Frantzisca Devoto

Dae Wikipedia, s'entziclopedia lìbera.
(Reindiritzadu dae Francesca Devoto)
Custu artìculu est iscritu cun sa grafia Limba Sarda Comuna. Abbàida sas àteras bariedades gràficas:

campidanesu · logudoresu · nugoresu

Frantzisca Devoto
Nàschida16 de martzu de su 1912
Nùgoro
Morte11 de santandria de su 1989
Nùgoro
Natzionalidadesarda
Tzitadinàntziaitaliana
GenitoresMama: Rosàlia Caprino
Babbu: Erricu Devoto
Traballupintora
Influèntzias

Frantzisca (in italianu Francesca) Devoto (Nùgoro, 16 de martzu de su 1912 – Nùgoro, 11 de santandria de su 1989) est istada una pintora sarda.

Biografia[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

Frantzisca Devoto naschet in Nùgoro su 16 de martzu de su 1912 dae Rosàlia Caprino e dae Erricu Devoto. Su babbu, membru de una famìlia casteddaja propietària de unas cantas butegas de tessudos, si fiat tramudadu a Nùgoro in sa fine de s'Otighentos chessinde a creare una sèrie de fainas imprenditoriales. A pustis de àere frecuentadu in Nùgoro sas iscolas elementares, intre su 1922 e su 1923, Frantzisca Devoto benit mandada, comente si costumaiat, a Firentze, in su collègiu de sas mòngias de su Sacru Coro, in ue retzit una formatzione sòlida cunformada a sos balores de sa cultura catòlica, a sas disciplinas umanìsticas e sientìficas. Gràtzias a s'apògiu de sa famìlia, benit sighida in manera privada, in foras de s'oràriu iscolàsticu, dae s'artista fiorentina Nera Simi (1890 - 1987) chi li daet letziones de pintura.

Frantzisca Devoto sighet cun sa formatzione artìstica sua in s'iscola de Carrera Tripoli, dirìgida, a pustis de sa morte de su babbu Filadelfo Simi (1849 -1923), de Nerina matessi.Sas letziones, fundadas in subra de su disinnu e in s'istùdiu de sa realtade, las at a frecuentare fintzas a pustis de su tèrmine de sos istùdios superiores e ant a èssere de importu mannu pro sa crèschida artìstica de Frantzisca Devoto chi realizat in Firenze medas òperas chi rafigurant paesàgios, internos, naturas mortas, ritratos a matita, carboneddu e colores a ògiu.

In su 1931 si tramudat in sa tzitade de nàschida sua, Nùgoro, in ue traballat in s'istùdiu luminosu de carrera Cavour, abertu cara a sas rocas de su Monte Ortobene e sas cobertas de sas domos betzas de su trighìngiu. Sighet a si tènnere in cuntatu cun sa mastra sua, chi at a istrangiare duas bortas in Sardigna e chi at a sighire, tzuchende fatu-fatu a Firentze finas a sa fine de sos annos ‘50.

Frantzisca Devoto si presentat a su pùblicu isolanu pighende parte a sa de VI Mustras de su Sindacadu Fascista de Artes Bellas de sa Sardigna – su Beranu Sardu de Nùgoro in su 1935, cun 5 òperas causende interessu e ammiratzione dae s'ala de sos artistas isolanos. Corfint pro s'espressividade manna de sos ògios “Ritratto di vecchia” (“Ritratu de betza”) e “Donna olianese” ("Fèmina ulianesa"), ambos minores de mannària.

In su 1936, a 24 annos ebbia, tenet sa de unu mustra personale in sa Galleria Palladino de Casteddu, esponende 57 traballos intre retratos, disinnos, paesàgios e naturas mortas. Essende sa prima borta de una pintora in sa galleria de carrera Manno benit acollida cun curiosidade e entusiasmu dae chi giai connoschet su balore suo, apretziadu durante s'ùrtima sindacale de Nùgoro.

