Grammatica de su sardu

Dae Wikipedia, s'entziclopedia lìbera.


Articulu in nugoresu

Su sardu est una limba chi appartènet a su grùstiu noulatìnu de sas limbas indoeuropèas, faveddàda in Sardigna. Istudiosos medas la tènen in cussìderu comente sa limba romantza, de s'ala de Ponente, chi prus mantènet rapportos chin su latinu anticu. Cada sardofonu la chistiònat ind una variedade dialettale sua; b'at una tradissione chi addùrat dae unos treschèntos annos (a cumintzàre dae su piemontesu Cetti), dae parte de istudiòsos medas, de ischirriàre su sardu in duos zassos limbìsticos printzipales, cussos de su tzentru de sùsu logudoresu e cussos de su tzentru de zòsso campidanesu. Mancàri chi sos favèddos de orìzine latina sìan sa prus parte, su sardu galu mantènet a libèllu de substratu sas limbas chi si chistionàban in àntis de sa bènnia de sos romanos, tantu chi in parìtzos vocàbulos bi sun ètimos de radìchina sardiana (o "protosarda") e punica.

Introdussione[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

« Unu populu chi si ponet su problema de sa limba, in sa realtade si ponet su problema de s'identitade sotziale et economica sua. »
(Antonio Gramsci)
Mapa de su sardu, chin sas differentzias diatòpicas suas, e de sos atteros limbazos sardos.

Custu liberèddu virtuale, chène perùnu presùmu de bi pònner tottu su sabidòrju de su chi pertòccat su sardu, l'aìapo pessàu pro tottu sa zente chi, pro calesisìat resone, si chèrjat accurtziàre a s'impàru de sa limba. Lu dedico a tottus sos de bona boluntade chi no atzèttan sa situassione, a ube su sardu che est rùttu, de abbandònu de sa limba, chi sìchit a bèllu a bèllu ma si bìet sèmper de prus, dae sa sociedade sarda, e antzis lu bòzan mantènner e impreàre.

A custas pessones b'àndat tottu sa reconnoschèntzia mea, pro su chi podet bàler.

Sa mìra, dùncas, est cussa de fàcher de custu volùmen una leghidùra propedeutica pro pòder imparare mènzus sas istruttùras de su sardu, a manèra - chissàe! - de lu chistionàre bene a pùstis: una limba chi vìvet petzi in sos libros, difàttis, est una limba cundannàda a morte.

Sicomènte de su nugoresu s'atzàpat nudda o bèlle nudda, apo isseperàu custu limbazu: a dòntzi modu, prima de bos pònner a lègher, chèrjo isbentiàre su cliché classicu chi bìet su sardu tantu malunìu, chi sos sardòfonos etòttu non si cumprèndan a pàre! Su sardu, mancàri chi diffèrjat dae su puntu de bìsta foneticu, non tenet custas differèntzias gai mannas chi nde dìan impedire sa cumprensibilidàde. Chèrjo fìntzas ammentàre a tottus chi, comènte su sardu mùdat dae bidda a bidda, cada limba in su mundu càmbiat a libellu zeogràficu particulare o diatòpicu.

Su manuale l'apo iscrìttu pètzi dego ma, sicomènte non si podet lòmper a sa perfessione, cada acòntzu est bene atzettàu: bàstat chi tènzat sentìdu e non siat fattu pro vandalismu ebbìa (comènte imbètzes càpitat meda, mascamènte in prozettos open-source chi làssan manu libera a tottus, bona zente o malintragnàda).

E sos atteros limbàzos (dialettos) de su sardu?[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

Chie non si reconnòscat in su nugoresu ma ind un'attera variedade de sa limba sarda, non timèzas! In s'ispèra de fàcher cosa aggradéssia, custa grammatica (comente apo nàu pacu in àntis) l'apo pessàda pro su nugoresu ca, generalmente, pacu si nde favèddat e tràttat a libellu fìntzas ispecialisticu, mancàri chi siat tenta "traditzionalmènte" a cussìderu comènte su limbàzu de su sardu chi est prus a cùrtzu a su latinu.

Su logudoresu no est differente pro belle nudda dae su nugoresu, tantu chi su nugoresu si pònet belle semper in ìntro de su zàssu dialettale logudoresu: de cada manèra, b'at unu muntòne de libros chi, si cherìes, podìes recuperare.

Pro su chi pertòccat su campidanesu, chi imbètzes differit unu pacu dae su nugoresu, bòche pònzo s'aggàntzu a custa (ottima e professionale) grammatica. Ispèro chi custas pazinas bos fàcan prus curiosos e istimàre de prus custa bella limba chi, in calesisìat dialettu si la chistionet, tènet su lùmen de sardu ebbìa.

E sa Limba Sarda Comuna (LSC)?[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

Sa grafìa unitaria de su sardu, impreàda a libellu istitussionale, l'atzapàes inoche pro nd'ischire de prus.

Indìche[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

Pessamentos[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

« Custu libreddu líu dedico a totucantos, a sos chi difenden custa limba chircand'e la faveddare in totube, siat in intro siat in foras, a sos frades sardos de su disterru; ma puru a chie de sa limba no nd'ischit ca no l'at pottia imparare in familia, o a chie l'at trascurada a su puntu de che la ponner a banda 'e su tottu. Pro tottu b'at remediu, francu a sa morte; custu balet mascas pro sas limbas. Sa birgonza, pro mor' 'e su terrorismu ideologicu de un'istadu chi ch'at impostu sa limba sua isperdende sa nostra chentza perunu grabbu, at fattu a manera chi medas si che l'an irmenticada e, cando si ch'an' abbizzare chi l'an perdia pro semper chentza facher nudda, tando at a esser troppu a tardu. Sa limba no est una prenda 'e mantenner in domo, est una pranta e si che morit cando prus nemmancu un'anima li podet - o li cheret - dare cara; su camminu a ube si diat cromper est cussu, si non provamus a torrare su sardu a sa sociedade e a su futuru nostru, sos pitzinnos. Sa retza (su web) est unu locu mannu mannu, isperemus chi b'at pessones chi a cust'argumentu bi tenen. Difatis, sa pranta creschet goi! »


Ditzionarios e atteros zàssos de impòrtu[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

N.B.:in sa chìrca de sas paràgulas, su nessu cacuminàle -dd si trascrìvet in -dh (es. non nudda e chipudda, ma nudha e chipudha).

Torro grassia a[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

  • Prima 'e tottu Wikibooks, chi m'at permittiu de pessare su prozettu e, fravicandelu, de lu vortare a realtade;
  • Francesco Mameli, chin sa pressiosa opera sua 'e su 1998 de Il logudorese e il gallurese [Biddanoa, Soter];
  • Antoninu Rubattu, chin sa pressiosa opera sua de Il dizionario universale della lingua di Sardegna [Tattari: EDES, 2003];
  • Massimo Pittau, chin sa pressiosa opera sua de Grammatica del sardo illustre [Nugoro];
  • Ovviamente, non potto mancare 'e torrare grassia a chie, mancari in manera indiretta, m'àt dau azudu a finire su traballu... allegande in sardu. Sa fortza de custa limba sezzis bois!