Newton (unidade)
Artìculu in LSC
Su newton[1] est un'unidade derivada de sa fortza de su SI. Su sìmbulu suo est N e at retzidu su nùmene suo in onore de Isaac Newton, in reconnoschimentu de sos traballos suos in mecànica clàssica. Est istadu utilizadu sa prima bia a inghiriu de s'annu 1904, ma no est istadu finas a su 1948 chi su newton est istadu adotadu ufitzialmente dae sa Cunferèntzia Generale de Pesos e Mesuras (CGPM) comente a nùmene pro s'unidade de fortza mks.[2]
Definitzione
[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]Unu newton est eguale a sa cantidade de fortza netzessària in su bòidu[3] pro dare a una massa de unu chilogrammu un'atzellerada de 1 metru/segundu2.[4]
Custu si podet espressare matematicamente comente:
Custa definitzione si fundat supra sa relatzione intre fortzas e atzelleradas chi s'aberit de sa segunda lege de Newton:
Ue F est s'a fortza, a est s'atzellerada e m sa massa. Si si rapresentat s'ecuatzione de sa fortza, sostituinde cun magnitùdines de su Sistema Internatzionale restat:
![{\displaystyle [F]=[m][a]=\operatorname {kg} \cdot {\frac {\operatorname {m} }{\operatorname {s^{2}} }}=\operatorname {N} }](https://wikimedia.org/api/rest_v1/media/math/render/svg/51bca224b5677058388266ea0cc005e3ad1f5141)
Su newton est s'unidade de fortza de su SI, e nd'est ununidade derivada ca si definit in funtzione de àteras unidades.
Bidu chi su pesu est una mesura de sa fortza intre duos ogetos dèpida a sa gravidade, su newton est puru una mesura de su pesu, vàlida in unu puntu dadu.[5] Una massa de unu chilogrammu tenet unu pesu chi s'acurtziat a 9,81 newtons. Sa paristòria ispiegat chi Isaac Newton s'est ispiradu in sa ruta de una mela pro disvilupare sa teoria sua de sa gravidade e pro una cointzidèntzia curiosa su pesu de una mela minore est belle unu newton: un'ogetu de una massa de 101,94 grammos pesat 1 newton in sa superfìtzie de sa Terra.[6]
Una àtera definitzione de Newton, est chi si podet cunsiderare sa fortza chi frunit un'impèllida a resone de . Custu cheret nàrrere chi si s'àplicat de sighida una fortza de 1 newton in unu corpus puntuale de massa 1 kg, cada segundu, sa lestresa s'at a ismanniare in 1 m/s.
A su limbàgiu comunu, non sientìficu, si costumat a confùndere sa massa, chi si medit in chilogrammos, cun su pesu, chi si depet medire in newtons. Ischende chi una massa de unu chilogrammu pesat belle 10 N a sa superfìtzie de sa Terra (9,81 N est su balore chi s'utilizat a fitianu si si cunsìderat chi s'atzellerada de sa gravidade, g, est de 9,81 m/s2), si podet ammìtere chi 1 chilogrammu-fortza (un'antiga unidade chi annanghet confusione) est in pràtica ecuivalente a 10 N in càrculos fitianos o de ingegneria, semper chi non rechedent tzerta pretzisione.
Mùltiplos
[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]| Mùltiplu | Nùmene | Sìmbulu | Sutamùltiplu | Nùmene | Sìmbulu |
|---|---|---|---|---|---|
| 101 | decanewton | daN | 10–1 | decinewton | dN |
| 102 | etonewton | hN | 10–2 | tzentinewton | cN |
| 103 | chilonewton | kN | 10–3 | millinewton | mN |
| 106 | meganewton | MN | 10–6 | micronewton | µN |
| 109 | giganewton | GN | 10–9 | nanonewton | nN |
| 1012 | teranewton | TN | 10–12 | piconewton | pN |
| 1015 | petanewton | PN | 10–15 | femtonewton | fN |
| 1018 | esanewton | IN | 10–18 | atonewton | aN |
| 1021 | zetanewton | ZN | 10–21 | zeptonewton | zN |
| 1024 | yotanewton | YN | 10–24 | yoctonewton | yN |
Tàula de cunversiones
[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]| Newton(unidade de su SI) |
Dina | Chilu-fortza | Libbra-fortza | Libbra (unidade de massa) | |
|---|---|---|---|---|---|
| 1 N | ≡ 1 kg m/s2 | = 105 dynes | ≈ 0.10197 kgf | ≈ 0.22481 lbf | ≈ 7.2330 lb |
| 1 prandet | = 10−5 N | ≡ 1 g·cm/s² | ≈ 1.0197×10−6 kgf | ≈ 2.2481×10−6 lbf | ≈ 7.2330×10−5 lb |
| 1 kgf | = 9.80665 N | = 980665 dynes | ≡ gn·(1 kg) | ≈ 2.2046 lbf | ≈ 70.932 lb |
| 1 lbf | ≈ 4.448222 N | ≈ 444822 dynes | ≈ 0.45359 kgf | ≡ gn·(1 lb) | ≈ 32.174 lb |
| 1 lb | ≈ 0.138255 N | ≈ 13825 dynes | ≈ 0.014098 kgf | ≈ 0.031081 lbf | ≡ 1 lb·ft/s² |
|
Su balore de gn est utilizadu inoghe pro totu sas unidades de Gravidade.
| |||||
Esempros
[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]- 1 N est sa fortza de sa gravidade de sa Terra subra un'ogetu cun una massa de belle 102 g (1/9,8 kg), comente una mela minore.
- Est fitianu bìdere fortzas espressadas in kilonewtons o kN, in ue 1 kN = 1.000 N.
