Ìsili

Dae Wikipedia, s'entziclopedia lìbera.

Coordinadas: 39°44′29.4″N 9°06′35″E / 39.7415°N 9.109722°E39.7415; 9.109722


Ìsili
Nùmene ufitziale: Isili
Istadu: Itàlia
Regione: Sardigna
Provìntzia: Tzitade metropolitana de Casteddu (CA)
Ladiore: 39°44′29″ Nord
Longhiore: 9°6′34″ Est
Artiore: 525 m. subra su mare
Tirada: 67,93 km²
Populatzione: 3.080
45,34 biv./km²
Comunes lacanantes: Biddanoa Tulu, Gèsturi (VS), Làcana (OR), Nuragus, Nuradda, Nurri, Serri, Xrexei
Còdighe postale: 08033
Prefissu telefònicu: 0782
Còdighe istat: 092114
Còdighe catastale: E336
Bividores: Isilesus
Patronu:
 - Santu
 - Die

Santu Sadurru
30 Santugaine
Giassu web: [1]


Ìsili est unu comunu de sa tzitade metropolitana de Casteddu, seu de sa Comunidade Montana de su Sarcidanu e de sa Barbàgia de Seulu.


Istoria[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

Su nòmini Isili parit chi bengiat de Ilienses, antiga populatzioni ca secondu su romanu Pausania (bivviu ne is annus accanta de 110-180 d.C.) si fiat posta in Sardigna a pustis de sa distrutzioni de s'antiga tzitade de Troia. Su territoriu est istetiu biviu giai de su Neoliticu, cumenti testimonianant medas insediamentus e medas domus de janas, a sighiri colonizzau de is romanus, is cali dianta pigau a is cartaginesus in su II d.C. Importantis insediamentus romanus funt presenti in sa zona a lacana cun Nuradda, innui dui fiat s'antiga Bidda Beccia, e a lacanas cun Nurri e Serri, in "Baraci" innue dui fiat su brugu de Biora. In s'epoca medievali Isili faiat parti de su giudicau de Arborea. Cun sa nascita de su Ducato de Mandas, in su 1614, fiat intrau mi ne is propriedais de don Pedro Maza de Carroz Ladron, sighendi a fai parti de is territorius de su ducau fintzas a sa fini de su feudalesimu avennia cun is Savoia in su 1843. S'8 de Nadale 1821 Isili divéntat seu provintziale, con d'una populatzioni de unas cincuanta mila pressonis distribuias in cincuantunu comunus. In su 1859 sa Provintzia de Isili est istetia isperdia e sa bidda fiat intrada in cussa de Casteddu fintzas a su 1929, passendi a pustis a sa Provìntzia de Nuòru innui est abarrada fintzas a su Maju 2005, candu est torrada a fai parti de sa provìntzia de Casteddu a pustis de sa nascita de is cuatru noas provìntzias.

Territoriu[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

Territoriu de Ìsili (in arrubiu) aintru de sa Provìntzia de Casteddu

Isili est postu a is peis de unu artipranu, a s'estremidai de susu de sa provìntzia de Casteddu e a lacana cun is provìntzias de Nuòru e de su Campidanu de Mesu. Su sartu est prenu de baccus e coddus, sa terra est fertili gratzias a is medas flumineddus e arrius, est coltivada in grandu parti a trigu, oxru, avena e bellus erbaius de foraggiu. Isili est nodia pro sa produtzioni ortalitzia poita due faidi beni sa temata, su pisolu, su pisoleddu, su pisucci, su cixiri, sa patata, sa crucuriga, s'aeda, sa latia, su perdingianu, su piberoni, s'appiu, e in misura prus pitìa sa sìndria e su melòni. Duus arrius funti incungiaus in sa diga Is Borrocus, su prusu importanti esti s'arriu Mannu e formada aici su lagu artifitziali de Santu Srebestianu. Su lagu pigat su nòmini dae sa cresia posta in pitzus de s'isuledda ca s'est formada a su tzentru de su pauli.

