Beranu àrabu (2010-2012)

Dae Wikipedia, s'entziclopedia lìbera.
Custu artìculu est iscritu cun sa grafia Limba Sarda Comuna. Abbàida sas àteras bariedades gràficas:

campidanesu · logudoresu · nugoresu

Vigneta de su caricaturista brasilianu Carlos Latuff in ue si predighet sa ruta de su guvernu de Hosni Mubarak che a efetu dòmino de sa rivolutzione de Tunisia.
     Istesiamentu o morte de su cabu de istadu     Cunflitos armados e càmbios in su guvernu      Càmbiu de su primu ministru      Protestas mannas      Protestas minores     Protestas ligadas      Gherra tzivile      Ausèntzia de protestas

Is protestas àrabas de su 2010-2012, connotas che Beranu Àrabu[1],​ currespondent a una sèrie de manifestatziones populares in clamore de, segunde de is manifestantes, sa democratzia e is deretos sotziales, organizada dae sa populatzione àraba.

Si considerat su comintzu de custas manifestatziones su 17 de nadale de s 2010 in sa tzitade de Sidi Bouzid (Tunisia), candu unu bendidore ambulante (Mohamed Bouazizi) fiat istadu privadu dae sa politzia de is mercantzias e contos e aurru suos e in resposta, si fiat immoladu in forma de protesta. Durante s'agonia sua millis de tunisinos si fiat rebellados contra de is cunditziones malas a chi fiant sutamìtidos, causende unu efetu dòminu in su restu de is istados àrabos. Dae su 1987, Zine el Abidine Ben Ali gobernaiat sa Tunisia cun unu guvernu cunsideradu autoritàriu. Is tunisinos, a in antis de sa situatzione Bouazizi, fiant bessidos a protestare contra de Ben Ali. Mohamed Bouazizi fiat mortu su 4 de ghennàrgiu de su 2011. Deghe dies a pustis, su presidente Ben Ali si fiat dimìtidu. S'esempru de sa Tunisia fiat iastadu imitadu in su restu de su mundu àrabu. In Egitu, fiant bessidos a manifestare milliones de persones contra de Hosni Mubarak chie fiat istadu 30 annos a su pòdere; is lìbicos contra de Muʿammar Gheddafi (42 annos a su pòdere); in Sìria contra de Bashar Al Assad (15 annos tando); in Jemen contra de Ali Abdullah Saleh (21 annos tando); in Algeria contra de Abdelaziz Buteflika (12 annos tando). Su sultanu de Omàn Qabus bin Said Al Said e su re Hamad bin Isa Al Jalifa de Barhein aiat incrementadu su pòdere de is parlamentos e aiant promìtidu cunditziones de vida mèngius in ambaduos paisos;[2]​​​​[3][4] in Giordània fiat destituidu su primu ministru Samir Rifai.[5]​ Intertantu in Egitu Hosni Mubarak fiat istadu depostu s'11 de freàrgiu. In Lìbia, su guvernu de Gheddafi aiat acutu presuntamente a s'usu de is fortzas aèreaa pro reprimire a is manifestantes e, in resposta, sa NATO aiat ghiadu una coalitzione aèrea pro ddu frenare. Is rebellos lìbicos, agudados dae sa NATO, aiant bogadu a Gheddafi dae Trìpoli, sa capitale, e aiant pigadu su controllu de su guvernu. Su 20 de santuaine de su 2011, Gheddafi fiat agatadu fuende·si·nche e fiat giustitziadu, dende fine a sa prima fase de sa gherra. In Jemen, su paisu prus pòburu de su mundu àrabu, is protestas contra de Ali Abdullah Saleh fiant duradas prus de unu, fintzas a candu in su freàrgiu de su 2012 fiat bogafu de su pòdere. In Sìria si fiat prodùsida una àtera gherra tzivile chi atualmente sighit chentza de solutzione. Duncas petzi Qatàr e is Emirados Àrabos Unidos fiant is solos chi no aiant tentu manifestatzione peruna, e chi esseret fintzas a nd'àere tentu, no aiant causadu repercussione peruna.

