Pigota de sa martinica

Dae Wikipedia, s'entziclopedia lìbera.
Custu artìculu est iscritu cun sa grafia Limba Sarda Comuna. Abbàida sas àteras bariedades gràficas:

campidanesu · logudoresu · nugoresu

Efetos de sa pigota de sa martinica in una pipia de bator annos

Sa pigota de sa martinica est una maladia infetiva virale rara, presente prus che totu in localidades remotas de paisos tropicales de s'Àfrica tzentrale e otzidentale, chi de is sìntomos podet simigiare a sa pigota[1].

Etziopatogènesi[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

A sa maladia ddi narant "pigota de sa martinica" ca dd'ant osservada sa prima borta in su 1958 me is martinicas de laboratòriu Macaca fascicularis[2]. In realidade, in s'istadu naturale suo su virus corfit is roidores (mescamente ischirolos, ratos e sòrighes), e podet èssere trasmìtidu a is primados (e duncas fintzas a is èsseres umanos) dae is animales infetos a traessu de unu cuntatu istrintu (sàmbene o mòssidos).

S'agente etziològicu est su Monkeypox virus, unu virus de su gènere Orthopoxvirus, famìlia Poxviridae, chi simìgiat a su Variola (su virus de sa pigota) e a su Vaccinia (su virus impreadu in su vatzinu de sa pigota)[3].

Est possìbile sa trasmissione inter-umana de su virus: si suspetaiat in base a un'epidèmia de su 1997 in sa provìntzia de su Kasai Orientale (Repùblica Democràtica de Congo)[4] e dd'ant a pustis cunfirmadu cun un'istùdiu epidemiològicu ad hoc[5]. Unas cantas àteras epidèmias raras sunt acontèssidas in Repùblica Tzentrafricana in su 2016.[6]

Epidemiologia[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

Sa maladia est una zoonosis chi s'osservat cando non cando in bidditzolos africanos remotos, mescamente de su Congo e in medida minore de su Sudàn. In su 2003 sunt istados dianniosticados fintzas unos cantos impestos de pigota de sa martinica me is Istados Unidos de Amèrica, in sugetos chi aiant tentu cuntatu istrintu cun Cynomys malàidos[7].

Ispainadura[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

Is datos epidemiològicos registrados in sa Repùblica Democràtica de Congo ammustrant una crèschida manna cun su tempus de is atopos de maladia intre is èsseres umanos. Si creet chi sa patologia si siat ispainende intre is persones non prus amparadas dae sa vatzinatzione contra a sa pigota umana[8].

A foras de s'Àfrica, s'ùnica ispainadura bera in antis de su 2022 est istada s'epidèmia de su 2003 in s'Amèrica de su Nord. In su maju 2019 ant atopadu una borta sa maladia in Singapore[9].

Impestos de su 2022[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

Su 6 maju 2022 in su Regnu Unidu ant cunfirmadu su primu atopu de pigota de sa martinica in un'òmine benende dae unu biàgiu in Nigèria, chi aiat incumintzadu a nd'isvilupare is sìntomos giai in su 29 de abrile, mentras ancora s'agataiat in cue.[10]

Incumentzende dae sa metade de maju, is atopos aumentant siat in su Rennu Unidu, siat in àteros paisos.[11][12][13][14][15][16][17][18][19][20]

Segundu s'OMS e s'ECDC is impestos cunfirmados in Paisos in ue custa maladia no est endèmica sunt 219, distribuidos in 19 Istados in tres regiones de su globu e sa parte manna de issos sunt in Europa.[21][22]

In s'agabbu de maju, su grupu britànnicu Human Animal Infections and Risk Surveillance (HAIRS) at avèrtidu chi su virus at a pòdere arribare a sa fàuna agreste e duncas essire endèmicu.[23][24][25]

S'OMS dd'at decrarada emergèntzia sanitària globale su 22 de argiolas 2022 a pustis chi aiat impestadu a agiumai 17000 persones in 74 paisos, mancari non ddoe esseret s'acòrdiu in totu su comitadu sientìficu, pro sensibilizare sa comunidade internatzionale in contu de su problema[26]. S'emergèntzia s'est concruida in su maju de su 2023[27].

