Càstia su còdighe de orìgine de Dubai

{{LSC}}{{Bidda|nòmene comune=Dubai|imàzine=Dubai_night_birds_eye_view.jpg|nòmene Istadu=Emirados Àrabos Unidos|s-nòmene Istadu=sos Emirados Àrabos Unidos|nòmene ufitziale=Dubai|ladiore=25°16′11″|longhiore=55°18′34″|artiore=0|tirada=3.885|populamentu=3 304 046 <small>(11-09-2019)</small>|densidade=850,46|zassu=http://www.dm.gov.ae/}}

'''Dubai''' (in [[Limba araba|àrabu]]: دبيّ‎, ''Dubayy'', forsis dae "trisinare" o "cabixeta" o "pibitzireddu") est una tzitade de is [[Emirados Àrabos Unidos|Emirados Arabi Unidos]], capitale de s'emiradu omònimu. Tenet 3 304 046  bividores e s'agatat cara a sud de su Golfu Pèrsicu, in sa [[Penìsula àraba]].

== Istòria ==
Su primu mentovu iscritu de Dubai est de su [[1095]], mentras su prus insediamentu antigu connotu comente a tzitade est de su [[1798]]. Dubai est istada istituida in manera formale in su cumintzu de su sèculu XIX dae sa tribù de is Banu Yas, e est abarrada a suta de su controllu de sa tribù finas a chi in su [[1892]] su [[Regnu Unidu de Bretagna Manna e Irlanda|Rennu Unidu]] at assùmidu s'amparu suo. Su logu geogràficu suo dd'aiat fatu tzentru de importu pro su cummèrtziu e su portu suo at incomintzadu a s'isvilupare dae su cumintzu de su sèculu XX.

Is primas testimonias iscritas sunt de su [[1799]]. Su prus edifìtziu antigu de sa tzitade est su Forte de al-Fahīdī, fatu in su [[1787]], chi oe in die acasàgiat su Museu de Dubai. In antis, in s'ìnteri de su sèculu XVIII, si fiat istabilèssida in sa zona sa famìlia Āl Bū Falāsa, chi apartenet a sa tribù de is Banu Yas. Sa tzitade est abarrada dipendente dae [[Abu Dhabi]] finas a su [[1833]].

== Geografia fìsica ==

=== Territòriu ===
[[File:Dubai_map_city.svg|thumb|Una mapa de sa tzitade de Dubai]]
[[File:Dubai_2010.JPG|thumb|Bista de Dubai dae [[Jumeirah]]]]
Dubai s'agatat in sa costa de su Golfu Pèrsicu de is [[Emirados Àrabos Unidos]], in manera aprossimativa a livellu de su mare. S'emiradu de Dubai allàcanat cun [[Abu Dhabi]] in su sud, Sharjah in su nord-est e cun su Golfu Pèrsicu a oru-oru de totu sa costa otzidentale sua. Hatta, un'exclave minore de Dubai, est inghiriada in tres lados dae s'Omàn, mentras allàcanat cun sos emirados de Ajman in su ovest e de Ras a su-Khaima in su nord. Dubai s'estendet a subra de una superfìtzie de 4.114 km2, meda de prus de sa superfìtzie sua de 3.900 km2 de in antis de is interventos de bonìfica.

Dubai est a intro de su desertu Aràbicu, ma sa topografia de Dubai est diferente meda de su de s'ala meridionale de is Emirados Àrabos Unidos, sende chi una parte manna de su paesàgiu de Dubai est fatu de dunas arenosas, mentras is desertos pedrosos s'agatant prus a fitianu in s'ala meridionale de su paisu.<ref>{{Tzita web|url=http://uaeinteract.com/uaeint_misc/pdf/perspectives/14.pdf|tìtulu=Environmental Development and Protection in the UAE|sambenadu=Aspinall|nùmene=Simon|situ=web.archive.org|limba=en|atzessu=2022-04-18|dataarchìviu=2017-06-21|urlarchìviu=https://web.archive.org/web/20170621184159/http://uaeinteract.com/uaeint_misc/pdf/perspectives/14.pdf|urlmortu=eja}}</ref>

S'arena est fine, neta e arba, cun arrogos de coraddos e conchìgios. A est de sa tzitade, is pranuras costeras cobertas de sale, connotas comente ''sabkha'', lassant su logu a dunas de arena. Prus a est, is dunas essint prus mannas e pro more de s'òssidu de ferru si tinghent de una tonalidade rujastra.<ref name="pop7">{{Tzita web|url=http://www.ite.org/traffic/documents/AB00H5001.pdf|tìtulu=Historic population statistics|data=|atzessu=2009-07-31}}</ref> Su desertu pranu lassat posca su logu a is Montes Hajjar otzidentales, cun su profilu bicheddadu a puntas chi arribbant a 1.300 metros, a oru-oru de sa làcana de Dubai intre s'Omàn e Hatta.

