Marcas

Dae Wikipedia, s'entziclopedia lìbera.

Coordinadas: 43°19′N 13°00′E / 43.316667°N 13°E43.316667; 13


Artìculu in LSC

Bandera
Posidura in Itàlia

Is Marcas sunt una regione italiana a istatutu ordinàriu de s'Itàlia tzentrale de unos 1.518.796 bividores, cun cabulogu Ancona, incarada cara a est a su mare Adriàticu. S'Apenninu umbru-marchigianu sìngiat in s'ovest sa làcana cun sa Toscana e s'Ùmbria; in su norte sa regione allàcanat cun s'Emìlia-Romagna e sa Repùblica de Santu Marinu, in su sud cun su Abrutzu e su Làtziu. Sunt parte de s'Euroregione Adriàticu Jònica, su cale forum (Initziativa Adriàticu Jònica) tenet sede in su cabulogu Ancona.

Sa regione si seberat pro una forte omogeneidade[1]: manna parte de su territòriu est montigrosu, is tzentros abitados sunt pro s'in prus postos in is pitzos de is montes, su paesàgiu agràriu, derivadu dae su mesapare, est caraterizadu dae tancas numerosas[2].

Dae bisura antròpica sa regione est meda omogènea:[3], mancari articulada in diversas autonomias parallelas de onni zona; s'economia si caraterizat pro unu modellu econòmicu-imprenditoriale definidu su "modellu marchigianu"[4].

Sa regione si caraterizat fintzas pro una richesa singulare de artistas e istudiosos tzèlebres a livellu internatzionale: Raffaello Sanzio (1483 - 1520), su gèniu de Urbino chi est istadu unu intre de sos majores interpretes de sa pintura de su Rinaschimentu[5]; Gioachino Rossini (1792 - 1868), unu de sos prus composidores operistas mannos de s'istòria de sa mùsica[6]; Giacomo Leopardi (1798 - 1837), intre sos majores poetas de s'Otighentos italianu e una de sas prus importantes figuras de sa literadura mundiale[7]; Maria Montessori (1870 - 1952), nodida pro su rivolutzionàriu mètodu didàticu suo, aplicadu in millis de iscolas in totu su mundu[8]; Gentile de Fabriano (1370 - 1427), pintore intre sos prus rapresentativos de su Gòticu internatzionale[9]; Triagu de Ancona (1391 - 1452), babbu de s'Archeologia[10]; Donato Bramante (1444 - 1514), architetu e pintore, intre sos printzipales artistas de su Rinaschimentu,[11]; Preìderu Matteo Ricci (1552 - 1610), intre sos prus mannos divulgadores de sa cultura otzidentale in Tzina e istudiosu de sa tziviltade orientale[12]; infines is duos tzèlebres composidores Giovanni Battista Pergolesi (1710 - 1736)[13] e Gaspare Spontini (1774 - 1851)[14].

