Organizatzione de su Tratadu de s'Atlànticu Norte

Artìculu in LSC

S'Organizatzione de su Tratadu de s'Atlànticu Norte, NATO (in inglesu, NATO: North Atlantic Treaty Organisation, e in frantzesu, OTAN: Organisation du traité de l'Atlantique nord), a bortas connota puru comente Alliàntzia Atlàntica, est un'organizatzione internatzionale istabilida in s'annu 1949 cun s'obietivu de collaborare in sa defensa in sos campos polìticu, econòmicu e militare. Fiat nàschida a pustis de un'acòrdiu naradu Tratadu de s'Atlànticu Nord chi fiat frimadu in Washington DC su 4 de abrile de su 1949. Sos paisos firmatàrios sunt istados sos de su Tratadu de Bruxelles (Bèlgiu, Frantza, Lussemburgu, Paisos Bàscios e Regnu Unidu), Istados Unidos e Cànada, comente fintzas àteros chimbe paisos de s'Europa Otzidentale cumbidados a partetzipare (Danimarca, Itàlia, Islanda, Norvègia e Portugallu). Fiat istada disinnada pro èssere una garàntzia de seguresa de sos istados de s'Europa Otzidentale a in antis de s'Unione Soviètica e sos alleados suos. Su Patu de Varsàvia fiat istrintu prus a tardu, in su 1955, pro opònnere fronte a sa NATO a pustis de s'ammissione e su possìbile armamentu torra de sa Repùblica Federale Tedesca. Comente fiat pròpiu a sa congiuntura de sa gherra frita, sas fortzas de sa NATO aiant atuadu petzi che a fortza de isbortadura. A pustis de s'iscontzu de s'Unione Soviètica, sa NATO aiat torradu a formulare sos obietivos e atividades suos, cuntzentrende·si in sa seguresa de totu s'emisfèriu norte. In custu cuadru, s'est isvilupada s'ùnica operatzione de atacu a unu paisu portada a in antis dae sa NATO in totu s'istòria sua: s'atacu contra de sa Jugoslàvia de su 1999. S'atacu fiat destinadu a firmare sa limpiadura ètnica in Kosovo a banda de sos serbos. S'impreu dae parte de sas fortzas de sa NATO de armas radioativas de bassa intensidade (sas ballas de uràniu impoberidu) est istadu cuntestadu. Dae tando, sa NATO at partetzipadu a sas invasiones de s'Afganistàn e de s'Iràq.

Sa sede de sa NATO s'agatat in Bruxelles e sa de su cumandu militare (SHAPE) in Mons, in Bèlgiu. Mediante sos mèdios logìsticos de sos paisos alleados, sa NATO organizat sos paisos ligados in matèria polìtica, econòmica e militare.

Sa NATO tenit in Sardigna is prus mannus poligonus militaris de s'Europa, su Poligonu de Teulada e su Poligonu de Chìrra.

Allargamentos

Durante s'istòria sua sa NATO at achiridu a pagu a pagu diferentes membros:

in su 1952 fiant ammìtidas sa Grèghia (cun una parèntesi intre 1974 e 1980 pro neghe de malos relatos cun sa Turchia, cando aiat retiradu is fortzas suas) e sa Turchia
in su 1955 fiat ammìtifa sa Germània Ovest, causende s'annu a sighire sa criatzione de su Patu de Varsàvia in resposta a su cumbènnidu. Sa regione de su Saarland fiat ammìtida in su 1957
in su 1982 fiat ammìtida s'Ispagna, chi però fiat intrada in s'istrutura militare integrada petzi in su 1998
in su 1990 fiant ammìtidos integrados in sa Germània Unida is territòrios de sa Germània Esta e de Berlinu Ovest
in su 1999 fiant ammìtidas Polònia, Repùblica Ceca e Ungheria
in su 2004 fiant ammìtidas Bulgaria, Estònia, Islovàchia, Islovènia, Letònia, Lituània e Romania
in su 2009 fiant ammìtidas Albania e Croàtzia
in su 2017 fiat ammìtidu su Montenegro
in su 2020 fiat ammìtida sa Matzedònia de su Norte
in su 2023 fiat ammìtida sa Finlandia
in su 2024 fiat ammìtida s' Isvetzia

Atualmente Bòsnia e Erzegòvina, Georgia, Sèrbia e Ucraina sunt in tratativas pro s'intrada, mentras s'intrada de Tzipru est blocada dae sa Turchia pro neghe de sas perricas cun sa Grèghia.

Àteros progetos

Wikimedia Commons tenet files chi ligant a: Category:North Atlantic Treaty Organization