Split (tzitade)

Artìculu in LSC

Regione de Split-Dalmàtzia

Split (in italianu Spalato; in dalmàticu Spalatro, in grecu antigu Ασπάλαθος, Aspálathos), est una tzitade de unos 178.200 bividores de sa Croàtzia, cabulogu de sa regione Split-Dalmàtzia e tzentru printzipale de sa Dalmàtzia.

Split est sa segunda bidda majore de sa natzione, sea de obispadu e de universidade.

Su nùmene dependet de sa mategusa ispinosa, mata meda comune in sa regione, chi in grecu antigu fiat narada Aspálathos (Aσπάλαθος). Suta de s'Impèriu Romanu teniat nùmene de "Spalatum" e in s'Edade de Mesu de "Spalatro" in limba dalmàtica.

A primìtziu de su de 19 sèculos su nùmene fiat mudadu in "Spljet". pro èssere pois torradu a sa forma "Split".

Istòria

Split est istada poderiu de sa Repùblica de Venètzia pro unos bator sèculos, a sa ruta de chi fiat dominada de Frantza e Impèriu Austro-Ungheresu, intames de is otomanos chi non sunt mai resissidos a dda cunchistare.

Sa rasta latina de sa Repùblica de Venètzia sighit galu a caraterizare s'architetura, e pro meda tempus su venetu e s'italianu sunt istadas limbas de is istudiados, is croatos fiant intames bilìnguos e su croatu faeddadu in ie contaiat una metade de su vocabulàriu de imprèstidu venetu.

In su de 19 sèculos, is italianos rapresentaiant pagu mancu de una metade de is bividores e punnaiant a s'annessione de sa tzitade a s'Itàlia de pagu ora costituida. Politicamente fiant però minoria.

Is italianos fiant de su restu abbaidados che una minetza de is austrìacu-ungheresos, chi incoragiant is croatos a pigare cuscèntzia de s'identidade issoro, a tales chi is infrusadas irredentistas de is italianos no agatarent cumprimentu.

Comente chi siat, is italianos ant a pagu a pagu pèrdidu resartu polìticu, a sa nàschida de sa Jugoslàvia totu is iscolas in limba italiana fiant fatas a bellu a bellu serrare e manna parte de issos fiat pois mòvida a manu de Itàlia. A s'acabu de sa segunda gherra mundiale is pagus italianos chi fiant abarrados fiant obligados a disterrare.

In die de oe Split contat unos 90 bividores italianos.