Benito Mussolini

Dae Wikipedia, s'entziclopedia lìbera.


Artìculu in LSC

Foto de Benito Mussolini

Benito Amilcare Andrea Mussolini (Dovia di Predappio, 29 trìulas 1883Giulino di Mezzegra, 28 abrile 1945) est istadu unu polìticu, ditadore e giornalista italianu.

Biografia[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

Nàschidu in Dovia di Predappio in su 1883, dae Rosa Maltoni e Alessandro Mussolini. Su babu ddi aiat dadu tres nùmenes de tres sotzialistes de su tempus. Fundadore de su Fascismu, est istadu presidente de su Cussìgiu de su Rennu de Itàlia dae su 31 de santugaine de su 1922 a su 25 de trìulas de su 1943. In su ghennàrgiu de su 1925 aiat assuntadu de facto pòderes ditatoriales e dae su mese de nadale de s'annu matessi aiat achiridu tìtulu de cabu de su guvernu primu ministru secretàriu de Istadu. A pustis de sa gherra de Etiòpia, aiat azuntu a su tìtulu de Duce (Dugone) su de Fundadore de s'Impèriu e fiat fatu Primu Marissallu de s'Impèriu su 30 de martzu de su 1938. Fiat cabu de sa Repùblica Sotziale Italiana dae su cabudanne 1943 a su 27 de abrile de su 1945.

Fiat esponente primorosu de su Partidu Sotzialista Italianu e diretore de su cotidianu Avanti! dae su 1912. Cumbintu anti-interbentista in sos annos de sa gherra ìtalo-turca e in sos cabudianos a sa prima gherra mundiale, in su 1914 aiat cambiadu bidea, declarende·si a favore de s'intrada in gherra. Sende chi si fiat agatadu in perrica cun sa lìnia neutrale de su partidu, si fiat dimitidu dae sa diretzione de s'Avanti! e aiat fundadu Il Popolo d'Italia (Su Pòpulu de Itàlia), affiladu subra posiduras interbentistas, agabbende duncas bogadu dae su partidu. A s'incrase de su pustigherra, profitende de su discuntentu pro sa vitòria istropiada (in italianu vittoria mutilata), aiat fundadu sos Fasci Italiani di Combattimento (Fasches Italianos de Cumbàtida) in su 1919, a fatu divènnidos Partidu Natzionale Fascista in su 1921, e si fiat presentadu cun unu programma polìticu natzionalista e radicale.

In su cuntestu forte de instabilidade polìtica e sotziale chi aiat sighidu sa prima gherra mundiale, aiat punnadu a su pòdere; fortzende sas istitutziones, cun s'agiudu de atos de iscuadrismu e minetadas polìticas chi aiat agatadu màssima espressione in su 1922 cun sa martza subra Roma, Mussolini aiat otentu s'incàrrigu de costituire unu guvernu (30 de santugaine). A pustis de sa bìnchida in sas eletziones polìticas de su 1924 aiat instauradu in su ghennàrgiu de su 1925 sa ditadura, resolvende cun sa fortza sa situatzione delicada chi si fiat criada a fatu de su mortòrgiu de Giacomo Matteotti. In sos annos sighidos aiat afortiadu su regìmene, firmende sa primatzia de su pòdere esecutivu, mudende su sistema amministrativu e incuadrende sas massas in sas organizatziones de partidu.

In su 1935, Mussolini aiat detzididu de ocupare s'Etiòpia, causende s'isolamentu internatzionale de s'Itàlia. Aiat apoderadu sos franchistas in sa gherra tzivile de Ispagna e si fiat acostadu a sa Germània nazista de Adolf Hitler, cun chie aiat istabilidu unu ligòngiu chi aiat betidu a su Patu de atzàrgiu in su 1939. Fiat in custu tempus chi fiant aprovadas in Itàlia sas leges subra sa ratza.

In su 1940, pentzende chi sa Germània esseret a curtzu de bìnchere sa gherra, aiat detzididu de fàghere intrare s'Itàlia in sa segunda gherra mundiale. A fatu de sas derrotas aguantadas dae sas fortzas armadas italianas e de èssere postu in minoria de su Cussìgiu Mannu de su Fascismu (su 24 de trìulas de su 1943), fiat arrestadu pro òrdine de su re (su 25 de trìulas) e a pustis postu in presone in Campo Imperatore. Liberadu de sos tedescos, comomai sugetu a sas detzisiones de Hitler, aiat instauradu in s'Italia setentrionale sa Repùblica Sotziale Italiana. A pustis de sa derrota cumprida de sas fortzas ìtalo-tedescas, aiat abandonadu Milanu su sero de su 25 de abrile de su 1945, no podende resissire a tratare sa derrota. Aiat proadu a si fuire ma su 27 de abrile fiat cassadu dae sos partisanos in Dongo, a manu de su Lagu de Como. Fiat fosiladu sa die a fatu impare a sa fantzedda Claretta Petacci.