Jump to content

Bartzellona

Modìfica sos ligàmenes
Dae Wikipedia, s'entziclopedia lìbera.
(Reindiritzadu dae Barcellona)
Custu artìculu est iscritu cun sa grafia Limba Sarda Comuna. Abbàida sas àteras bariedades gràficas:

campidanesu · logudoresu · nugoresu

Coordinadas: 41°22′57″N 2°10′37″E / 41.3825°N 2.176944°E41.3825; 2.176944

Immàgines de Bartzellona

Bartzellona (in catalanu [bəɾsəˈlonə] e in ispagnolu Barcelona) est una tzitade de s'Istadu ispagnolu, cabu de logu de sa comunidade autònoma de Catalugna, in s'ala nord-orientale de sa penìsula ibèrica, de sa Provìntzia de Bartzellona e de sa comarca de su Barcelonès.

Cun una populatzione de &&&&&&&&01636762.&&&&&01,636,762 abitantes in su 2019,[1] est sa segunda tzitade prus populosa de s'Ispagna e de sa penìsula ibèrica pustis de Madrid, e sa de deghes de s'Unione Europea. Est su nùcleu urbanu printzipale de s'Àrea metropolitana de Bartzellona, chi acasàgiat a 4,774,561 abitantes,[2] e de s'àrea Metropolitana de Barcelona, cumposta dae 36 munitzìpios, chi tenet una populatzione de 3,225,058 abitantes[3] e una superfìtzie de 633 km². Un'istùdiu de su dipartimentu de Afares Sotziales e Econòmicos de s'ONU de su 2005 assètiat a Bartzellona in sa positzione 51 de su ranking de sas tzitades cun su nùmeru de abitantes prus mannu de su mundu.[4]

Sa tzitade tenet unu PIL nominale de 142,223 milliones de USD e unu PIB pro càpite nominale de 30,619 de USD, chi rapresentat unu PIB PPA pro càpite de 36,240 de USD,[5] essende sa segunda àrea metropolitana ispagnola pro s'atividade econòmica; e sa de deghessete de Europa a dae segus de Londra, Parigi, Rin-Ruhr, Amsterdam, Milanu, Bruxelles, Mosca, Francuforte de su Meno, Mònacu de Baviera, Madrid, Berlinu, Vienna, Roma, Copenaghen, Istocolma e Birmingham.

Su munitzìpiu s'isvilupat in subra unu pranu intre sa Serralada Litoral, su mare Mediterràneu a s'est, su riu Besòs a nord, su riu Llobregat e sa montagna de Montjuïc a ovest. Sa tzitade istrangiat sas sedes de sas istitutziones de auto-guvernu de importu prus mannu de sa Generalitat de Catalugna: su Parlamentu de Catalugna, sa Presidèntzia e su Guvernu de sa Generalitat. Pro su fatu de èssere istada capitale de sa Contea de Bartzellona, retzit a s'ispissu s'istivintzu de Ciutat Comtal (Tzitade Comitale). In prus, ca est istada sa tzitade de importu prus mannu de su Printzipadu de Catalugna dae s'època medievale, retzit a s'ispissu su tìtulu de cap i casal.[6]

S'istòria de Bartzellona est prus longa de 4000 annos, dae sa fine de su Neolìticu, cun sos primos restos agatados in su territòriu de sa tzitade, finas a s'atualidade. Su sostratu de sos abitantes suos aunit sos pòpulos ibericos, romanos, ebreos, visigotos, musulmanos e cristianos. Sende sa capitale de Catalugna e sa segunda tzitade prus manna e importante de s'Ispagna, Bartzellona est crèschida in rilevàntzia cun su tempus, dae èssere una colònia romana minoredda finas a devènnere una tzitade valorada a livellu internatzionale pro aspetos che a s'economia, su patrimòniu artìsticu, sa cultura, s'isport e sa vida sotziale suas.

Bartzellona est istada iscenàriu de medas eventos internatzionales chi ant contribuidu a la consolidare, a l'isvilupare e a li dare projetzione mundiale. Sos de importu prus mannu sunt istados s' Espositzione Universale de su 1888, s'Espositzione Internatzionale de su 1929, sos Giogos Olìmpicos de su 1992 e su Fòrum Universale de sas Culturas de su 2004. In prus, est sa sede de sa segreteria de s'Unione pro su Mediterràneu. [7]

In dies de oe, Bartzellona est reconnota che a una tzitade globale pro s'importàntzia culturale, finantziària, cummertziale e turìstica sua. Tenet unu de sos portos prus de importu de su Mediterràneu e est fintzas unu puntu importante de comunicatziones intre s'Ispagna e sa Frantza, pro more de sas connessiones de caminu e s'arta velotzidade ferroviària. S' Aeroportu Josep Tarradellas Barcelona-El Prat, a 15 km de su tzentru de sa tzitade, l'ant impreadu prus de 52,6 milliones de passegeris in su 2019. [8]

Toponimia

[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]
Estela romana de màrmaru datada conca a su 200-230 d.C. in sa cale si podet lèghere su nùmene de sa colònia de Barcino, orìgine de sa tzitade. Museu de Istòria de Bartzellona.