Curtura[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

A Isili dui est sa traditzione de su traballu de s'arramini e de sa tessidura antiga. Sa tessidura còntada una tradizioni importanti; Isili tenìada una scola de tessidura chi ia qualificau sa genti e donau calidadi a is trebballus. Si dui trebbàllada s'oru, ma non po tradizioni ca is maistus anti cummenzau pagus annus. Su trebballu de sa linna po fai cascias sardas e atrus mobilis s'esti sperdiu. Pagus abitantis fueddant un dialetu, nadu Arromanisca, ca si crei bengiada de is zingarus.

Evolutzione demografica[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

Bividores censitos


Amministratzioni comunali[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

  • Sindigu: Orlandu Carcangiu
  • Elettu su: 25/05/2011
  • Partidu: Isili domani
  • Telefonu Comunu: 0782 802013

Monumentus e logus de interesse[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

Crèsias[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

  • Santu Saturninu connoscia finze comenti "crèsia parrocchiale"
  • Santu Giuseppe Calasanzio, realizata,intra su 1661 e su l1737, dae sos "Padri Scolopi" che l'ant dedicada a Sant'Efisio, in sa fatzada dui funti duas giannas e unu portale de linna decoradu cun colonnas tortiles.
  • Santu Mauru
  • Sant'Antoni de Fadali, situata in s'omonima località intra de sos saltos de Ìsili e Villanovatulo. Sa crèsia, de su 1500 e dedicata a Sant'Antoni dae Padova, est istada disamparada finas a sa fine de sos annos novanta de su XX secolo cando, gratzias a s'interventu de sa familia Mura che nd'at curau su restauro, est istada torrada a sos fideles.
  • Santu Roccu irfraicata
  • "Santa Maria", a Zaurrai
  • Santu Mauru est un'arruina
  • Santu Cosomo est de propriedade privata.
  • Santu Ciprianu in s'atuale "Monte granaticu"

Archeologia[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

  • Nuraghe Is Paras
  • Nuraxi Longu
  • Nuraghe Asusa
  • Ponte romanu in su Riu Brabaciera (2° seculu d.c.)
  • Nuraghe Sa Musera
  • Nuraghe Ruina Franca
  • Nuraghe Crastu
  • Pinnatzos nuragicos de Monti Arcu
  • Nuraxi Pitzu Runcu
  • Nuraxi de Prani Ollas
  • Nuraxi Antini
  • "Nuraxi de Sant'Antoni de Fadàli
  • "Nuraxi de Su Pitzu Mannu
  • "Nuraxi perdòsu
  • "Nuraxi Is Maurus
  • "Nuraxi Erbixi
  • "Nuraxi de Sartarò
  • "Nuraxi Angusa
  • "Domus de Janas de Concali de Tzopus
  • "Nuraxi de Funtana de Predi
  • "Nuraxi de Is Tuvus
  • "Sa Bidda Beccia: arruinas de un'appoderamentu de època romana (Forse Valenza)
  • "Pilianus arruinas de un'appoderamentu de època romana
  • "Nuraxi Antini: arruinas de un'appoderamentu de època romana
  • "Domus de janas:Is tanas de mrexiani.
  • "Domus de Janas a Domerans
  • "Domus de Janas a Is Coronas
  • "Domu de Janas a Fàdali
  • "Is colombèris de Funtana de biccu
  • "Nuraxi de Su Trau
  • "Nuraxi de Pardussuna
  • "Nuraxi Gruxedu
  • "Nuraxi de Ruina Franca
  • "Nuraxi Tziu Taulas
  • "Nuraxi sa Nabra
  • "Nuraxi de Corti de Juanni Boi
  • "Sa bidda beccia
  • "Corte 'e ghiani
  • "Ruina Maiori
  • "S'ortu de sanna
  • "Chistingionis
  • "Pilianus
  • "Baraci
  • "Crastu
  • "Sa musera
  • "Foss'e coni
  • "Angusa

Àreas naturalisticas[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

  • Parcu Asusa
  • Falesie
  • Lagu Santu Bustianu.
  • "Monti Simudis": Parcu comunale
  • Sa Colonia Penale

Ligas de foras[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]