Elene de Gaddura

Dae Wikipedia, s'entziclopedia lìbera.
Custu artìculu est iscritu cun sa grafia Limba Sarda Comuna. Abbàida sas àteras bariedades gràficas:

campidanesu · logudoresu · nugoresu


Elene de Gaddura
Retratu de fantasia de Elene de Lacon, giuighissa de Gaddura
Nùmene intreuElene de Lacon
Nàschida1190
Cìvita
Morte1218
Giuigadu de Gaddura
Natzionalidadesarda
GenitoresMama: Odolina de Lacon
Babbu: Barisone I de Lacon
CòjubeLamberto Visconti (1219-1238)
TìtuluGiuighissa de Gaddura (1203-1218)

Istemma de Gaddura
ReligioneCatolitzèsimu

Elene de Lacon o de Gaddura (Civita, 1190 tzirca – Giuigadu de Gaddura, 1218), fiat giuighissa de Gaddura (1203-1218). Fiat sa prima fèmina a atzèdere a unu tronu sardu pro deretu pròpiu e una de is primas in Europa. Dd'aiant sighida Beneita de Càlaris, Adelàsia de Torres, Giuanna Visconti de Gaddura (solu titulare), Elionora de Arbaree.

De fatu, carchi istudiosu cunsiderat ca sa fèmina non podiat artziare a su tronu personalmente, podiat tènnere unicamente funtziones de apòmpiu o vicària, guvernare pro is fìgios, segundu is normas sighidura sardas, e trasmìtere su deretu petzi a su maridu o a s'erederi. Fintzas Elionora de Arbaree fiat istada petzi Giuighissa o Reina Apompiadora pro is fìgios suos Fidericu e Marianu. Fintzas chi in is lìteras e in sa Carta de Logu si firmat comente simpre Giuighissa, in un'annu non tzertu intre su 1392 e su 1395, aiat tzèdidu su guvernu a su fìgiu, in cantu aiat assùmidu s'edade adulta.

Biografia[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

Elene fiat nàschida in Civita (atuale Terranoa), tzentru printzipale de su regnu, a inghìriu a su 1190, ùnica eredera subrabìvida de su giùighe Barisone I de Lacon (1173-1203) e de Odolina de Lacon. CUn petzi trèighi annos fiat artziada a su tronu giuigale cun s'apòmpiu de sa mama: babbu suo, difatis, fiat mortu in su 1203. Bi sunt pagas novas documentadas subra de issa (medas de crònaca o populares) e subra sa breve vida sua: est ammentada pro su fatu de èssere istada sa prima fèmina sarda a assùmere su rangu giuigale e pro is medas intentos a banda de is pretendentes de s'assigurare sa manu sua.

Giuighissa de Gaddura[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

Basìlica de Santu Simplìtziu, in Terranoa

Su giùighe Barisone, comente giai aiat fatu Costanza de Altavilla pro su fìgiu Fidericu II, in antis de mòrrere aiat lassadu Elene e su giuigadu in suta de s'amparu de Innotzèntziu III. Su pontìfitze, chi miraiat a fàghere abarrare sa Gaddura in sa ròdia de sa Crèsia, aiat iscritu luegus una lìtera a s'archipìscamu de Torres Biasu, incarrighende·ddu de bardare a sa tranchillidade de sa sutzessione in Civita, e custu significaiat procurare unu maridu adecuadu, letìgiu a is interèssios eclesiàsticos, a sa giòvana eredera. Su Paba, però, no fiat istadu s'ùnicu a s'apensamentare de su futuru de Elene: su pòdere in su regnu gadduresu fia abramadu fintzas dae Gulliermu I de Càlaris, Comita III de Torres, Ugu I e Pedru I de Arbaree, chi in prus in prus furriadas aiant intentadu de ocupare su territòriu. Su paba, peristantu, aiat fatu perbènnere una segunda missiva a is sùdditos pro ddos abisare de respetare s'autoridade de su preladu turritanu, delegadu suo in s'ispinosu fatu. Su 15 cabudanni 1203, Innotzèntziu III aiat racumandadu Gulliermu I de Càlaris de iscoragire is pretesas a sa manu de Elene de su parente Gulliermu Malaspina, cumbidende·ddu a lassare sa Gaddura. Su giùighe calaritanu aiat respostu de cunsiderare a maridu dignu pro sa giòvana cuntierrada Itocor de Gunale, frade de Comita de Torres. Siat Guliermu siat Comita, nointames, fiant istados abisados de sighire is diretivas de s'archipìscamu Biasu. In su trìulas 1204, s'autoritàriu pontìfitze aiat iscritu torra a s'iscuntzertada Elene, racumandende·ddi de s'atenere a sa voluntade sua e aiat ammonestadu sa giuighissa mama Odolina, s'archipìscamu de Càlaris Ricus e su pòpulu gadduresu de respetare is detzisos de Biasu. Su pìscamu de Civita Filipone fiat andadu, duncas, a Roma pro retzire is istrutziones de su paba subra is cunditziones de sa coja.[1]

Retratu de Barisone, babbu de Elene

Coja cun Lamberto Visconti[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

S'ammentat, pro fintzas, una àtera interferèntzia de Gulliermu I de Càlaris a su fine de istesiare unu àteru pretendente. Elene fiat istada informada, in manera crara, chi su candidadu isseberadu fiat Trasamundu da Segni, fradile de su paba Innotzètziu III, su cale aiat ordinadu pro lìtera a is pìscamos sardos de èssere presentes a is cojos. Sa giòvana giuighissa, però, aiat dimustradu un'insuspetadu temperamentu e, tzertamente bene ghiada, aiat refudadu sa subranumenada proposta.