Riferimentos[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

  1. Marche: Ancona, Ascoli Piceno, Macerata, Pesaro-Urbino imprentadu dae su Touring club italianu in su 1988 (pàgina 16). ISBN 9788836511495.
  2. Guido Piovene, Viaggio in Italia
  3. Subra su caràtere de sos marchigianos si bidant:
    • Autores vàrios, Letture delle Marche, R.A.D.A.R., 1969 (pàgina 59)
    • Paolo Volponi (a incuru de) Scrittori di "Attraverso l'Italia," 1930/1972, Touring club italianu, 1984 (pàgina 212)
    • Elisée Reclus, Attilio Brunialit, L'Italia nella natura, nella storia, negli abitanti, nell'arte e nella vita presente, Società editrice libraria, 1904 (pagina 23)
  4. Subra s'unidade e pluralidade de is Marcas si biant:
    • Autores vàrios, Studi maceratesi, Volùmene 16, Tzentru de istùdios istàricos de Macerata, 1982 (pàgina 13): ...no est unidade in s'uniformidade, ma unidade in sa pluralidade;
    • Sergio Anselmi, Le Marche, Giulio Einaudi, 1987 (pàgina 53): ...sa sustantziale unidade de sa regione;
    • Elisée Reclus, Attilio Brunialit, L'Italia nella natura, nella storia, negli abitanti, nell'arte e nella vita presente, Sotziedade editora librària, 1904 (pàgina 23): A sa variedade de sa terra currespondet variedade manna de costùmene e limbàgiu... abarrat però sa nota comuna chi est su caratere de sos marchigianos...
  5. In Inglesu: Bernard Berenson, Italian Painters of the renaissance, vol. 2, Phaidon 1952 (in Inglesu, p.94). De custu testu si tzitat: the "most famous and most loved" master of the High Renaissance ("su prus famadu e prus istimadu maistru de su Rinaschimentu").
  6. In Inglesu: Oxford History of Western Music, de cale si tzitat: Rossini's fame surpassed that of any previous composer, and so, for a long time, did the popularity of his works'' (sa fama de Rossini at superadu sa de cale si siat composidore pretzedente, e gai, pro longu tempus, sa popularidade de sas òperas suas").
  7. In Italianu: Autores vàrios, Tutto letteratura italiana, De Agostini, 2010 (pàgina 182); in Inglesu: Presentada de sa figura de Leopardi Archiviadu su 29 cabudanni 2019 in s'Internet Archive. de chie si tzitat: Giacomo Leopardi, one of the greatest Italian poets of all times (Giacomo Leopardi, unu de sos prus mannos poetas italianos de totu sos tempos").
  8. In Inglesu: Situ de biografias, de cales si tzitat: Maria Montessori was a pioneer of theories in early childhood education, which are still implemented in Montessori schools all over the globe ("Maria Montessori est istada una pionera de sas teorias de imparu de sa prma infàntzia, ancora aplicadas in is iscolas Montessori in totu su mundu"). Pro su nùmeru de sas iscolas Montessori in su mundu bie: Situ istadunidensu subra su Mètodu Montessori Archiviadu su 30 santugaine 2019 in s'Internet Archive., de su cale si tzitat: there are about 4,500 Montessori schools in the United States and about 20,000 worldwide (S'agatant unas 4.500 iscolas Montessori in is Istados Unidos, e unas 20.000 in totu su mundu).
  9. In Inglesu: Colum Hourihane, The Grove Encyclopedia of Medieval Arte and Architecture, volùmene 2, OUP IMPREAT, 2012 (boghe Gentile da Fabriano) de chi si tzitat: "He was the most important italian representative of the elaborate Late Gothic style of painting that dominated European painting around 1400 ("est istadu su prus importante rapresentadore italianu de s'istile tardu gòticu chi at dominadu sa pintura europea in su tardu Batorghentos").
  10. In Inglesu: Edward W. Bodnar, with Clive Foss Later travels, Harvard University Press, 2003, de su cale si tzitat: Cyriac of Ancona was the most enterprising and prolific recorder of Greek and Roman antiquities in the fifteenth century and the accuracy of his records entitles him to be called the founding father of modern classical archeology (Triagu de Ancona est istadu su regollidore prus intraprendente e prolìficu de antighidades gregas e romanas in su de 15 sèculos e sa pretzisione de sos iscritos suos permitet de ddu cunsiderare su babbu fundadore de sa moderna archeologia clàssica).
  11. In Inglesu: Catholic Encyclopedia, de su cale si tzitat: with Michaelangel, Raphael, and Leonardo, he is one of the great intellects of the High Renaissance (cun Michelangelo, Raffaello e Leonardo est unu de sos mannos intelletos de su primu Rinaschimentu").
  12. In Inglesu: Encyclopaedia Britànnica, boghe Matteo Ricci[ligàmene interrùmpidu] de su cale si tzitat: was a pioneer in the attempt at mutual comprehension between China and the West (pioneri in su tentativu de cumprendimentu pare-pare intr sa Tzina e s'Otzidente).
  13. Encyclopaedia Britànnica, boghe Giovanni Battista Pergolesi[ligàmene interrùmpidu], de su cale si tzitat: Italian composer whose intermezzo La serva padrona (“The Maid Turned Mistress”) was one of the most celebrated stage works of the 18th century ("Composidore italianu su cale intermezzo La serva padrona ("Sa Tzeraca Mere") est istadu una de sas prus tzelebradas cumpositziones de su Setighentos"). Si biat fintzas: M. Accattatis, Giovanni Battista Pergolesi: la creazione del mitu nell'ideologia romàntica, consultàbile inoghe de su cale si tzitat: Why has this musician in particular been elevated as a symbol not only of a period of Italian music, but as a symbol of music itself, of its capacity to express the history and destiny of man? Why a myth of Pergolesi? We must not forget that the myth of Pergolesi is also a historic reality (Pro ite custu mùsitzista in piessignu est istadu artziadu che a sìmbulu non petzi de unu perìodu de sa mùsica italiana, ma che a unu sìmbulu de sa mùsica in sese, de sa capatzidade sua de espressare s'istòria e su destinu de s'òmine? Pro ite unu mitu de Pergolesi? Non depimus ismentigare ca su mitu de Pergolesi est fintzas una realidade istòrica).
  14. In Frantzesu: François-Joseph Fétis, Correspondance, de su cale nche tzitat: célèbre compositeur italien de opéra, connu particulariement pour "La Vestale" et "Ferdinand Cortez" (famadu composidore de òpera italianu, connotu in manera piessigna pro "La Vestale" e "Ferdinand Cortez").

Àteros progetos[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]