=== Clima ===
Dubai tenet unu clima sub-tropicale desèrticu. Cun ierros mites e istades caentes meda. S'istajone istiale incumentzat in sa metade de abrile e acabbat in sa metade de onniasantu, cun temperaduras màssimas semper a subra de is 30°C. Argiolas e austu sunt is meses prus caentes cun temperaduras màssimas a inghìriu de is 43-45°C, cun puntas de 49-53°C. S'umidade, pro neghe de sa presèntzia de su [[mare]], faghet pagu soportàbile su calore, ispinghende is emiros a is residèntzias istiales prus a s'internu. Sa temperadura de su mare, in su mese de cabudanni, podet superare fintzas is 35°C e pro custu in su Golfu Persico est possìbile osservare is temperaduras marinas prus artas de totu sa Terra.

S'ierru est curtzu meda: durat dae sa metade de idas a sa metade de freàrgiu e si nche cuntzentrant agiumai totu is pròidas annuales, a mèdia 100–150 mm ma cun irregularidades fortes ònnia annu. Is episòdios proinosos sunt raros ma violentos e podent causare discumbènios numerosos in tzitade. Is temperaduras màssimas me is meses ierriles andant a inghìriu de 24-25 °C e vàriant meda: s'ispissu su bentu caente forte de su desertu aràbicu podet aporrire su calore istiale a su prètziu, cun traschias de arena e bentu, e a pustis càmbiat in àera frisca cun mèngua lestra de sa temperadura fintzas de prus de 30°C. Sa temperadura mìnima calant pagu a fitianu a suta de 16°C, cun su primadu ufitziale de 7°C.<ref>{{Tzita web|url=http://www.dubaiairport.com/dubaimet/MET/Climate.aspx|tìtulu=.:DUBAI METEOROLOGICAL OFFICE:.|situ=web.archive.org|data=2010-12-18|limba=en|atzessu=2022-04-18|dataarchìviu=2010-12-18|urlarchìviu=https://web.archive.org/web/20101218070259/http://www.dubaiairport.com/dubaimet/MET/Climate.aspx|urlmortu=eja}}</ref>

=== Partzidura amministrativa ===
Sa tzitade de Dubai est partzida in 9 setores, partzidos in comunidade. Ddoe at prus de 130 comunidades in Dubai.

== Infrastruturas e trasportos ==
Su trasportu in Dubai dipendet dae s'Autoridade pro is Caminos e su Trasportu. Su sistema de trasportu pùblicu depet acarare sa cungestione e problemas de fidabilidade chi unu grandu programma de investimentos est chirchende de risòlvere.<ref>{{Tzita web|url=http://archive.gulfnews.com/articles/07/12/14/10174695.html|tìtulu=Gulfnews: Dubai traffic woes inflict losses of Dh4.6b a year|editore=Archive.gulfnews.com|data=|limba=en|atzessu=2009-07-14|dataarchìviu=2009-08-25|urlarchìviu=https://web.archive.org/web/20090825202355/http://archive.gulfnews.com/articles/07/12/14/10174695.html|urlmortu=eja}}</ref> In su [[2009]], segundu is istatìsticas de su comunu de Dubai, ddoe aiat unas 1.021.880 veturas in tzirculatzione.<ref>{{Tzita web|url=http://gulfnews.com/news/gulf/uae/environment/public-transport-regains-allure-as-car-free-day-gets-under-way-1.584210|tìtulu=Gulfnews: Public transport regains allure as Car-free Day gets under way|editore=Archive.gulfnews.com|data=2010-02-17|limba=en|atzessu=2010-04-29}}</ref> In su ghennàrgiu de su [[2010]] su nùmeru de residentes chi ant impreadu su trasportu pùblicu est istadu pari a su 6% de sa populatzione.<ref>{{Tzita web|url=http://gulfnews.com/news/gulf/uae/traffic-transport/rta-wants-30-of-dubai-residents-on-public-transport-1.571138|tìtulu=Gulfnews: Rta wants 30 of dubai residents on public transport|editore=Archive.gulfnews.com|data=2010-01-21|limba=en|atzessu=2010-04-29}}</ref> Mancari su guvernu apat imbestidu meda in infrastruturas istradales de Dubai, custu no at tentu su passu cun sa crèschida de nùmeru de veìculos. Custu, unidu cun su fenòmenu de su tràficu induidu, at giutu a problemas semper prus mannos de cungestione de sa viabilidade.<ref name="gulftalent.com">{{Tzita web|url=http://www.gulftalent.com/home/hr-article23.html|tìtulu=Dubai Overtakes Cairo in Traffic Congestion - GulfTalent.com|editore=GulfTalent.com|data=2007-02-07|limba=en|atzessu=2009-07-14|dataarchìviu=2009-01-16|urlarchìviu=https://web.archive.org/web/20090116232629/http://www.gulftalent.com/home/hr-article23.html|urlmortu=eja}}</ref>

