Istados bàlticos

Artìculu in LSC

Istados bàlticos in Europa

Is istados bàlticos, o repùbbricas bàlticas o natziones bàlticas (in èstonu: Balti riigid, Baltimaad; in lètonu: Baltijas valstis; lituanu: Baltijos valstybės) sunt is tres istados europeos de Estònia, Letònia e Lituània, postos a sa làcana esta de su mare Bàlticu. Is istados bàlticos coòperant a livellu regionale e in medas organizatziones interguvernamentales.

Is bividores de Letònia e Lituània sunt acabutzados de su fatu chi faeddant limbas de matessi brancu linguìsticu - chi benit a èssere su de is limbas bàlticas - de chie sunt fintzas is ùrtimos membros galu ativos. Is èstonos faeddant intames limba de branca uràlica, meda simbigiànte a su finlandesu, preferint difatis de èssere cunsiderados nòrdicos prus chi non bàlticos.

Estònia e Letònia sunt de majoria luterana, sighint ortodossos (mescamente is bividores de orìgine russa) e àteos. Sa Lituània est intames a manna majoria catòlica.

Datos

Is paisos bàlticos fàghent parte de s'Unione Europea e ant totus adotadu s'euro: s'Estònia su 1 de ghennàrgiu 2011, sa Letònia su 1 de ghennàrgiu 2014 e sa Lituània su 1 de ghennàrgiu 2015.

Bandella	Nùmene	Istèrrida (km²)	Populatzione (ùrtimos carculos)	Densidade (biv./km²)	Capitale	Moneda	UE/Euro
	Estònia	45.227	1.294.455	28	Tallinn	euro
	Letònia	64.559	2.070.371	32	Riga	euro
	Lituània	65.300	3.043.429	46	Vilnius	euro
	Paisos bàlticos	175.086	6.408.255	35	—	euro

Istòria

Istoricamente custos tres istados ant sighidu caminos meda diferentes. Sa Lituània, durante s'Edade Mèdia formaiat una federatzione cun sa Polònia in unu de is istados prus istèrridos de s'Europa de s'època. Letònia e Estònia cundivident manna parte de s'istòria, èssende ambaduas istadas guvernadas de s'élite tedesca de su balticu pro prus de 700 annos.

Totu is tres sas natziones ant fatu parte de s'Impèriu Isvedesu pro unos chent'annos e a pustis, fintzas a su 1917 de s'Impèriu russu che guvernadorados de su bàlticu. A s'acabu de sa prima gherra mundiale aiant otentu indipendèntzia impare a su Granducadu de Finlàndia.

In su 1940 fiant ocupadas de s'Unione Soviètica e a coa de sa Germània nazista, chi ddas aiat ocupadas intre 1941 e 1944. Acabada sa segunda gherra mundiale s'Unione Soviètica aiat ismurriadu cale chi siat bòfiu issoro de sighire a mantènnere indipendentzia e ddas aiat annessionadas a su territòriu suo, in ue diant sighire a s'agatare che repùblicas sotzialistas sovèticas.

Pro totu sa durada de custu perìodu istòricu, is sovièticos ant chircadu de isperdere is identidades natzionales, controende s'allega de sas limbas natzionales e tramudende·nche in ie bividores de etnia russa, de manera de nche ddos ammesturare impare e chircare ddis fàghere pèrdere pòdere polìticu in terra issoro etotu. Petzi sa Lituània at pòdidu mantènnere una tzerta omogeneidade ètnica, sende chi in ie at aguantadu pro totu s'ocupatzione soviètica sa resistèntzia anti-russa.

Ant torradu a cunchistare indipendètzia in su 1991 a s'iscontzadura de s'Unione Soviètica, dae chi sunt istados is primos istados a si decrarare indipendentes.

Atualmente s'agatant galu minorias cunsistentes de russos, mescamtente in Letònia in ue custos imbatent a su 27% de sa populatzione totale. Estònia e Lituània ant intames sighidu polìticas natzionalistas prus fortes, chi sunt reduende a bellu a bellu custa minoria, oe sànsiat intre su 6 e su 7% in ambadus.

Is istados bàlticos sunt totus membros de sa NATO e dae su 2004 de s'Unione Europea. Intre 2011 e 2015 sunt passados a tènnere s'euro che moneda.

Artìculos ligados

• Estonia
• Letònia
• Lituània
• Paisos nòrdicos