- Sa potèntzia de su mòssigu de sos animales si podet espressare in newtons:
- Si càrculat chi sa barra de s'allosàuru podiat tènnere una fortza intre de 805 e 2.148 N. Sende gasi, su concale fiat bastante forte comente pro aguantare una fortza de guasi 55.500 N de fortza verticale contra sas dentes, de manera chi est bastante dàbile chi custu dinosàuru aprofitaret sa fortza de su concale pro ochire e mastigare sas predas suas.
- Sos alligadores podent fàghere una fortza de mòssigu de belle 13.000 N.
- Sos leones podent mòssere cun una fortza de unos 4.167 N, e sos leopardos cun una fortza de unos 2.268 N.
- Sos mìssiles atzeleradores sòlidos de sos navios ispatziales frunint una fortza de 12.500.000 N cadaunu durante sa ghetadura, cosa chi rapresentat su 83% de s'impèllida totale netzessària pro sa ghetadura.
- Su motore de sa sonda ispatziale Marineri4, sa prima a subravolare su praneta Marte cun èsitu positivu, faghiat una fortza de impèllida de 222 N.[7][8]
- Sa prima tapa de su mìssile Saturn V faghiat una fortza de impèllida de prus de 34 milliones de newtons. Sa segunda tapa, in càmbiu, teniat una fortza de impèllida de 5,1 milliones de newtons, e sa tapas de tres 1,0001 milliones de newtons.
- S'atratzione de sa Terra pro una persone de unos 70 kg est, belle, uguale a 687 N.
Impreu de su newton
[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]Impreu fitianu de sos chilonewtons in sa costrutzione
[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]A s'ispissu sos chilonewtons s'impreant pro riflètere su balore de sugetzione de seguridade de gantzos, àncoras e àteras ainas de s'indùstria de sa costrutzione.[9] S'impreat puru in sas ispetzificatziones de s'atretzadura de alpinismu. Si podent annuntziare in chilonewtons (kN) tantu sa càrriga de traballu segura in riferimentu a sa tensione mecànica e sa tensione chi segat.
1 kN agualat a una càrriga de 101,97162 chilogrammos, ma fintzas multiplicare su balore in chilonewtons pro 100 est unu mètodu bonu de càrculu.[2]
Ispinta
[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]Sas caraterìsticas de sos motores de reatzione dant balores de ispinta in chilonewtons, pro medire sas prestatziones propulsivas de una pranta de potèntzia pro un'aeroplanu.[10]
Notas e riferimentos
[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]- ↑ Sighende sas normas de su Sistema Internatzionale de Unidades su nùmene si depet iscrìere cun lìteras minùscolas.
- ↑ 2.0 2.1 (EN) ConvertUnits.com (a incuru de), Convert kilonewtons to kilograms-force - Conversion of Measurement Units, in convertunits.com, 2009. URL consultadu su 26 trìulas 2009.
- ↑ (EN) Dorland's Medical Dictionary for Health Consumers (2007). Publicadu dae Saunders, un'imprenta de Elsevier. Podides bìdere sa definitzione sua de "newton" inoghe.
- ↑ Bidais, pro esempru, (ES) M. Alonso, Física, Addison-Wesley, 1995, ISBN 0201625652.
- ↑ Su pesu vàriat sighende sa positzione ca sa gravidade no est uniforme.
- ↑ (ES) Lo que revela la caída de una manzana, in web.archive.org, 14 maju 2002. URL consultadu su 21 martzu 2020 (archiviadu dae s'url originale su 14 maju 2002).
- ↑ (EN) Bill Momsen, Mariner IV - First Flyby of Mars: Some personal experiences, in home.earthlink.net. URL consultadu s'11 freàrgiu 2009.
- ↑ (EN) Bill Momsen, Mariner IV - First Flyby of Mars: Some personal experiences, in home.earthlink.net. URL consultadu s'11 freàrgiu 2009 (archiviadu dae s'url originale su 17 freàrgiu 2012).
- ↑ (EN) Shakshi Enterprises (a incuru de), Steel fasteners, in shakshienterprises.com. URL consultadu su 26 trìulas 2009 (archiviadu dae s'url originale su 16 trìulas 2011).
- ↑ (EN) U.S. Government Printing Office (a incuru de), Power setting means the power or thrust output of an engine in terms of kilonewtons (PDF), in 0-edocket.access.gpo.gov.library.colby.edu. URL consultadu su 2 trìulas 2010 (archiviadu dae s'url originale su 7 ghennàrgiu 2012).
Bidais fintzas
[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]- Dinamòmetru, un'istrumentu de medida utilizada dae s'indùstria pro medire sa fortza.
- Joule, un'unidade de energia chi mesura sa cantidade de traballu fatu dae una fortza de unu newton durante unu metru.
- Magnitùdine fìsica
- Pascal, un'unidade de pressione ecuivalente a unu newton pro metru cuadru.
- Sistema Internatzionale de Unidades (SI)
- Chilogrammu-fortza, un'unidade antiga de fortza.
Ligàmenes esternos
[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]- (CA) Web subra sa vida de Isaac Newton Archiviadu su 6 ghennàrgiu 2012 in s'Internet Archive., cun informatzione e problemas pràticos subra s'unidade de mesura
- (CA) Unidades de medida printzipales de su Sistema Internatzionale
- (EN) Web de sa Cunferèntzia Generale de Pesos e Misuras (EN),
- (EN) Definitzione de Newton Archiviadu su 15 martzu 2012 in s'Internet Archive. in NationMaster.
- (EN) Definitzione de Newton in s'Enciclopèdia Britànica.