Càstia su còdighe de orìgine de Austis

{{coord|format=dms|display=title}}
{{LSC}}{{Tmp|Bidda}}[[File:Austis - Costume tradizionale (06).JPG|thumb|right|250px|Bestimentas traditzionales de Austis]]
'''Austis''' est una bidda de sa [[Provìntzia de Nùgoro]] in sa [[Barbàgia de Ollolai|Barbàgia de Ollollai]], s'agatat a 750 metros subra su mare e giughet 959 bividores. Est connota pro s'''orroca de sa Crabarissa''.

== Su nùmene ==
Su nùmene benit forsis  dae Forum Augusti, sos [[Ortzai|ortzaesos]] li narant galu Augustis, in onore a s’imperadore [[Augustu (imperadore romanu)|Augustu]] (+ 14 d.C.). Su presìdiu fiat nàschidu pro parare fronte a sos [[Barbàgia|barbaritzinos]] ostinados e reberdes.

== Su sartu ==
Austis in tempus antigu fiat unu presìdiu [[Impèriu romanu|romanu]] de importu. Est in provìntzia de Nùgoro, ma su sartu suo si nche allàcanat fintzas a su de [[Aristanis]], s’agatat in sa badde de su [[Mandrolisai]]. At unu comunale de 39,85 mq, sos abitantes sunt belle e 950.

S’agatat in unu gollei de 750 m de artària de rocas de granitu. Su sartu est totu padentes de chercos e de suèrgios.

Est a làcana cun sas comunas de [[Sòrgono]], [[Tìana|Tiana]], [[Teti]], [[Ortzai]], [[Neoneli]], [[Ardaule]], [[Sorradile]], [[Nughedu Santa Itòria|Nughedu S. Itòria]] e [[Bidoniu]].

Est famada pro sas isculturas naturales de rara ermosura, fatas dae su bentu e dae su tempus in su granitu: ''Sa Crabarissa'', ''Su Nou Orruendeche'' e ''Su Nou Pertuntu'' insertadas intre sos padentes de Monte Mannu e Saltzai, sos montigros de ''Ghea'', ''Monte de Corte'' e sos Montes de ''Borta Melone'' e ''Pasa Porcu'' e peri sa roca de ''S’abe''.

Su sìmbulu de Austis est sa Crabarissa, una roca manna a 4 km dae sa bidda e isculpida dae su bentu e dae s'abba, chi torrat a coro una fèmina bestida cun su costùmene de Cabras. Sos austesos contant chi in tempus antigu una pitzoca de Cabras l’aiat postu istima manna a unu pastore de Austis chi in ierru paschiat su bestiàmene in cue; una borta andadu, issu non bi fiat torradu prus. Sa pitzoca dispràghida manna, andat a Austis e nche agatat su pastore giai cojuadu cun una austesa; narant chi su dolore fiat istadu gasi mannu, chi sa giòvana andende·si·nche si diat èssere fata de preda. 

Sa roca chi dat a coro S’abe est in sartu de ''Sa Conca de Su Cannitzu'', imbetzes sa de Su Nou Pertuntu est una roca istampada e sa de Su Nou Orruendeche est unu contone tziclòpicu, chi paret chi siat in tàntaris in pitzu de un'àteru e est a ùrbidu de su Lagu Benzone.

Bundantes sunt fintzas sos rios: Balinori, Funtana Morta, Occisai, Allesigheddu, totus afluentes de su Taloro.

Su tzentru istòricu est bene contivigiadu, sas domos sunt su bonu de granitu biancu, ingalanidas dae murales.

== Sa cultura ==
Sa de tres domìnigas de [[Cabidanni|cabudanni]] si festat Sant'Antoni de Pàdua in sa crèsia de foras de bidda, de su 1669, in su sartu Basilocu, chi costoit galu un'altare de època Baroca.

De mentovare fintzas sa crèsia majore, fraigada in su 1567 a supra de una de su 1200, in ue si podet mirare su bultu de una rughe fata dae unu truncu intreu de pirastru, òpera de s'iscultore austesu Elio Sanna.

Sas manifestatziones culturales sunt medas comintzende dae sa biennale "Ragazzi della speranza", chi dae su 1985 ònnia duos annos nche collit a pare totu sos pitzinnos de sas iscolas de [[Sardigna]], e in seminàrios e cunferèntzias e proponet relatas de importu chi pertenent temas sotziales e ecològicos. 

