, chi a sa prima aiat denegadu s’imboligamentu[7], aiat rebindigadu sos atacos[8]. al-Qaeda e bin Laden aiant tzitadu s’arrimu de sos IAA pro Israele, sa presèntzia de tropas istadunidesas in s’Aràbia Saudita e sas santziones contra a s’Iracu comente motivos iscadenadores de sos atentados[9][10].

Sos Istados Aunidos aiant respòndidu a sos atacos lantzende sa gherra contra a su terrore e intervenende a s’Afganistanu pro bortulare sos talebanos, chi aiant dadu refuzu a al-Qaeda[11]. Medas paìsos aiant afortidu sa lezisradura issoro e aiant ispàndidu sos poderes de aprigadura de sas lezes[12].

A pustis de evitare s’atzapamentu pro annos, bin Laden fiat istadu logalizadu e ochìidu dae fortzas ameriganas in su maju de 2.011[13].

Sa destruidura de sas Turres Cròbinas e de àteras propiedades aiat causadu dannos graes a s’economia de Manhattan de zosso e aiat infruìdu in manera sinnifigativa a pitzos de sos mercados grobales[14].

Fràigu nou e memoriales[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

Sa Turre One World Trade Center noa

Sa reinnetadura de su logu in ue s’agataiat su World Trade Center fiat istada cumpretada in su maju de 2002[15], e su Pentàgonu fiat istadu acontzadu in intro de un’annu[16].

Numerosos memoriales sunt istados fraigados, incrùdidu su Memoriale e Museu Nassionale de s’11 de Cabudanni in Noa Iorcu[17][18], su Memoriale de su Pentàgonu[19][20], e su Memoriale Nassionale de su Bolu 93 in Pennsylvania[21].

A pustis de un’atardamentu longu, s'One Work Trade Center nou, artu 541 m., in su matessi logu in ue fiant postas sas turres destruìdas, est istadu cumpretadu in su 2013[22][23] e abertu su 3 santandria 2014[24][25].

Riferimentos[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

  1. (EN) National Transportation Safety Board, Fligh Path Study - American Airlines Flight 11 (PDF).
  2. (EN) National Transportation Safety Board, Fligh Path Study - United Airlines Flight 175 (PDF).
  3. 3.0 3.1 3.2 3.3 (IT) 11 settembre 2001, l'attentato alle Torri Gemelle che cambiò la Storia, in www.ilmessaggero.it. URL consultadu su 3 abrile 2021.
  4. CNN.com - Flight 93 Transcript - Apr 12, 2006, in web.archive.org, 13 abrile 2006. URL consultadu su 3 abrile 2021 (archiviadu dae s'url originale su 13 abrile 2006).
  5. (EN) National Commission on Terrorist Attacks Upon the United States, in govinfo.library.unt.edu. URL consultadu su 3 abrile 2021.
  6. (EN) "Desperation forced a horrific decision, in usatoday30.usatoday.com. URL consultadu su 18 ghennàrgiu 2018.
  7. (EN) Bin Laden says he wasn't behind attacks - CNN, in archive.is, 19 ghennàrgiu 2013. URL consultadu su 3 abrile 2021.
  8. (EN) Bin Laden claims responsibility for 9/11, in CBC, 29 santugaine 2004.
  9. (IT) Al Qaeda: dichiarazioni, ammissioni e rivendicazioni sull'11/9, in undicisettembre, 10 abrile 2007. URL consultadu su 3 abrile 2021.
  10. (EN) Guardian Staff, Full text: bin Laden's 'letter to America', in the Guardian, 24 santandria 2002. URL consultadu su 3 abrile 2021.
  11. (IT) La risposta statunitense agli attentati dell'11 settembre in "Atlante Geopolitico", in www.treccani.it. URL consultadu su 3 abrile 2021.
  12. (EN) G8 counter-terrorism cooperation since September 11th backgrounder, in web.archive.org, 27 cabudanni 2011. URL consultadu su 3 abrile 2021 (archiviadu dae s'url originale su 27 cabudanni 2011).
  13. (EN) Osama bin Laden is dead, Obama announces, in the Guardian, 2 maju 2011. URL consultadu su 3 abrile 2021.
  14. (EN) Gail Makinen, The Economic Effects of 9/11: A Retrospective Assessment (PDF), 27 cabudanni 2002.
  15. (EN) Silent Tribute Marks End of Ground Zero Search | Fox News, in web.archive.org, 22 santugaine 2012. URL consultadu su 3 abrile 2021 (archiviadu dae s'url originale su 22 santugaine 2012).
  16. (EN) Phoenix rises: Pentagon honors 'hard-hat patriots' - September 11, 2002, in web.archive.org, 18 nadale 2004. URL consultadu su 3 abrile 2021 (archiviadu dae s'url originale su 18 nadale 2004).
  17. (IT) New York inaugura il memorial 9/11, in Dove Viaggi, 4 nadale 2013. URL consultadu su 3 abrile 2021.
  18. (IT) 11/9, inaugura il museo di Ground Zero. Obama: "Sia luogo di pace e riconciliazione", in la Repubblica, 15 maju 2014. URL consultadu su 3 abrile 2021.
  19. (IT) Tregua Obama-McCain per l'11/9 L'America ricorda i suoi morti - esteri - Repubblica.it, in www.repubblica.it. URL consultadu su 3 abrile 2021.
  20. (EN) DefenseLINK News Photos, in web.archive.org, 30 santandria 2009. URL consultadu su 3 abrile 2021 (archiviadu dae s'url originale su 30 santandria 2009).
  21. (EN) Mailing Address: P. O. Box 911 Shanksville, PA 15560 Phone:893-6322 Contact Us, Flight 93 National Memorial (U.S. National Park Service), in www.nps.gov. URL consultadu su 3 abrile 2021.
  22. (EN) Andy Newman, Crowning 1 World Trade Center, in City Room, 2 maju 2013. URL consultadu su 3 abrile 2021.
  23. (EN) History - Timeline || World Trade Center, in www.wtc.com. URL consultadu su 3 abrile 2021.
  24. (EN) World Trade Center Re-opens as Tallest Building in America - One World Trade Center, in web.archive.org, 4 cabudanni 2015. URL consultadu su 3 abrile 2021 (archiviadu dae s'url originale su 4 cabudanni 2015).
  25. (EN) Aaron Smith, One World Trade Center opens today, in CNNMoney, 3 santandria 2014. URL consultadu su 3 abrile 2021.