Giuanni Lilliu

Dae Wikipedia, s'entziclopedia lìbera.
(Reindiritzadu dae Giovanni Lilliu)
Custu artìculu est iscritu cun sa grafia Limba Sarda Comuna. Abbàida sas àteras bariedades gràficas:

campidanesu · logudoresu · nugoresu

Giuanni Lilliu
Giuanni Lilliu (a dereta) cun Mialinu Pira
Àteros nùmenesGiuanne Lilliu
Nàschida13 de martzu de su 1914
Barùmini
Morte19 de freàrgiu de su 2012
Casteddu
Natzionalidadesarda
Tzitadinàntziaitaliana
Alma materUniversidade "La Sapienza" de Roma
Traballuarcheòlogu, publitzista, paleontòlogu, acadèmicu e polìticu
Prèmios
  • Glorificatzione "Sardus Pater" de sa Regione Autònoma de sa Sardigna pro sos personàgios chi si siant distintos pro mèritos de annotu de balore culturale, sotziale o morale e apant dadu lustru a sa Sardigna (2007)
Positzione de traballuprofessore ordinàriu, prèside de sa Facultade de Lìteras e Filosofia
Interessos printzipalesistòria e preistòria sardas
Istitutziones de traballuUniversidade de Casteddu
Campu(os)archeologia nuràgica, paleontologia, paletnologia

Giuanni Lilliu (Barùmini, 13 de martzu de su 1914Casteddu, 19 de freàrgiu de su 2012)[1][2] est istadu un'archeòlogu, publitzista, paleontòlogu e polìticu sardu, reconnotu in gènere che a su connoschidore prus mannu de sa tziviltade nuraghesa chi bi siat istadu.

Archeòlogu de fama internatzionale, est connotu mescamente pro àere batidu a sa lughe sa règia nuràgica de Su Nuraxi in sa bidda nadale sua, decrarada in su 1997 patrimòniu de s'umanidade dae s'UNESCO.[3]

Biografia[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

Laureadu in Lìteras clàssicas, est istadu dischente de Ugo Rellini in s'"Iscola Natzionale de Archeologia" de Roma, in ue at otentu s'ispetzializatzione.

Dae su 1943 a su 1945 at operadu in sa "Soprintendèntzia a sas Antighidades de sa Sardigna".

In su 1972 at fundadu e a pustis dirìgidu pro bint'annos s'"Iscola de ispetzializatzione in Istùdios Sardos" de s'Universidade de Casteddu, cun su ruolu de Professore ordinàriu de Paletnologia cun s'insegnamentu de Antighidades sardas. Benit cunsideradu, in paris cun Ernesto de Martino e Alberto Mario Cirese, unu de sos fundadores de s'Iscola antropològica de Casteddu, siat in cantu ordinàriu de Paletnologia, siat che a fundadore e, a pustis, Presidente de s'Istitutu superiore regionale etnogràficu (ISRE) de Nùgoro pro medas annos, siat mescamente pro sos interesses transdisciplinares mannos suos in s'istùdiu de sa preistòria. Est istadu pro medas annos Prèside de sa Facultade de Lìteras e Filosofia. At dirìgidu sa rivista "Studi Sardi" e su "Nuovo Bollettino Archeologico Sardo".

At fatu fintzas fainas polìticas a livellu locale, essende istadu cussigeri regionale dae su 1969 a su 1974 e cussigeri cumonale in Casteddu dae su 1975 a su 1980 semper in sas filas de sa Democratzia Cristiana.[2][4].

Est istadu membru de medas istitutos sientìficos italianos e de àteros istados e dae su 1990 Acadèmicu de s'Acadèmia de sos Lintzeos. In su 2007 at retzidu dae sa Regione Autònoma de sa Sardigna sa glorificatzione "Sardus Pater" istituida pròpiu in cudd'annu che a reconnoschimentu de assignare a tzitadinos sardos e istràngios chi si siant distintos pro mèritos de annotu de balore culturale, sotziale o morale e apant dadu lustru a sa Sardigna.[5][2][6][7]

In paris a su traballu acadèmicu suo ligadu a s'archeologia est istadu fintzas un'ativista pro sa limba sarda, impreende·la in medas iscritos e artìculos suos (pro giornales e rivistas che a Nazione Sarda, Sardigna Antiga, S'Ischiglia,[8] L'Unione Sarda e medas àteros) e chirchende de la batire in sas istitutziones e in s'Universidade.[9][10][11][12][13] Medas de sos artìculos suos in sardu los ant torrados a publicare in su 2004, in su libru Sentidu de Libbertade, in ocasione de sos noranta annos suos.[14][15] Semper cun custa punna su cussìgiu de sa Facultade de Lìteras e Filosofia, cando issu fiat Prèside, at deliberadu, in su 19 de freàrgiu de su 1971, de propònnere su reconnoschimentu de su pòpulu sardu comente minoria ètnicu-linguìstica. Custa proposta l'ant imbiada a totu sos comunes de sa Sardigna, e unos cantos de cussos (a es. Barùmini, Bonorva, Monte) aiant torradu risposta in sardu.[12]

Est istadu fintzas su promotore de s'istitutzione de s'ISRE - Istitutu Superiore Regionale Etnogràficu, fundadu in su 1972, in ue est istadu presidente dae su 1985 a su 1995.[12][7]