=== Caminos ===
Chimbe de is caminos printzipales de is Emirados Arabos, est a nàrrere sa '''E 11''' (Caminu de Sheikh Zayed), sa '''E 311''' (Caminu de is Emirados), sa '''E 44''' (Autocaminu Dubai-Hatta), sa '''E 77''' (Autocaminu Dubai-Al Habab) e sa '''E 66''' (Caminu Oud Metha), colant a traessu de Dubai, connetende sa tzitade cun àteros tzentros urbanos de su paisu. De importu pro sa viabilidade tzitadina sunt su Ponte Al Maktoum, su Ponte Al Garhoud, su Tunnel Al Shindagha, su Business Bay Crossing e su Floating Bridge chi collegant s'ala orientale e s'ala otzidentale de sa tzitade.<ref>{{Tzita web|url=https://www.rta.ae/wpsv5/wps/portal/!ut/p/kcxml/04_Sj9SPykssy0xPLMnMz0vM0Y_QjzKLN4g3NvMASYGZJkb6kWhijggRX4_83FT9IH1v_QD9gtzQiHJHR0UA8kPctg!!/delta/base64xml/L3dJdyEvd0ZNQUFzQUMvNElVRS82XzBfMzZJ|tìtulu=RTA Portal - Traffic & Roads - Projects - Completed Projects|situ=web.archive.org|data=2010-06-25|limba=en|atzessu=2022-04-18|dataarchìviu=2010-06-25|urlarchìviu=https://web.archive.org/web/20100625002211/https://www.rta.ae/wpsv5/wps/portal/!ut/p/kcxml/04_Sj9SPykssy0xPLMnMz0vM0Y_QjzKLN4g3NvMASYGZJkb6kWhijggRX4_83FT9IH1v_QD9gtzQiHJHR0UA8kPctg!!/delta/base64xml/L3dJdyEvd0ZNQUFzQUMvNElVRS82XzBfMzZJ|urlmortu=eja}}</ref>

Su trasportu pùblicu in Dubai est manigiadu dae s'Autoridade pro is Caminos e su Trasportu. Su servìtziu de postales tzitadinu in su [[2008]] serbiat 140 rotas e at carradu a 109,5 milliones de passigeris. De sa fine de su [[2010]] ddoe at 2.100 postales in servìtziu ispainados in sa tzitade.<ref>{{Tzita web|url=http://www.thenational.ae/article/20090609/NATIONAL/706089859/1010|tìtulu=Dubai buses may be privatised – The National Newspaper|editore=Thenational.ae|data=2009-06-08|limba=en|atzessu=2009-07-14}}</ref> S'autoridade de su trasportu at annuntziadu su fràigu de 500 postales climatizados noos, e su de àteros 1.000 postales in totu is emirados pro animare s'impreu de su trasportu pùblicu.<ref>{{Tzita web|url=http://gulfnews.com/news/gulf/uae/traffic-transport/air-conditioned-bus-shelters-for-dubai-1.195356|tìtulu=Gulfnews: Air-conditioned bus shelters for Dubai|editore=Archive.gulfnews.com|data=2010-03-06|limba=en|atzessu=2006-03-10}}</ref>