S'annu a pustis (su 1937) presentat medas traballos in sas “mustras personales” de sos artistas nugoresos ammaniadas in sos locales de sa Domo Guiso Gallisay.In paris a sa Devoto, s'ùnica fèmina intre sos chi esponiant, pigant parte a sas mustras Giuanne Ciusa Romagna, Frantziscu Congiu Pes, Remo Branca, Perdu Mele e Perdu Collu. In su matessi annu pigat parte, cun unu ògiu in tela ebbia, a una colletiva, sa de VIII Mustras Interprovintziales Fascistas de Artes Bellas in sos locales de su GUF de Tàtari, in paris cun sa Devoto esponent medas artistas ativos in su panorama isolanu che a Stanis Dessy, Eugenio Tavolara, Mario Delitala, Carmelo Floris, Felice Melis Marini, Giuanne Ciusa Romagna. In ocasione de sa de IX Mustras Sindacales Interprovintziales de Arte, Frantzisca Devoto presentat a su pùblicu nugoresu 5 traballos a ògiu. A custa sindacale sunt presentes fintzas sas personales de Perdu Antoni Manca e de Antoni Pirari. In su 1939 istat pro unos cantos meses in Ulìana, in su matessi perìodu de Giuseppe Biasi, in ue faghet pro sa parte manna ritratos e iscenas de bidda. Esponet in Casteddu, in su matessi annu, in sa de X Mustras Sindacales Interprovintziales, 6 traballos a ògiu cun ritratos, paesàgios e naturas mortas. In su 1940 pigat parte a sa de II Mustras Campionàrias de Igrèsias e a sa Mustra De arte de sos giòvanos de Sardigna in su GUF de Tàtari. In su 1942 pigat parte, cun 19 traballos chi rapresentant paesàgios, ritratos, naturas mortas, a sa Mustra de sos Pintores Nugoresos, ammaniada in su Palatzu de sas Corporatziones de Nùgoro dae sa setzione provintziale de s'Istitutu de Cultura Fascista e curada dae s'iscritore Màriu Ciusa Romagna. In su 1945 pigat parte, cun 7 traballos a ògiu, a sa Prima Lìbera Espositzione Regionale de Arte de Casteddu, in sa Galleria Cumonale de Arte. Frantzisca Devoto benit cunsiderada sa rivelatzione autèntica de s'annu, premiada ex aequo cun Carlo Contini e Libero Meledina. In sa Galleria L'Acquario de Tàtari, in su 1948, tenet sa de tres e ùrtima personale, cun sa presentada de 45 traballos. Medas de sos cuadros presentes, de sugetu sardu, retzint unu sutzessu de crìtica mannu.In su matessi annu pigat parte, cun un'òpera, a su Prèmiu Mannu Forte de sos Màrmaros, una mustra natzionale de artes pitòricas e iscultòreas.

In su 1949 pigat parte, cun su traballu a ògiu, "La sposa" (“S'isposa”), a sa Mustra de Arte Moderna de sa Sardigna, in sas salas de s'Òpera Bevilacqua La Masa de Venètzia. In su matessi annuli cunferint, in sa Mustra Regionale de Casteddu, unu de sos tres prèmios de sa giuria presidida dae Felice Melis Marini.

In su 1950 Frantzisca Devoto abbandonat s'istùdiu de Carrera Cavour, in ue operaiat dae su 1931, pro si tramudare a Carrera Ballero e, a pustis, in Pratza Itàlia, in su palatzu de propiedade de sa famìlia.

In s'istùdiu suo istràngiat, in paris a s'amigu Giuanne Ciusa Romagna, Remo Branca, Perdu Antoni Manca, Bernardino Palazzi, Graziano Cadalanu, Antoni Ruju.