In su mese de [[santandria]] est sa sagra de poesia populare Frores de Monte: frores in Austis bi lu narant a sos mutos, una genia de versos de sos prus

antigos de Sardigna, in setenàrios o otonàrios rimados segundu s'ischema ABC/ACBA.

Nòdidas peri sas màscaras de sa bidda: s'''Urtzu'' e sos ''Colonganos'', sunt belle e che pare a totu sas de sa [[Barbàgia]], ma iscantant pro unas cantas calidades; a coddu, sos Colonganos, giughent ossos de animales e non sonàgios, in cara una bisera de ortigru, cugugiada de frasca de lidone e in conca peddes de margiane o de grassile. S'Urtzu, un'òmine bestidu cun peddes de sirbone, los acumpàngiat, est iscutu dae duos bardianos bestidos

totu de nieddu. Sa màscara de su Colonganu est torrada a essire a campu dae pagu tempus pro more de unos cantos istùdios antropològicos de

como e si pensat chi bèngiat dae su nùmene gregu antigu ''kolos'' (berbeghe).

== S'economia ==
S'agricultura e su pastoriu sunt praticados cun mètodos galu antigos; peri si su terrinu est saliosu sos austesos non ant mai arriscadu de iscummìtere in custas atividades pro more peri de su discuidadu de su guvernu tzentrale.

Dae pagu tempus s'Amministratzione Comunale at dadu in cuntzessione a s'Ente de sas Forestas belle e 1000 ètaros de padente, pro l'amparare e pro lu defensare dae su tàlliu e dae sos fogos.

De mentovare peri s'àndala de sos carbonàrgios, chi s'agataiant in sa bidda fintzas a sos primos annos de su 60; sos turistas e sos pitzinnos de iscola podent bisitare sos logos in ue si praticaiat custu traballu, oramai pèrdidu.

In Austis est nàschida sa prima sienda agriturìstica sarda e a oe bi nd'at unas cantas in foras de bidda, in ue si contivigiant galu màndigos antigos, che a sa frègula istufada, genia de màndigu fatu de sìmula e cundimentadu cun bagna de petza e casu.

== Persones nòdidas ==
Sas persones austesas de importu sunt: 

* '''Frantziscu Curreli''' (Austis 1903-[[Roma]] 1972), chi a pustis de sa gherra de Ispagna est istadu un’antifascista e partigianu, est istadu peri unu vigilante de sa sede natzionale de su PCI in via Botteghe Oscure; a pustis mortu l’ant dedicadu sa biblioteca comunale; 
* '''Elio Sanna''', iscultore e artista, chi s’agatat galu.

== Bibliografia ==

* {{Tzita libru|nùmene=Valentina|sambenadu=Schirru|tìtulu=Biddas de sa provìntzia de Nùgoro|annu=2014|editore=Ufìtziu Limba Sarda de sa Provìntzia de Nùgoro|pp=12-13|capìtulu=Austis}}
* {{Tzita libru|nùmene=Manlio|sambenadu=Brigaglia|wkautore=Manlio Brigaglia|nùmene2=Salvatore|sambenadu2=Tola|tìtulu=Dizionario storico-geografico dei comuni della Sardegna|url=https://www.sardegnadigitallibrary.it/index.php?xsl=2435&s=17&v=9&c=4459&c1=%22Dizionario+storico-geografico+dei+Comuni+della+Sardegna%22&n=24&ric=1&idtipo=3|data=2006|editore=[[Carlo Delfino editore]]|tzitade=Tàtari|limba=it|volume=1|capìtulu=Austis|url_capìtulu=https://www.sardegnadigitallibrary.it/mmt/fullsize/2012082710512200003.pdf|OCLC=888708482|ISBN=978-88-7138-430-6|atzessu=2021-12-28|dataarchìviu=2021-12-28|urlarchìviu=https://web.archive.org/web/20211228094625/https://www.sardegnadigitallibrary.it/index.php?xsl=2435&s=17&v=9&c=4459&c1=%22Dizionario+storico-geografico+dei+Comuni+della+Sardegna%22&n=24&ric=1&idtipo=3|urlmortu=eja}}

== Ligàmenes esternos ==
{{Tzita web|url=https://www.comune.austis.nu.it/|tìtulu=Situ istitutzionale de su comune|limba=it}}



{{Controllu de autoridade}}{{Template:Provìntzia de Nùgoro}}

[[Categoria:Comunes de sa provìntzia de Nùgoro]]
[[Category:Barbàgia de Ollolai]]