Dubai tenet fintzas unu grandu servìtziu de tassì, chi rapresentant su prus mèdiu de trasportu pùblicu impreadu a intro de s'emiradu, cun unos 3.000 taxi in servìtziu manigiados dae cumpangias vàrias, siat pùblicas siat privadas.<ref>{{Tzita web|url=http://www.dubaicity.com/About_dubai/Dubai_transportation.htm|tìtulu=Dubai City Transportation System {{!}} Bus Transportation Services in Dubai {{!}} Dubai Public Transportation System|situ=web.archive.org|data=2011-02-21|limba=en|atzessu=2022-05-14|dataarchìviu=2011-02-21|urlarchìviu=https://web.archive.org/web/20110221104010/http://www.dubaicity.com/About_dubai/Dubai_transportation.htm|urlmortu=eja}}</ref> Onni die in Dubai is tassì acumprint una mèdia de 192.000 biàgios carrende a unas 385.000 persones. In su [[2009]] su servìtziu tassì at passadu is 70 milliones de biàgios fatos carrende in manera aprossimativa a 140,45 milliones de passigeris.<ref>{{Tzita web|url=http://gulfnews.com/news/gulf/uae/traffic-transport/dubai-metro-gives-boost-to-public-transport-in-city-1.592986|tìtulu=Gulfnews: Dubai Metro gives boost to public transport in city|editore=Archive.gulfnews.com|data=2010-03-06|limba=en|atzessu=2010-04-29}}</ref><ref>{{Tzita web|url=http://dtc.dubai.ae/|tìtulu=Dubai Taxi Corporation|limba=en|atzessu=2010-07-05|dataarchìviu=2010-11-12|urlarchìviu=https://web.archive.org/web/20101112164616/http://dtc.dubai.ae/|urlmortu=eja}}</ref>

=== Trasportu aèreu ===
S'Aeroportu Internatzionale de Dubai est s'aeroportu printzipale de Dubai e serbit fintzas àteros emirados de sa natzione. S'iscalu in su 2009 fiat su de 15 in su mundu pro tràficu de passigeris e su de 6 in su mundu pro tràficu internatzionale de passigeris.<ref>{{Tzita web|url=http://www.thenational.ae/article/20080429/BUSINESS/400804065|tìtulu=2008 Annual Report|editore=Dubai Airport|limba=en|atzessu=2022-05-14|dataarchìviu=2010-01-11|urlarchìviu=https://web.archive.org/web/20100111173544/http://www.thenational.ae/article/20080429/BUSINESS/400804065|urlmortu=eja}}</ref> In prus de èssere unu nodu de importu pro su tràficu de passigeris, est su ses in su mundu pro tràficu de mertze, moende in su [[2014]] 2.370.000 tonnelladas de produtos.<ref>{{Tzita web|url=http://www.dubaiairports.ae/corporate/media-centre/press-releases/detail/dxb-takes-over-top-spot-for-international-passenger-traffic|tìtulu=DXB Takes Over Top Spot for International Passenger Traffic|situ=web.archive.org|data=2015-04-29|limba=en|atzessu=2022-05-14|dataarchìviu=2015-04-29|urlarchìviu=https://web.archive.org/web/20150429044632/http://www.dubaiairports.ae/corporate/media-centre/press-releases/detail/dxb-takes-over-top-spot-for-international-passenger-traffic|urlmortu=eja}}</ref> S'Emirates est sa cumpangia de bandera de Dubai, in su [[2018]] at serbidu 150 destinatzione me is 5 continentes.<ref>{{Tzita web|url=https://www.emirates.com/us/english/destinations/?key=backpacking|tìtulu=Where we fly|situ=Emirates United States|limba=en-US|atzessu=2022-05-14}}</ref>

