Lanusèi

Dae Wikipedia, s'entziclopedia lìbera.

Coordinadas: 39°52′43.24″N 9°32′29.23″E / 39.878679°N 9.541454°E39.878679; 9.541454

Custu artìculu est iscritu in sa grafia campidanesa. Abbàida sas àteras bariedades gràficas:

logudoresu · LSC · nugoresu


Lanusèi
Nùmene ufitziale: Lanusei
Istadu: Itàlia
Regione: Sardigna
Provìntzia: Ogiastra (OG)
Ladiore: 39°53′0″ Nord
Longhiore: 9°33′0″ Est
Artiore: 595 m. subra su mare
Tirada: 53.38 km²
Populatzione: 5655 31/12/2010
105,94 biv./km²
Comunes lacanantes: Àrthana, Barì, Cardedu, Elini, Gàiru, Irbonu, Iersu, Loceri, Osini, Tertenia
Còdighe postale: 08045
Prefissu telefònicu: 0782
Còdighe istat: 105010
Còdighe catastale: E441
Bividores: lanuseinus
Patronu:
 - Santu
 - Die

Maria Maddalena
22 de su mesi de Argiolas
Giassu web: Giassu Istitutzionali


Su comunu de Lanusèi in sa provincia de s'Ogiastra


Lanusèi [1] Archiviadu su 6 trìulas 2013 in Archive.is.) (fintzas Lanusè) est una citadi [2][ligàmene interrùmpidu] de 5.728 bividoris. Est sedi de munsignori (Diocesi di Lanusei), de tribunali e de sa ASL (ASL n°4 di Lanusei) cun s'uspidali.

S'importàntzia istoriga de su cleru in sa citadi est deppia a innantis de totu a sa presentzia de is Salesianus, ca in Lanusèi anti postu sa prima domu insoru de sa Sardigna su 14 de su mes'e Lampadas de su 1902. Sa Diocesi di Lanusei incluit peri comunus a foras de sa Provìntzia de Nùgoro, Biddeputzi, Sàdili, Seulu, Iscalepranu e Istersili ca funti in Provìntzia de Casteddu. In Lanusèi nci funti medas ofitzius e unu de is osservatorius astronomicus publicus prus mannus de s'Italia, su "Osservatorio Astronomico F. Caliumi", in pitzu de su Monti Armidda a prus o mancu 1100 m.

In Lanusèi est nasciu Cristoforo Mameli ca in su 1849 est istetiu ministru de sa publica istrutzioni in su guvernu de su Regnu de Sardigna ( est sa funtzioni prus arta mai tenta fincias a immoi de unu bividori de Lanusei) e a pustis senatori e deputau de su Regnu de s'Italia.

Geografia fisica[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

Lanusèi est su segundu comunu prus mannu de sa provintzia a pustis de Tortolì e prus importanti po tottus is ofitzius e is scolas ca tenit.

Is treminis geograficus de su territoriu de lanusèi funti:

Istoria[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

Is originis[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

Is testimonias istoricas narant de una primu bidda giai in su seculu XII. Sa documentazione de sa cresia allegat de sa bidda giai a su tempus. Est cosa segura ca su logu fiat giai pobulau dae sa preistoria.

Teneus sinnios meda pissu su neoliticu (coxius de manìgiu e puntas de fricia – comente pertigas de linna) e galu prus proas de su tempus nuragicu. Sa zona prus de importu est su Seleni, ca imoa est unu padenti in pissu a sa bidda, cun fabbricus po is turistas.

Medas istudiosus ant bisitau sa logu, calicunu (Alberto La Marmora, Giovanni Spano, Duncan Mackenzie e Usai) ant iscritu is pensamentus insoru.

Is primus iscavus funt cuminciaus in su 1837 e ant sighiu finas a is primus de su seculu passau.

In su 1956 est stetia agatada sa tumba de is gigantis. Pustis pagu annus, in su 1964, is iscavus iscobrint un’atra tumba e parit craru ca totu su logu teniat una cantidadi manna de genti ca biviat inincuni.

Sa presensia de duas tumbas de is gigantis, ca si podit nai funt de una data intru su seculu XIV (sa primu tumba) e su seculu XII (sa segunda), cumprovat ca su periudu nuragicu fiat stetiu importante meda in s’istoria de su monti e ca a is tempus no nci fiat su padenti ca si bidit oi, ma abba in dd’unu logu totu paris.

A prus pagu de unu chilometru de is tumbas, si podit biri su nuraghe Genna Accili aubi is iscavus funt torraus a cuminciai in is annus passaus.

Oi su Seleni si podit bisitai, ca tenit fabbricus cun tzilleri e servitzius aintru su parcu archeologicu.

Bixinaus storicus[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

Is bixinaus prus antigus de sa cittadi de Lanusèi funti:

  • Niu Jossu, ca pigat is domus postas a suta de sa via Roma;
  • Niu Susu, is domus a pissu de sa Via Roma fincias a Piriorgiu e a su viale Europa;
  • Barigau, postu addai de su Riu Mesu 'Idda giai Erriu 'e is Janas, ca, de cantu narat Vittorio Angius, ca 'nd'allegat in su Dizionario degli Stati Sardi candu allegat de Lanusei, in sa metadi de s'800 fut una pariga 'e domus a foras de sa 'idda;
  • Mesu 'Idda, postu a pissu de sa ferrovia a suta de Niu Jossu.

Sa Via Roma, ca sa genti ddi narat Cursu, e sa Prassa Vittorio Emanuele II (ca ddi nanta prass'e Cresia) poita incua nc'est sa Cattedrali de Santa Maria Maddalena, collegant cun medas caminus e camineddus is cuattru bixinaus, ponendudeddus paris.

Atrus bixinaus e logus

  • Gennauàra
  • Corosa
  • Su Tauli
  • Matt'e Mola
  • Coroddis
  • Marcuseì
  • S'ortali 'e cunventu
  • Marcìa
  • Pelandrìa
  • Girilonga
  • S'ena
  • Su Au
  • Tucci
  • Trìcorgia
  • Pissu e cuccu
  • Cuccuru arbu
  • Nulài
  • Lixius
  • Sa cranniga
  • Su Acu
  • S'Arcu 'e susu
  • Su Fossu 'e Bobboi
  • Selassu
  • Sessula

Onorificenzias[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

Lanusèi tenit su titulu de Cittadi Conferiu cun su D.P.R. de su 10 de su mes'e Idas de su 2002 [3][ligàmene interrùmpidu]

Personas de ammentare[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

  • Marcello Serra
  • Tonio Dei
  • Lina Aresu
  • Giuseppe Pilia

Affroddius[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

Lanusèi at bintu sa 8a puntada in Atene e i est lompia in finali de is "Giogus chene Treminis" de su 1995.