S'orìgine de su nùmene de Bartzellona est disconnota e esistent teorias e legendas medas chi intentant de l'ispiegare. S'ischit chi in su matessi logu b'aiat una tzitade ibèrica, de sa tribù de sos laietanos. A pustis fiat istada conchistada dae Gnaeus Cornelius Scipio Calvus,[9] e prus in antis fiat istada cunvertida in una colònia romana, posada suta sa protetzione de Gaio Giulio Cesare e de Ottaviano Augusto, chi at retzidu su nùmene de Colònia Iulia Augusta Paterna Faventia Barcino. [10] Su nùmene si fiat isvilupadu durante su Medioevu, cando sa tzitade fiat connota cun sos nùmenes de Barchinona, Barcalona, Barchelona ​​e Barchenona.

Una de sas legendas subra s'orìgine de Bartzellona referit a sa fundatzione ipotètica de su generale cartaginesu Amìlcare Barca a pustis de àere conchistadu s'enclave ibèrica luego de s'isbarcu suo in Ibèria, mentras chi un'àtera versione si l'atribuit a fìgiu suo Annìbale, chi aiat ocupadu su territòriu durante sa Segunda Gherra Pùnica in su caminu cara a sos Pireneos.[11] Sende gasi, no esistent proas documentadas de custu vìnculu intre sos nùmenes de sa famìlia cartaginesa Barca e sa tzitade connota comente Bartzellona. B'ant àteras ispiegatziones pro su nùmene de sa tzitade, comente sa chi sustenet chi benit dae su perìodu fenìtziu, teoria sustenta dae un'iscritzione in ibèricu Barkeno in iscritura ìbera agatada in una moneda.[12]

B'at puru una legenda chi dat un'ispiegatzione mitològica a su nùmene de sa tzitade. Segundu custa legenda, Èrcole s'est unidu a sos argonautas a pustis de acabbare cun su de bator de sos traballos suos pro los agiudare a buscare su Vellu de oro, ma passende a curtzu a sa costera catalana atuale una burriana aiat ispèrdidu sas imbarcatziones chi formaiant s'ispeditzione, e a s'acabu fartaiat sa de noe. Èrcole l'aiat buscada e a sa fine at agatadu sos restos de su naufràgiu de sa Barca Nona (s'imbarcatzione de noe) in su logu chi oe si connoschet comente Montjuïc. Sos marineris aiant agatadu gasi ospitale su logu chi, agiudados dae Hermes (deus de su cummèrtziu e sas artes) ant detzìdidu fundare una tzitade a sa chi ant dadu su nùmene de Barcanona. [13]

Sìmbulos

[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]
Iscudu de sa tzitade de Bartzellona.

S'iscudu de Bartzellona tenet s'orìgine sua in su Medioevu e aparesset sa prima bia, in su matessi disponimentu de s'atuale, in su 1329.[14] S'iscudu est partzidu in bator cuartos in ue aparessent in su primu e su bator unu sa rughe de Santu Zorzi in ruju subra prata, e in su segundu e de tres cuartos unu sìmbulu comitale/reale de sos bator palos de ruju subra oro. Si sunt agatadas fintzas variantes medas cun unu, duos, tres, o agiomai chimbe bangos verticales in cada cuartu. S'iscudu tenet in pitzos una corona, sìmbulu de sa soverania de sos monarcas de sa Corona de Aragona subra sa tzitade. [15] sa bandera derivat diretamente de s'iscudu e tenet sa matessi cumpositzione, mancari sena sa corona.

Durante sa ditadura franchista aiant postu duos palos de ruju in cada cuartu, sighende rapresentatziones prus betzas de carchi versione medievale e agiomai de sos de XIX sèculos e cumintzos de su XX, e chi sunt istados criticados dae unos cantos setores de sa populatzione ca semplificaiant su signale reale e ca l'atribuiant a un'intentzione assimiladora conca a sa bandera de Ispagna. In su 1996 s'est cumintzadu unu protzessu chi est duradu medas annos pro ufitzializare in manera cumbeniente sos sìmbulos, ma sena torrare a s'originale; imbetzes, s'est ufitzializadu unu logotipu ispiradu dae custu iscudu. Sa Sotziedade Catalana de Genealogia, Aràldica, Sigillografia, Vessillologia e Nobiliare at cumintzadu unu cuntentziosu denuntziende chi su protzessu no aiat sighidu su protzedimentu de acordu cun sa lege pro ufitzializare sìmbulos e at bintu, obrighende a su Munitzìpiu a ufitzializare sos sìmbulos rispetende s'aràldica e sa vessillologia. Si impreat fintzas un'isotipu derivadu diretamente dae s'iscudu istòricu.

Geografia

[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

Localizatzione

[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]
Fotografia de sa Plaça d'Espanya dae su Palau Nacional.