Su fràigu de s'Aeroportu Internatzionale de Dubai-Al Maktoum est istadu annuntziadu in su [[2004]]. Sa prima ala de s'aeroportu, cun una pista manna bastante de acollire is A380, unu terminale pro is cargo bonu pro mòere 250.000 tonnelladas de produtos e unu terminale capatzu de acollire a 5 milliones de passigeris cada annu est istadu abertu su 27 de làmpadas [[2010]], isceti pro su tràficu cargo.<ref>{{Tzita web|url=http://www.arabianbusiness.com/582245-dubais-second-airport-to-open-on-june-27|tìtulu=Dubai's second airport to open on June 27 - Transport - ArabianBusiness.com<!-- Titolo generato automaticamente -->|limba=en|atzessu=2010-07-13}}</ref><ref>{{Tzita web|url=http://www.dwc.ae/site/DubaiWorldCentraltogolivein2010SheikhAhmed.html|tìtulu=Dubai World Central - DWC Home|situ=web.archive.org|data=2010-05-19|limba=en|atzessu=2022-05-14|dataarchìviu=2010-05-19|urlarchìviu=https://web.archive.org/web/20100519130509/http://www.dwc.ae/site/DubaiWorldCentraltogolivein2010SheikhAhmed.html|urlmortu=eja}}</ref><ref>{{Tzita web|url=http://gulfnews.com/business/aviation/al-maktoum-international-airport-begins-operations-1.646783|tìtulu=Al Maktoum International airport begins operations|editore=Gulf News|data=2010-06-27|limba=en|atzessu=2010-06-28}}</ref> Su trasportu de is passigeris est incomintzadu a sa fine de martzu [[2011]].<ref>{{Tzita web|url=http://www.flightglobal.com/articles/2010/06/21/343468/pictures-skycargo-777-tests-new-dubai-al-maktoum-airport.html|tìtulu=PICTURES: SkyCargo 777 tests new Dubai Al-Maktoum Airport|editore=Flightglobal.com|data=2010-06-21|limba=en|atzessu=2010-06-25}}</ref> Una borta cumpletadu, s'iscalu internatzionale de Al Maktoum at a essire su prus aeroportu mannu de su mundu cun 6 pistas, 4 terminales e una capatzidade annuale de 160 milliones de passigeris e 12 milliones de tonnelladas de mertzes.<ref>{{Tzita web|url=http://gulfnews.com/business/aviation/al-maktoum-international-airport-receives-first-flight-1.644057|tìtulu=Al Maktoum International airport receives first flight|editore=Gulf News|data=2010-06-21|limba=en|atzessu=2010-06-21}}</ref>

=== Metropolitana ===
Su sistema de sa metropolitana, chi est istadu inchingiadu in parte su 9 cabudanni de su [[2009]], est essidu de su totu operativu in su [[2014]].<ref>{{Tzita web|url=http://www.zawya.com/projects/project.cfm/pid151106013921?cc|tìtulu=Dubai RTA – Dubai Metro – Blue Line|editore=zawya|data=2009-09-11|limba=en|atzessu=2022-05-14|dataarchìviu=2011-06-17|urlarchìviu=https://web.archive.org/web/20110617052450/http://www.zawya.com/projects/project.cfm/pid151106013921?cc|urlmortu=eja}}</ref> Sa Metropolitana de Dubai est sa prima in totu sa [[penìsula àraba]].

Dubai at annuntziadu chi at a cumpletare su collegamentu de su sistema ferruviàriu a lestresa arta de sos [[Emirados Àrabos Unidos|EAU]], chi s'at a collegare cun totu su Cussìgiu de Cooperatzione de su Golfu e forsis fintzas cun s'Europa.<ref>{{Tzita web|url=http://www.railway-technology.com/features/feature43064/|tìtulu=The GCC Rail Revolution|editore=Railway- technology.com|data=2008-09-29|limba=en|atzessu=2009-06-11}}</ref><ref>{{Tzita web|url=http://www.zawya.com/projects/project.cfm/pid190607012406|tìtulu=GCC Rail Network|editore=zawya projects|data=2010-04-14|limba=en|atzessu=2010-04-25|dataarchìviu=2011-06-17|urlarchìviu=https://web.archive.org/web/20110617080242/http://www.zawya.com/projects/project.cfm/pid190607012406|urlmortu=eja}}</ref>

=== Portos ===
Ddoe sunt duos portos cummertziales in Dubai, Port Rashid e Jebel Ali. Jebel Ali est su prus portu artifitziale mannu de su mundu, su printzipale in totu s'[[Oriente Mèdiu]] e su  de sete in su mundu pro tràficu de  mertze.<ref>{{Tzita web|url=http://www.worldportsource.com/ports/ARE_Port_of_Jebel_Ali_1423.php|tìtulu=Port of Jebel Ali|editore=worldportsource.com|data=2008-08-14|limba=en|atzessu=2010-04-25}}</ref><ref>{{Tzita web|url=http://aapa.files.cms-plus.com/Statistics/WORLD%20PORT%20RANKINGS%2020081.pdf|tìtulu="World Port Rankings – 2008"|editore=American Association of Port Authorities|data=2008-04-15|limba=en|atzessu=2010-05-05}}</ref>

== Riferimentos ==
<references />
[[Categoria:Tzitades de s'Asia]]