Casteddu

Custu artìculu est iscritu cun sa grafia Limba Sarda Comuna. Abbàida sas àteras bariedades gràficas:

campidanesu · logudoresu · nugoresu

Casteddu/Cagliari
Nùmene ufitziale:	Casteddu/Cagliari
Istadu:	Itàlia
Regione:	Sardigna
Provìntzia:	Casteddu (CA)
Ladiore:	39°13′0″ Nord
Longhiore:	9°7′0″ Est
Artiore:	23 m. subra su mare
Tirada:	85,45 km²
Populatzione:	154.468 bividores 31/01/2015 1817,17 biv./km² biv./km²
Apendìtzios:	Castedd'e susu, Stampaxi, Biddanoa, Marina
Comunes lacanantes:	Assèmini, Cabuterra, Cuartu Sant'Aleni, Cuartuciu, Ceraxus, Pauli, Sestu, Su Masu
Còdighe postale:	09100
Prefissu telefònicu:	070
Còdighe istat:	092009
Còdighe catastale:	B354
Bividores:	-"Casteddajos" (Sardu Comùne) -"Casteddaius" (Sardu Campidanesu) -"Cagliaritani" (Italiànu)
Patronu:  - Santu  - Die	Santu Sadurru 30 Santugaine
Giassu web:	Giassu Istitutzionale

Casteddu de Callaris (In italianu : Cagliari e in ispagnolu e cadelànu: Càller) est su cabulogu e sa tzitade prus manna de sa Sardigna. Inoghe s'agatant su Cussìgiu, sa Giunta Regionale, e sos corpos prus importantes de s'Istadu (Corte d'Apellu, Cumandu Militare, Cumandu Regione Carabineris, etc.).

Bivent oe in Casteddu a giru de 170.000 Sardos (Casteddajos) e istràngios, ma bi triballant o bi benint ongi die casi su dòpiu.

Istòria

Casteddu est una de sas tzitade prus antigas de sa Sardigna, e paret chi l'apant fundada sos Fenìtzios a giru de su séculu VIII a.C., in s'oru de s'istáinu de Santa Illa. Su nòmene Fenìtziu fit "Caralý", nòmene plurale pro ite ca giai dae tando fiat formada de unas cantas biddas.

Sos Romanos, arribados in su 238 a.C., l'ant fata sea de provìntzia e amanniada, faghende·la crèschere a giru de sa Pratza de su Cramu fintzas a Santu Sadurru: a foras de sa parte bìvida fiant sos campusantos de Tuvixeddu (iare cartaginesu) e Bonàiri. In su sèculu II ap.C. l'ant fata colònia. In edade cristiana at tentu unu pìscamu. In edade romana puru su nòmene fiat plurale: Carales. Sos bividores depiant èssere unos 30.000.

Panorama de Casteddu

Mancari a serru, Casteddu (Carales) at sighidu a bìvere a suta de Vàndalos e Gregos (Bizantinos), sende sèmpere sa sea de su guvernadore provintziale. In su 711 peroe parit chi sos Arabos l'apant iscontzada e abruscada, e tando sos bividores ant lassadu sa tzitade romana andende in sa prus parte antiga e sigura, in s'oru de s'istàinu. Infatis no s'intendet prus de Carales, ma de Santa Ìgia (Santa Gilla, Santa Illa, it. Santa Cecilia).

In edade Giuigale Santa Illa fiat sa capitale de su Giuigadu (Regnu) de Càlari: su nòmene de sa tzitade antiga si fiat sarvadu in su de su logu. Santa Illa teniat unos 15.000 bividores, una tzinta de muros e una crèsia cadirale: sos rastos si podiant bìdere galu in su '800 inue oe est sa Tzentrale Elètrica.

In su 1216 sa Giuighissa Beneitta (Benedetta) de Lacon aiat permìtidu a unos cantos Pisanos de fraigare unu casteddu inue oe est su bighinadu de Casteddu de susu. Idea mala, ca in sas gherras intra de Pisa e Gènua su Giuigadu si diat èssere alliadu a sa segunda: in su 1258 sos Pisanos e sos àteros Giuigados sardos alliados issoro iscontzant Santa Illa e nche isparghent su sale. Sos bividores lassant sas ruinas, unos cantos andende a Domunoas e Bidd'e Crèsia, àteros a fundare Biddanoa, s'apendìtziu de Casteddu chi totu connoschimus.

Su casteddu si nàrat "Castellu de Castro de Callari", e de custu est bènidu su nòmene sardu de sa tzitade: Casteddu. Sos Sardos no podiant bìvere in su Casteddu, ma petzi in sos apendìtzios (Stampaxi, Biddanoa, Marina), e si carchi Sardu fiat agatadu a intru de sos muros a portas serradas (est a nàrrere a su note), fiat acumpangiadu a foras, cun una ispinta de sa Turre de Santu Francau (o de carchi àtera).

In su 1324 sos Catalanos ant cunchistadu sa Sardigna pisana, fundende una tzitade in su monte de Bonàiri (est a narrere "àire bona"), ma passende giae in su 1325 in Casteddu, boghende sos Pisanos e intrende·bi bividores Catalanos petzi. In sas gherras intra de Aragone e Arbaree, Casteddu l'ant assitiada sos Arbaresos prus bortas, ma no l'ant mai pigada.

De su 1410 Casteddu, chi sos Catalanos nàrant "Càller" est sa capitale de unu rennu unidu, su "Regnum Sardiniae et Corsicae" (Rennu de Sardinna e Corsica). Su ree est su de Aragone, apresentadu de unu bisurree o de unu guvernadore. In prus inoghe s'acorrat su Parlamentu (sos Istamentos). Tando bi depìant esser unos 10.000 abitantes.

Fintzas a sa gherra tzivile de su 1700-1714 sa Sardinna est abarrada asuta de s'Aragone a innantes e de sa Ispanna apustis, cun pagu noas ma importantes: s'Universidade (1626), sa Cadirale (pisana, ma torrada a fare in stile barrocu), sa Festa de Sant' Efis, etz.

Pigada de sos Austrìacos in su 1708 e torrada a cunchistare dae sos Ispannolos in su 1717, est assinnada cun totu sa Sardinna a su Duca de Savoia in su 1720. Su primu guvernadore est istadu su barone de Saint-Rémy (su de su Bastione).

Semper abarrada cun sas Savoias, oe est su capulogu de sa Regione Autònoma de sa Sardigna de sa Repùbrica Italiana.

Andamèntu Demogràfigu

Sos Bighinados de Casteddu

Bighinados Antigos

• Castedd'e susu
• Stampaxi
• Biddanoa
• Marina

Bighinadu Nou

• Bonaria

Acàpius de foras

• Pàzina ufitziale de sa tzitade (in limba italiana)
• Casteddu (in limba italiana)
• Casteddu.com (in limba ingresa)
• Casteddu (in limba italiana)
• Imparai su campidanesu (in limba italiana e tedesca)