S'interessat fintzas a sa dibata culturale natzionale e locale, sighida pro mèdiu de sa bìsita a mustras e a sa leghidura de testos e rivistas che a Ichnusa, dirìgida dae Antoni Pigliaru. Pigat parte, in sa Galleria de Arte Moderna de Roma, cun s'ògiu "La sposa" ("S'isposa") a sa Mustra de Arte Moderna de sa Sardigna. In su 1951-52 esponet in sa de VI Quadriennales de Arte de Roma. In su 1952 pigat parte, in foras de cuncursu, cun 3 traballos a ògiu, a sa Mustra Regionale de Pintura Cuntemporànea, in s'àula magna de s'Istitutu Magistrale Istatale S. Satta de Nùgoro. In su 1953-54, in su matessi logu, pigat parte a sa de II e a sa de III Mustras de sas Artes figurativas, in ue su prèside Giuanne Ciusa Romagna curat sos catàlogos e sos allestimentos. In su 1955 pigat parte, in Bastia, cun 3 traballos a ògiu, a s'Exposition d'Art Contemporain Sarde, ammaniada dae s'assòtziu Artistas Tataresos. In su matessi annu esponet in Palermu 3 traballos a ògiu in sa Mustra Artistas Sardos, ammaniada dae su Tzentru Didàticu de Nùgoro. In su 1956 pigat parte, cun 10 traballos a ògiu, a sa Mustra Colletiva de sos Artistas Nugoresos promòvida dae s'Ente provintziale de su Turismu de Nùgoro, curada dae Graziano Cadalanu e Salvatore Pirisi. Est presente cun 3 traballos a ògiu a sa de IV Mustras Regionales de sas Artes Figurativas in s'àula magna de s'Istitutu Magistrale Istatale S. Satta de Nùgoro. In su 1957, in Nùgoro, pigat parte a sa Biennale Natzionale de Pintura – Prèmiu Sardigna, promòvida dae s'ente provintziale pro su turismu. In su 1958 esponet in Roma, in ocasione de sa Mustra de sos artistas sardos in su palatzu de sas Espositziones in Carrera Natzionale. In su 1959 pigat parte, cun unu traballu a ògiu e unu a carbone, a sa de II Biennales Natzionales de Pintura – Prèmiu Sardigna in Nùgoro, ammaniada dae Sarvadore Pirisi, in ue benit ammentadu s'artista Giuanne Ciusa Romagna, mortu a s'acabu de su 1958.

In sos annos sessanta - setanta Frantzisca Devoto s'istèsiat de sas manifestatziones ufitziales de arte, limitende·si a sa partetzipatzione a unas cantas mustras colletivas locale che a sa Rassegna Regionale Sarda de Artes figurativas, ammaniada in ocasione de sas Tzelebratziones Deleddianas. Esecutat in soledade ritratos a ògiu e carboneddu, ma fintzas naturas mortas, mescamente marinas de Fìgari, una bidda de piscadores frecuentada dae sa famìlia Devoto dae sos annos ‘30. In su 1982 pigat parte a Sa pintura Sarda de sa prima metade de su '900 pro mèdiu de sas regortas de sas amministratziones provintziales de s'Ente Provintziale pro su Turismu e de sa Comuna de Nùgoro in sa Biblioteca Bustianu Satta.

S'11 de santandria de su 1989 Frantzisca Devoto morit in Nùgoro, duos annos a pustis de Nerina (narada Nera) Simi, iscumparta in Firentze in su 1987, cun sa cale aiat semper mantentu sos cuntatos.

Mustras a pustis de sa morte[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

  • 1996 Nùgoro, Mustra retrospetiva, Francesca Devoto, Galleria Cumonale de Arte
  • 1999 Nùgoro, 3 òperas espostas, Museu Man
  • 2004 Ulìana, Ulìana e Barbagia: pessonàgios e paesàgios (Oliena e Barbagia: personaggi e paesaggi), 8 òperas espostas, Ex Mercadu Tzìvicu
  • 2005 Nùgoro, DNA: Dae su Noighentos a oe (Dal Novecento ad oggi), 5 òperas espostas, Museu Man
  • 2007 Ulìana, Bìdere, unu '900 in colore e volùmene, unu bestire antigu in unu percursu màgicu (Vedere, un '900 in colore e volume, un antico vestire in un percorso magico), 6 òperas, espostas, Ex Collègiu de sos Gesuitas
  • 2011 Casteddu, Colletiva artistas sardos de su de XX sèculos: òperas isseberadas dae una regorta privada, Teatru Tzìvicu de Casteddu
  • 2012 Nùgoro, DNA. Sa colletzione, 2 òperas espostas, Museu Man
  • 2012 Casteddu, un' òpera esposta, Galleria Capitol
  • 2012 Gavoi, Fèminas, figuras femininas de sa colletzione de su Man, 3 òperas espostas, Museu Domo Lai
  • 2013 Nùgoro, S'imbentu de sa Sardigna, Pintura de sas colletziones de su MAN e de su Mus'A| 1900 – 1950 (L'invenzione della Sardegna, Pittura dalle collezioni del MAN e del Mus'A| 1900 – 1950), 3 òperas espostas, Museu Man
  • 2013 Nùgoro, Arte Sarda. Un'itineràriu de su Noighentos de sas regortas privadas (Arte Sarda. Un itinerario del Novecento dalle collezioni private), 3 òperas espostas, Tribu Ispàtziu pro sas Artes
  • 2013 Nùgoro, Mustra Temporànea 3, 3 òperas espostas, Museu Man
  • 2014 Bosa, Fèminas. Figuras Femininas in s'arte sarda, 3 òperas espostas, Museu Man

Òperas in museos e regortas[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

Unas cantas de sas òperas suas sunt cunservadas in su Museu de arte de sa provìntzia de Nùgoro[1][2].

