Giuanne Matzeu Garipa

Custu artìculu est iscritu cun sa grafia Limba Sarda Comuna. Abbàida sas àteras bariedades gràficas:

campidanesu · logudoresu · nugoresu

Giuanne Matzeu Garipa
Àteros nùmenes	Ioan Mattheu Garipa Giuanne Mateu Garipa
Nàschida	intre su 1575 e su 1585, Orgòsolo
Morte	a bias de su 1640 Roma
Natzionalidade	sarda
Traballu	preìderu e iscritore
Magnum opus	Legendariu de Santas Virgines, et Martires de Iesu Christu
Religione	cristiana catòlica

Cobertedda de s'editzione originale de su Legendàriu

Giuanne Matzeu Garipa, o Ioan Mattheu Garipa, comente si firmaiat (Orgòsolo, intre su 1575 e su 1585 - Roma, a bias de su 1640) est istadu unu preìderu e iscritore sardu, su prus mannu de su sos tempos suos.

Biografia

Nàschidu in Orgòsolo intre su 1575 e su 1585, est istadu retore in Baunei, Ardali e Triei, e a pustis s'est tramudadu a Roma Est s'autore de s'òpera Legendariu de Santas Virgines, et Martires de Iesu Christu publicadu in Roma in su 1627, torradu a imprentare in Nùgoro in su 1998, dae sa domo editora Papiros.

In sa premissa de custa segunda editzione, Heinz Jürgen Wolf iscriet «Ioan Mattheu Garipa est s’iscritore de limba sarda su prus mannu de su sèculu 17. Sende gai, s’òpera sua durante sos sèculos no at interessadu sos crìticos, e paret chi non siat istada connota mancu dae M. L. Wagner. Forsis sa neghe de custu, mancari parzat curiosu, la tenet su fatu chi sos esemplares de sas òperas suas presentes in sas bibliotecas sunt raros a beru».

Garipa cumintzat su Libru cun unu Pròlogu in ue faeddat de limba sarda cun craresa: "Sendemi vennidu à manos in custa Corte Romana vnu Libru in limba Italiana, nouamente istampadu, si benes segundu naran est meda antigu; ue si contenen sas Vidas de algunas Santas Virgines, martires, & penitentes; & acatandelu cun sa letura, qui fuit piu, deuotu, & deletosu, pensesi tenner pro bene impleadu, & honestu su traballu, qui dia leare si lu voltao in limba Sarda pro dare noticia de cuddas assos deuotos dessa patria mia disijosos de tales legendas: persuadendemi det dare guìtu, & satisfacione, assos qui no intenden limbas istragnas, non si poden passijare, recreare, e leare gustu in sos ispaciosos prados, & floridas enas dessos libros Latinos, Italianos & Ispagnolos."

Òperas

• Ioan Mattheu Garipa, Legendariu de Santas Virgines, et Martires de Iesu Christu, 2ª ed., Nùgoro, Papiros, 1998 [1627], SBN IT\ICCU\CAG\0057824.

Bibliografia

• (IT) Francesco Casula, Letteratura e civiltà della Sardegna, Vol. I, Patiolla, Grafica del Parteolla, 2011, pp. 102-112, ISBN 978-88-96778-61-6, OCLC 828215218.
• (IT) Salvatore Tola, La Letteratura in Lingua Sarda. Testi, autori, vicende (PDF), 1ª ed., Casteddu, CUEC, 2006, ISBN 88-8467-340-2, OCLC 77556665. URL consultadu su 4 nadale 2019 (archiviadu dae s'url originale su 14 abrile 2016).
• (IT) Pasquale Zucca, La vita, l'opera ed i tempi di Giovanni Matteo Garipa, ISI, Incollu Sergio Ignazio, 2014, ISBN 978-88-909542-1-4, SBN IT\ICCU\CAG\2053631.

Ligàmenes esternos

• Sarvadore Serra, Garipa, iscritore sardu “legendàriu”, in salimbasarda.net, 24 Martzu 2015. URL consultadu su 23 làmpadas 2019.
• Enrico Putzolu, LOGOS DE LOGU 16PUNTATA 2020, in YouTube, TCS - Tele Costa Smeralda, a 20 min 13 s. (in s'ùrtima parte de sa puntada Frantziscu Casula chistionat de Giuanne Mateu Garipa)