Calificados che a revolutziones dae s'imprenta internatzionale,[6] sa cadena de cunflitos aiat comintzadu cun sa rivolutzione tunisina, in su nadale de su 2010. Sende gasi, Noam Chomsky, filòsofu famadu e ativista istadounidense, considerat chi is protestas de su mese de santuaine de 2010 in Sahara Otzidentale fiant istadas su puntu de partida de is avolotos[7].​ In unu primu momentu, s'imprenta otzidentale dd'aiat denominada fintzas che rivolutzione democràtica áraba.​​​​​​​​​[8][9][10][11][12][13][14]

Pro àteru cantone, sunt istadas denuntziados ispriculitos e manipulatziones medas chi is potèntzias otzidentale diant àere esertzitadu in is paisos àrabes aprofitende de s'instabilidade polìtica batida dae is avolotos populares. Su càos creschende in is Istados àrabos fiat presupostu sufitziente pro su cumparimentu de s'Istadu Islàmicu.​​​[15][16][17] Est de annodizare comente custos avolotos non agatant pretzedentes in su mundu àrabu[18], giai ca mancari in s'istòria de custu si contaiant rivolutziones làicas e republicanas medas, fintzas a tando si fiant caraterizadas pro nàschere a partire de corpos de Istadu militares e dare su passu a guvernos in tzerta mesura autoritàrios cun o chentza de apòmpiu populare,[19] mentras ca in custu casu si trataiat de acontessimentos caraterizados dae reclamos democràticos[20] e de megioros sustantziales de is cunditziones de vida. Pro sa naturalidade de is protestas issoro​ (libertades democràticas, càmbios polìticos, econòmicos e sotziales), unos cantos osservadores europeos ddas assòtziant cun is revolutziones europeas de su 1830, de su 1848[21]​ e de su 1989 en s'estu europeu, a partire dae sa ruta de su muru de Berlinu in su 1989[22].

Cun s'etzetzione de sa Tunisia, in paisu niunu is avolotos ant dadu passu a unu regìmene democràticu, mancari ant costituidu una tzeurra pro su chi annos a pustis diat èssere denumenadu Segundu beranu àrabu.[23]

Riferimentos[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

  1. Primavera Árabe, en letra redonda y con mayúsculas, in fundeu.es.
  2. Omán.- El sultán de Omán promulga un decreto para dotar de más competencias a la cámara alta del Parlamento, in europapress.es.
  3. Omán también quiere, in pagina12.com.ar.
  4. El rey de Bahréin anuncia una reforma constitucional para calmar las protestas, in elpais.com.
  5. El rey de Jordania disuelve el Gobierno y nombra nuevo primer ministro, in elperiodico.com.
  6. The Arab Spring: A Year Of Revolution, in npr.org.
  7. ‘The genie is out of the bottle’, in aljazeera.com.
  8. Del alfiler al elefante, in elpais.com.
  9. Europa y la revolución democrática árabe, in elpais.com.
  10. Egypt: The Arab democratic revolution hits Egypt, in afrik-news.com.
  11. Fronteras de quita y pon, in elpais.com.
  12. La «primavera árabe» fuerza un acuerdo entre Hamas y Al Fatah, in larazon.es.
  13. Internet, un arma de doble filo para la "primavera árabe", in nacion.com.
  14. Pekín pide al mundo exterior que no interfiera en el conflicto sirio, in laregion.es.
  15. ¿Cuánto han afectado la Primavera Árabe y Estado Islámico la causa palestina?, in bbc.com.
  16. Primavera árabe: esperanzas frustradas, in elpais.com.
  17. De la Primavera Árabe al Estado Islámico, in elartificepolitico.com. URL consultadu su 9 ghennàrgiu 2021 (archiviadu dae s'url originale s'8 cabudanni 2015).
  18. The Arab World's 'Unprecedented' Protests, in cfr.org. URL consultadu su 9 ghennàrgiu 2021 (archiviadu dae s'url originale su 31 ghennàrgiu 2011).
  19. Sa Rivolutzione de sos Ufitziales Lìberos in Egitu de 1952 aiat inauguradu una sutzessione de movimentos nasseristas e republicanos in totu su mundu àrabu; pro esempru, in su 1958 fiat rutu su re Faisal in Iraq, decrarende·si una repùblica ghiada dae Abdul Karim Qasim, e in su 1969 fiat sutzediu ateretantu con sun su re Idris de Lìbia, depostu dae su corpu militare de Mu'ammar al-Gheddafi.
  20. La voz del nuevo Túnez, in elpais.com.
  21. Eric Hobsbawn: 2011 "me recuerda a 1848...", in bbc.com.
  22. Cuatro temores y una gran esperanza, in elpais.com.
  23. Diez años después, la 'primavera árabe’ sigue latente, in lavanguardia.com.

Artìculos ligados[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

Àturus progetus[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]