Situada in sa costera de su mare Mediterràneu, Bartzellona est posta in unu pranu formadu intre sos deltas de sos rios Llobregat, in su sud-ovest, e de su Besòs, in su nord-est, e est limitada in su sud-est dae sa lìnia de sa costera, e in su nord-ovest dae sa serra de Collserola (cun sa chima de su Tibidabo, 516,2 m, che a puntu prus artu) chi sighit in manera parallela sa lìnia de sa costera, serrende aici sa tzitade in intro de unu perìmetru definidu meda.

Su tèrmine munitzipale suo est a làcana, dae sud a nord-est e in sensu oràriu, cun sos munitzìpios de su Prat de Llobregat, L'Hospitalet de Llobregat, Esplugues de Llobregat, Sant Just Desvern, Sant Feliu de Llobregat, Molins de Rei, Sant Cugat del Vallès, Cerdanyola del Vallès, Montcada i Reixac, Santa Coloma de Gramanet e Sant Adrià de Besòs. Sos primos duos e sos ùrtimos duos sunt sos munitzìpios cun sos cales sa tzitade mantenet unu cuntatu prus astrintu, cun una màllia urbana carca e sighida chi los aunit; a s'imbesse, Sant Cugat del Vallès e Cerdanyola del Vallès abarrant separados meda dae Bartzellona, ​​dae chi sa serra de sa costa e su parcu naturale de sa serra de Collserola faghent a barreras naturales.

Bartzellona tenet una parte minore de su territòriu munitzipale suo in s'ala de su Llobregat de sa serra de Collserola. Si tratat de Vallvidrera e de Les Planes, chi s'agatant unu pagu in intro de su parcu naturale de Collserola. Faghet parte de su territòriu munitzipale suo fintzas Santa Creu d'Olorda, intre su Vallès Occidental e su Baix Llobregat.

De custa manera, Bartzellona est sa capitale de sa contrada de su Barcelonès, chi est formada dae sos munitzìpios de Bartzellona, L'Hospitalet de Llobregat, Badalona, Santa Coloma de Gramenet e Sant Adrià de Besòs. Custa contrada est a làcana a nord cun su Vallès Occidental, a nord-est cun sas contradas de su Vallès Oriental e de su Maresme, in s'est e sud-est cun su mare Mediterràneu e in s'ovest cun sa contrada de su Baix Llobregat.

Riferimentos

[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]
  1. ↑ (ES) Estadística del Padrón Continuo a 1 de enero de 2019 [ligàmene interrùmpidu], in Instituto Nacional de Estadística. (National Statistics Institute). URL consultadu su 19 nadale 2020.
  2. ↑ Nombre d'habitants de la regió metropolitana, in IDESCAT.
  3. ↑ (Idescat, 2010)
  4. ↑ Fonte: Natziones Unidas, Dipartimentu de Afares Sotziales e Econòmicos, Divisione de Pobulatzione (2006). World Urbanization Prospects: The 2005 Revision. New York: United Nations.
  5. ↑ (EN) Urban world: The global consumers to watch, in mckinsey.com. URL consultadu su 12 nadale 2020 (archiviadu dae s'url originale su 26 abrile 2018).
  6. ↑ cap i casal, in L'Enciclopèdia.cat. Bartzellona: Grup Enciclopèdia Catalana.
  7. ↑ «Barcelona, elegida oficialmente sede del secretariado de la Unión por el Mediterráneo.» La Vanguardia .
  8. ↑ Istatìsticas de tràficu aèreu (PDF) [ligàmene interrùmpidu], in Aena. URL consultadu su 10 de freàrgiu de su 2020.[ligàmene interrùmpidu]
  9. ↑ Cirici, A. Bartzellona pam a pam, 6a editzione, Editoriale Teide, Bartzellona, ​​1971, pàg. 10.
  10. ↑ (ES) Barcelona ciudad España - MSN Encarta, in si.encarta.msn.com, 7 freàrgiu 2009. URL consultadu su 4 abrile 2016 (archiviadu dae s'url originale su 7 freàrgiu 2009).
  11. ↑ Agustí, D. Historia breve de Barcelona, Sílex Ediciones, 2008, pág. 22..
  12. ↑ Emérita: Revista de Lingüística y Filología Clásica 11 (1943), p. 468.
  13. ↑ Orìgine mitològica de su nùmene de Bartzellona[ligàmene interrùmpidu]
  14. ↑ S'iscudu de Bartzellona, ​​Sotziedade Catalana de Genealogia, aràldica, Sigil·lografia, Vexil·lologia e Nobiliare
  15. ↑ scgenealogia.org/artìculos/escutbarcelona.htm Orìgine de s'iscudu, Sotziedade Catalana de genealogia, aràldica, sigil·lografia, vexilología e noviliaria.

Àteros progetos

[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]
Sister project Wikimedia Commons tenet files chi ligant a: Bartzellona
Bogadu dae "https://sc.wikipedia.org/w/index.php?title=Bartzellona&oldid=178907"