Clìnica[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

Manifestatziones erutivas de sa maladia in una pipia africana de 7 annos, in s'ex Zaire[28].

Is sinnos e sìntomos simìgiant a is de sa pigota. Incumentzant unas 12 dies a pustis de s'espositzione cun male-istare generale (callentura, dolore de conca, dolores musculares) e linfoadenopatia. De sòlitu durat dae duos a bator chidas.[29] Cumparit, a pustis de 1-3 dies de sa callentura initziale, un'erutzione cutànea, de sòlitu incumentzende dae sa cara[30]. Sa mortalidade In Àfrica est de belle su 10% (sa de su Variola maior, sa forma grave de sa pigota, est tres bortas prus arta)[31].

Finas a pagora no esistiat unu tratamentu ispetzìficu. Dae s'agabbu de ghennàrgiu 2022, s'EMA at autorizadu s'impreu a intro e s'Unione Europea de su tecovirimat[32], aplicàbile fintzas a àteros virus de sa pròpiu famìlia (Poxviridae).

Prevenimentu[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

Disinfetantes bonos contra a is Orthopocsvirus che su de sa pigota de sa martinica sunt s'Ipocloritu de sòdiu (a su 0,5%), su clorocsilenolu, sa formaldèide e sa paraformaldèide.[33]