Tzitas[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

(IT)
« [...] La critica mi interessa e mi piace soprattutto quando è sincera e discussa. Resterei soltanto delusa se apprezzassero in me un risultato già definibile. Io sento che poco vi è di determinato nel mio lavoro; procedo un po' a tastoni cercando una via: la personalità. Molti vedono la mia maggiore attrattiva nella figura. È certo lo studio che più mi appassiona ed interessa; d'altronde è il più difficile e non diverte e riposa come il ‹‹paesaggio››, la ‹‹natura morta››, ed il ‹‹bozzetto›› dove provo una gioia sensibile del colore, dove posso più facilmente studiare il lavoro d'intonazione. »
(SC)
« [...] Sa crìtica mi interessat e mi gèniat mescamente cando est sintzera e dibatada. Dia restare delùdida ebbia si apretziarent in mene unu resurtadu giai definìbile. Deo intendo chi pagu b'at de determinadu in su traballu meu; protzedo unu pagu a tastoni chirchende unu caminu: sa personalidade. Medas bident s'atrativa majore mea in sa figura. Est de seguru s'istùdiu chi prus mi apassionat e interessat; ca difatis est su prus difìtzile e no ispàssiat e faghet pasat che a su ‹‹paesàgiu››, sa ‹‹natura morta››, e su ‹‹abotzeddu›› in ue proo una ditza sensìbile de su colore, in ue potzo prus a discansu istudiare su traballu de intonatzione. »
(IT)
« [...] la mia pittura prettamente spontanea e se qualche influenza ho subito è quella del luogo ove finora ho vissuto: la Toscana luminosa e serena. Ora spero improntarmi alla Sardegna, la terra mia rude e bellissima che più profondamente mi parla. »
(SC)
« [...] sa pintura mea ispontànea de su totu e si carchi influèntzia apo subidu est sa de su logu in ue fintzas a como so istada: sa Toscana luminosa e serena. Como ispero de mi cunformare a sa Sardigna, sa terra mea rude e bella a beru chi prus a fundu mi faeddat. »
([3])
(IT)
« [...] fissando una grande carta geografica e puntando col dito un microscopico punto: Nuoro - qui sono nata e qui vivo - al centro del Mediterraneo, al centro di un'isola. Diventiamo tutti, un poco, il luogo dove siamo nati. È quindi difficile pensare ad altro paese dove trapiantarsi, ritrovando se stessi. »
(SC)
« [...] fissende una carta geogràfica manna e puntende cun su pòddighe unu puntu microscòpicu: Nùgoro - inoghe so nàschida e inoghe isto - in su tzentru de su Mediterràneu, in su tzentru de un'ìsula. Divenimus totus, agigu, su logu in ue semus nàschidos. Tando est difìtzile pensare a un'àtera bidda in ue si tramudare, agatende nois matessi. »
([4])


Riferimentos[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

  1. (IT) Aa. Vv., Sardegna, Touring Club Italiano, 2001, p. 113, ISBN 88-365-2163-0.
  2. (IT) Giuliana Altea e Marco Magnani, Storia dell'arte in Sardegna. Pittura e scultura dal 1930 al 1960, Ilisso, 2000, p. 108, ISBN 9788887825183.
  3. Autopresentatzione de s’artista pro sa mustra personale in sa Domo Guiso Gallissay, Nùgoro, 1937.
  4. Autopresentatzione, in (IT) Almanacco letterario della Sardegna, 1946.

Bibliografia[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

  • (IT) Giuseppina Cuccu e Emanuela Manca, Francesca Devoto – Una calma luce diffusa, Casteddu, Arteficio, 2015.
  • (IT) Giuliana Altea e Mario Ciusa Romagna, Francesca Devoto, Nùgoro, Eikon, 1996.

Artìculos ligados[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]