In Civita, duncas, in sa romànica catedrale de Santu Simplìtziu (foras de is muros), su pìscamu Filipone aiat tzelebradu sa coja intre giòvana printzesa e su prus maduru nòbile pisanu Lamberto Visconti Maggiori di Eldizio (racumandadu dae sa poderosa Pisa). Su paba aiat iscomunigadu is isposos luegus.

Elene e Lamberto aiant tentu luegus s'erederi Ubaldu, ùrtimu de s'erèntzia de is Lacon: custu, difatis, no at a tènnere fìgios de sa benidora cojube Adelàsia de Torres e dd'ant a sutzèdere is Visconti de Pisa, parentes de su babbu, chi aiant agiuntu in s'istemma su puddu de Gaddura a su coloru visconteu.[2]

Ùrtimos annos[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

Sa giuighissa aiat bìvidu mescamente in su palatzu giuigale de Civita (in is primos de s'Otighentos esistiant carchi resta sua, acanta de s'atuale cursu Umberto de Terranoa), ma fintzas in residèntzias istiales cales is casteddos de Balajana e de Baldu, in Logusantu.[3]

Elena fiat morta a s'edade de 28 annos, siguramente de illieròngiu, e fiat istada interrada, segundu sa traditzione, in sa cripta de sa basìlica de Sennora Nostra de Logusantu, fraigada in cuss'època de reghente e a s'ispissu impreada pro tzerimònias giuigales de importu.[4] Fiat su 1218; ddi aiat sutzèdidu su maridu Lamberto (1207-25) - chi a pustis aiat cojuadu Beneita de Càlaris -, sighidu dae su fìgiu Ubaldo II, de deghennoe annos (1225-1238), in suta de apòmpiu, fintzas a su 1230 de su connadu Ubaldu I Visconti.[5]

Note[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

  1. Panedda, p. 43
  2. Tampones, p. 60
  3. Costa, p. 40
  4. Uras, p. 190
  5. Murineddu, p. 188

Bibliografia[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

  • AA. VV., Da Olbia a Olbia, vol. II, EDES, Tàtari 2004.
  • Enrico Besta, La Sardegna medioevale, Forni, Bologna 2000.
  • (IT) Raimondo Carta Raspi, La Sardegna nell'Alto Medioevo, Casteddu, Fondazione "Il Nuraghe, 1935, OCLC 868485702, SBN IT\ICCU\CAG\0025242.
  • Michele Cecchi-Torriani, Il canto VIII del Purgatorio ed i Visconti di Pisa, Industria Tipografica Fiorentina, Firentze 1964.
  • Alessandra Cioppi, Battaglie e protagonisti della Sardegna medioevale, AM-D, Casteddu 2008.
  • Enrico Costa, Adelasia di Torres, Illisso, Nùgoro 2008.
  • Raffaele Di Tucci, Manuale di storia della Sardegna, Dessì, Casteddu 1918.
  • Antonio Murineddu (a cura di), Gallura, Fossataro, Casteddu 1962.
  • Anna Maria Oliva, La successione dinastica femminile nei troni giudicali sardi, in "Miscellanea di studi medioevali sardo-catalani", Della Torre, Casteddu 1981.
  • Gian Giacomo Ortu, La Sardegna dei Giudici, Il Maestrale, Nùgoro 2005.
  • Giuseppe Ortu, C'era una volta una principessa. Elena de Lacon giudicessa di Gallura, Tg Book, 2016.
  • Dionigi Panedda, Il giudicato di Gallura, Dessì, Tàtari 1977.
  • Massimo Rassu, Rocche turrite, Grafica del Parteolla, Patiolla 2007.
  • Michele Tamponi, Nino Visconti di Gallura, Viella, Roma 2010.
  • Antonietta Uras, L'ultima regina di Torres, Armando Curcio, Roma 2014.
  • Corrado Zedda, Le città della Gallura medievale, Cuec Editrice, Casteddu 2003.
  • Corrado Zedda, L'ultima illusione mediterranea: il Comune di Pisa, il Regno di Gallura.., Cuec Editrice, Casteddu 2006.
  • Giovanni Zirolia, Ricerche storiche sul governo dei Giudici in Sardegna, Gallizzi, Tàtari 1897.

Artìculos ligados[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]