Riferimentos[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

  1. (EN) The eradication of smallpox, a success story for modern medicine and public health: What lessons for the future? | Tognotti | The Journal of Infection in Developing Countries, in web.archive.org, 2 abrile 2015. URL consultadu su 14 làmpadas 2022 (archiviadu dae s'url originale su 2 abrile 2015).
  2. (EN) I. Arita e D. A. Henderson, Smallpox and monkeypox in non-human primates, PMID 5303409.
  3. (EN) Nissin Moussatché, Clarissa R. Damaso e Grant McFadden, When good vaccines go wild: Feral Orthopoxvirus in developing countries and beyond, in The Journal of Infection in Developing Countries, vol. 2, nº 03, 1º làmpadas 2008, pp. 156–173, DOI:10.3855/jidc.258. URL consultadu su 14 làmpadas 2022.
  4. (EN) Human Monkeypox -- Kasai Oriental, Democratic Republic of Congo, February 1996-October 1997, in www.cdc.gov. URL consultadu su 14 làmpadas 2022.
  5. (EN) Y J Hutin, R J Williams, P Malfait, R Pebody, V N Loparev, S L Ropp, M Rodriguez, J C Knight, F K Tshioko, A S Khan, M V Szczeniowski e J J Esposito, Outbreak of human monkeypox, Democratic Republic of Congo, 1996 to 1997., PMID 11384521.
  6. (EN) Monkeypox in Central African Republic, in ReliefWeb, 14 ottobre 2016. URL consultadu su 14 ottobre 2016.
  7. (EN) Assessment of Risk for Monkeypox, United States | CDC EID, in web.archive.org, 24 abrile 2009. URL consultadu su 14 làmpadas 2022 (archiviadu dae s'url originale su 24 abrile 2009).
  8. (EN) Anne W. Rimoin, Prime M. Mulembakani e Sara C. Johnston, Major increase in human monkeypox incidence 30 years after smallpox vaccination campaigns cease in the Democratic Republic of Congo, in Proceedings of the National Academy of Sciences, vol. 107, nº 37, 14 cabudanni 2010, pp. 16262–16267, DOI:10.1073/pnas.1005769107. URL consultadu su 14 làmpadas 2022 (archiviadu dae s'url originale su 13 làmpadas 2022).
  9. (EN) News Scan for May 09, 2019
  10. Monkeypox - United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland, in who.int. URL consultadu su 21 maggio 2022.
  11. (EN) Monkeypox contact tracing extended to Scotland, in BBC News, 13 maggio 2022. URL consultadu su 21 maggio 2022.
  12. (EN) Monkeypox: Two more confirmed cases of viral infection, in BBC News, 14 maggio 2022. URL consultadu su 21 maggio 2022.
  13. (EN) Monkeypox: Four more cases detected in England, in BBC News, 16 maggio 2022. URL consultadu su 21 maggio 2022.
  14. (EN) UK monkeypox cases double to 20 - Sajid Javid, in BBC News, 20 maggio 2022. URL consultadu su 21 maggio 2022.
  15. Oriol Güell, Sanidad confirma que los análisis de los siete primeros casos sospechosos de viruela del mono han dado positivo, in elpais.com, 18 maggio 2022. URL consultadu su 21 maggio 2022.
  16. VRT NWS, Eerste besmetting met apenpokkenvirus vastgesteld in ons land, in vrt.be, 19 maggio 2022. URL consultadu su 21 maggio 2022.
  17. Massachusetts confirms rare monkeypox case, the first in the US this year, in bostonherald.com, 18 maggio 2022. URL consultadu su 21 maggio 2022.
  18. Vaiolo delle scimmie, sesto caso a Roma. Galli: «Contagiosità alta tramite saliva»
  19. Adnkronos, Vaiolo delle scimmie, primo caso in Lombardia, in adnkronos.com, 24 maggio 2022. URL consultadu su 29 maggio 2022.
  20. Vaiolo delle scimmie, tre i casi a Roma. Spallanzani al lavoro per isolare il virus: «Così capiremo se il vaccino protegge», in ilmessaggero.it, 20 maggio 2022. URL consultadu su 20 maggio 2022.
  21. Giulia Avataneo, Vaiolo scimmie: 200 casi confermati. I medici: no a stigma sociale, in it.euronews.com, 27 maggio 2022. URL consultadu su 29 maggio 2022.
  22. Vaiolo scimmie, Ecdc: "219 casi nel mondo". Primo caso in Emilia-Romagna, due in Lombardia, in quotidiano.net. URL consultadu su 14 làmpadas 2022 (archiviadu dae s'url originale su 6 làmpadas 2022).
  23. Human Animal Infections and Risk Surveillance group (HAIRS), in gov.uk. URL consultadu su 2 giugno 2022.
  24. UK monkeypox cases jump 70% in just three days to 179 as health chiefs say anyone who develops a new rash should abstain from SEX, in dailymail.co.uk, 30 maggio 2022. URL consultadu su 2 giugno 2022.
  25. Qualitative assessment of the risk to the UK human population of monkeypox infection in a canine, feline, mustelid, lagomorph or rodent UK pet, in gov.uk, 27 maggio 2022. URL consultadu su 3 giugno 2022.
  26. (IT) Vaiolo scimmie: Oms, "è un'emergenza sanitaria globale" - Salute & Benessere, in ANSA.it, 23 trìulas 2022. URL consultadu su 13 maju 2023.
  27. (IT) L’Oms dichiara finita l’emergenza sanitaria del vaiolo delle scimmie, in Fanpage. URL consultadu su 13 maju 2023.
  28. Smallpox and its Eradication, Genève, WHO, 1988, ISBN 92-4-156110-6.
  29. (EN) Jezek Z., Szczeniowski M, Paluku KM, Mutombo M, Human monkeypox: clinical features of 282 patients, in J Infect Dis., vol. 156, nº 2, austu 1987, pp. 293-8, PMID 3036967.
  30. Bayer-Garner IB, J Cutan Pathol., vol. 32, pp. 28-34, DOI:10.1111/j.0303-6987.2005.00254.x, PMID 15660652.
  31. (EN) Anne W. Rimoin, Prime M. Mulembakani e Sara C. Johnston, Major increase in human monkeypox incidence 30 years after smallpox vaccination campaigns cease in the Democratic Republic of Congo, in Proceedings of the National Academy of Sciences, vol. 107, nº 37, 14 cabudanni 2010, pp. 16262–16267, DOI:10.1073/pnas.1005769107. URL consultadu su 14 làmpadas 2022 (archiviadu dae s'url originale su 13 làmpadas 2022).
  32. Tecovirimat SIGA, in ema.europa.eu. URL consultadu su 19 maggio 2022.
  33. (EN) Monkeypox

Ligàmines esternos[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]