Est mortu in Casteddu su 19 de freàrgiu de su 2012 a s'edade de 97 annos.[16][17] In su 2013 su Comune de Barùmini, in paris cun sa Fundatzione Barumini Sistema Cultura, l'at dedicadu una mustra in su tzentru intituladu a issu, semper in Barùmini, e in su 2014 sas sovrintendèntzias sardas nd'ant fatu un'àtera in Casteddu, in su tzentru "San Pancrazio".[12][7] In su 2018 su Coordinamentu Sardu Ufitziale nd'at fatu un'ammentu in Làconi, bidda chi l'aiat dadu sa tzitadinàntzia onorària.[2]

Òperas[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

Sa bibliografia de sas òperas de Lilliu est manna meda, cun deghinas de annos de traballu.[18] Custa est una lista partziale de sas òperas prus connotas:

Notas[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

  1. Federicu Francioni, SU MASTRU MANNU DE S’ARCHEOLOGIA EST OE PURU UNA GHIA SEGURA: GIUANNE LILLIU DUOS ANNOS A PUSTIS DE S’ISCUMPÀRFIDA, Fondazione Sardinia. URL consultadu su 20 abrile 2020.
  2. 2.0 2.1 2.2 2.3 Sàbadu, a Làconi pro ammentare a Giuanni Lilliu, in Limba Sarda 2.0, 15 martzu 2018. URL consultadu su 29 abrile 2021.
  3. Arte nuràgica - Archeologia, in sardegnacultura.it. URL consultadu su 30 abrile 2021 (archiviadu dae s'url originale su 3 maju 2021).
  4. (IT) Giulio Angioni, La vita e le opere di un profeta ottimista, in La Nuova Sardegna, 20 freàrgiu 2020 (archiviadu dae s'url originale su 5 santandria 2013).
  5. (IT) Consegnato a Giovanni Lilliu il "Sardus Pater", in www.regione.sardegna.it. URL consultadu su 19 abrile 2020 (archiviadu dae s'url originale su 27 santugaine 2021).
  6. A Giuanni Lilliu su premiu Sardus Pater, in Làcanas.it.
  7. 7.0 7.1 7.2 (IT) Giovanni Lilliu, padre dell’archeologia sarda, in virtualarchaeology.sardegnacultura.it. URL consultadu su 30 abrile 2021.
  8. Giuanni Lilliu, Emiliu Lussu e sa lingua sarda, in S'Ischiglia, maju 1980. URL consultadu su 30 abrile 2021.
  9. Giuseppe Anthony Muroni, Giuanni Lilliu: un'òmine mannu chi pariat minore, in Anthony Muroni, 14 martzu 2018. URL consultadu su 30 abrile 2021.
  10. Lilliu: Bene sa LSC. S'Universidade e sa Crèsia fatzant de prus pro sa limba bia, in Sotziu Limba Sarda, 25 trìulas 2006. URL consultadu su 30 abrile 2021.
  11. Sarvadore Serra, Annos '70. Maistros de limba sarda ischedados dae su Ministèriu, in S'Indipendente, 2 martzu 2021. URL consultadu su 30 abrile 2021 (archiviadu dae s'url originale su 30 abrile 2021).
  12. 12.0 12.1 12.2 12.3 (IT) L’isola ricorda Giovanni Lilliu, in La Nuova Sardegna, 11 trìulas 2013. URL consultadu su 30 abrile 2021.
  13. (IT) Paolo Pulina, Giovanni Lilliu, sommo archeologo, ma anche osservatore e protagonista della politica e della cultura della Sardegna, in luigiladu.it. URL consultadu su 30 abrile 2021.
  14. Giovanni Lilliu, Sentidu de libbertade, Casteddu, CUEC, 2004, ISBN 88-8467-183-3, OCLC 56122010.
  15. Giuanni Lilliu, in Sardegna Cultura. URL consultadu su 30 abrile 2021 (archiviadu dae s'url originale su 30 abrile 2021).
  16. Sa morti de Giuanni Lilliu. S'archeólogu de sa Sardigna chi "arresistit", in IlMinuto, 22 freàrgiu 2012. URL consultadu su 30 abrile 2021.
  17. (IT) È morto l'archeologo Lilliu Guru della civiltà nuragica, in L'Unione Sarda, 21 freàrgiu 2012 (archiviadu dae s'url originale su 21 freàrgiu 2012).
  18. (IT) Sardegna e Mediterraneo negli scritti di Giovanni Lilliu (PDF), vol. 1, Carlo Delfino editore, 2008, pp. 11-15, ISBN 978-88-7138-502-0, OCLC 955203671. URL consultadu su 19 abrile 2020 (archiviadu dae s'url originale s'11 abrile 2021).

Ligàmenes esternos[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

Controllu de autoridadeVIAF (EN64033568 · ISNI (EN0000 0001 2136 4290 · BNE (ESXX1664100 (data) · BNF (FRcb12092342j (data) · CANTIC (CAa10113162 · GND (DE12137744X · LCCN (ENn83067334 · NTA (EN067683134 · SBN (ITCFIV014929 · SUDOC (FR02925809X · WorldCat Identities (ENn83-067334