DDT

Dae Wikipedia, s'entziclopedia lìbera.
Sordadu ameriganu ammustrende comente si poniat su DDT cun s'echipàgiu a manu

Su para-dicrorodifeniltricroruetanu o DDT est unu sòlidu incolore artamente idrofòbigu, cun unu fragu lizeru a cumpostu aromàtigu croridadu; est belle insolùbile in s’aba, peroe tenet bona solubilidade in su prus de sos issorvidores orgànigos, in sa rassura e in sos ozos. Su nùmene IUPAC esatu est 1,1,1-tricroru-2,2-bis(p-crorufenil)etanu, abreviadu in Dicroru-Difenil-Tricroruetanu, dae ue s’acrònimu DDT.

Fiat istadu su primu contrababautzos modernu e est sempermai su prus cunnotu; fiat istadu impreadu dae su 1939, mescamente pro bincher sa malària. In Itàlia, s’amentat in particulare s’impreu suo cun custa finalidade in Sardinna, in ue sa maladia fiat endèmiga, chi aiat permìtidu de l’israighinare. S’iscoberta sua comente contrababautzos fiat istada de Paul Hermann Muller su chìmigu isvìtzeru, in sa busca de unu produtu eficassu contra a sos priogos, peroe sa nàschida sua remontat a Othmar Zeidler su chìmigu austrìagu, chi l’aiat sintetizadu in su 1873.

Fiat istadu isseberadu comente produtu pro gherrare contra a sa tzìntzula anofele, responsàbile de s’ispainadura de sa malària, ca si creiat chi, mancari essende artamente tòssigu pro sos babautzos, èsseret inofensivu pro s’òmine. A sos cumintzos, fiat istadu impreadu cun èsitu pro cumbater s’ispainadura de sa malaria e de su tifu, siat in sa pobuladura tzivile ch’in sa militare. Paul Hermann Muller su chìmigu isvìtzeru fiat istadu galardonadu in su 1948 cun su Prèmiu Nobel in Fisiolozia e Meighina “pro s’iscoberta de s’eficàssia manna de su DDT comente benenu de cuntatu contra a medas artropodos”.

In su 1950, sa Food and Drug Administration decrarat chi “cun onzi probabilidade, sos arriscos potentziales de su DDT fiant istadu suta-abaliados”. In su 1972, su DDT fiat istadu proibidu in sos Istados Aunidos, e in 1978 finas in Itàlia.

In s’Unione Europea, su DDT est etichetadu cun sa frase de arriscu R40: “Possibilidade de efetos cantzeròtzenos – Provas imbastantes”. S’Azentzia Internassionale pro su Cancru IARC l’at insertadu a sa categoria 2B “indìtzios limitados de cantzerotzenitzidade”.

In su 1962, un’ativista ambientalista amerigana, Rachel Carson, aiat pubrigadu su libru “Beranu mudu”, chi denuntziaiat su DDT comente causa de su cancru e dannosu in sa reproduidura de sos puzones, chi nde minimaiat sa grussària de su cogozu de sos oos. Su libru aiat causadu istrèpitu in s’opinione pùbriga; su resurtadu fiat istadu ch’in su 1972 su DDT fiat istadu proibidu pro s’impreu agrìculu in sos IAA e aiat bidu naschende su moimentu ambientalista. Su debate est galu allutu pro su chi pertocat s’impreu suo in su gherronzu de sa malària, in unos cantos paìsos de s’Àfriga e de s’Ìndia, in ue sa malària est endèmiga, s’arriscu de tumore dèvidu a su DDT si podet fagher segundàriu a petus de su minimonzu de s’inchirinu elevadu de mortalidade dèvidu a sa malària. In su barigare de su 2006, s’Organizadura Mundiale de sa Salude (OMS) at decraradu chi su DDT, si est impreadu in manera curreta, non diat cunzugher arriscos pro sa salude umana e chi su pestitzida diat dever cumparrer a faca de sas tzintzuleras e de sos meighinales comente istrumentu de pelea contra a sa malària.