Sardu logudoresu

Dae Wikipedia, s'entziclopedia lìbera.
(Reindiritzadu dae Logudoresu)


Articulu in logudoresu

Carta de sos limbazos sardos; si podet bidere, in sa banda tzentru-settentrionale, su logudoresu

Su Sardu logudoresu est su limbazu sardu de su Logudoro, giamadu puru Cabu de Susu pro una chestione istorica. Difatis, unu campidanesu narat Cabesusesu a unu chi sa bidda sua siat pius in artu de Aristanis, mancari in carchi bidda, sende pius a josso de Aristanis, b'at paraulas chi de seguru sunt in logudoresu e nono in campidanesu.

Difusione[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

Su logudoresu s'agatat in dificurtade, sende suzeta s'area de difusione a parare fronte a s'ispopulamentu de sas biddas, gai chi commo medas dae cue sunt istados custrintos a tucare a tzidades in ue sa limba de orizine est in una situatzione letza oppuru su logudoresu si faeddat pagu e nudda, comente in Terranoa, S'Alighera, Tàtari, Casteddu, Cuartu Sant'Aleni. Sigund' 'e una chirca sientifica de sa rezone chi risalit a su 2006, su logudoresu lu diant connoschere 553.000 pessones e 330.000 a lu faeddare.

Carateristicas[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

Sos limbistas tenden a partzire sa limba sarda in duas bariedades printzipales, sa campidanesa e sa logudoresa, ma in realidade, sende un'astratzione, puru custas si depen partzire in atteras micro-variantes; sa de duas, pro motivos geograficos, resurtat sa prus diferentziada e si ischirriat in logudoresu settentrionale, logudoresu comune o tzentrale e nugoresu. A diferentzia de custa variante, sa prus cunservativa de tottus sas limbas romanzas, su logudoresu tenet una particulare influentzia dae sos cuntatos chin sa limba ispagnola in su periodu de dominadura. Su sardu logudoresu est su sighidore prus sintzeru de su latinu: si podet dare che puntu a comune tra tottus sas variantes de su limbazu sa cunservatzione latina, unica in tottu su mundu, de su sonu C e G (Caelum > Kelu). Pro motivos istoricos e culturales (su logudoresu bantat una traditzione literaria de importu mannu), est su limbazu chi in mesura mazore si tenet in contu tra sos limbistas pro su protzessu attuale de criatzione de una limba sarda unificada.

Variantes[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

Logudoresu settentrionale[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

Su logudoresu settentrionale presentat sa cunservatzione de sa /l/ in antis de sa vocale (albu, altu, calchina, soldadu..) sos grupos -pl-, -cl- e -fl- chi si tramudant in -pi-, -ci- e -fi- pro more de s'influentzia esertzitada dae su galluresu e su tàtaresu (ant. plòere>piòere, ant. platha>piatta, ant. plùs>piùs, ant. clesia>cheja, ant. flore>fiore, ant. Plovake>Piaghe), sa /r/ chi diventat /l/ comente puru sutzedit in galluresu (saldu, poltu, chelveddu, Saldigna), su gerundiu in -ende e paraulas chin influentzias ispagnolas (oju imbetze de narrer ogru, ocru).

Logudoresu comune o tzentrale[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

Accadit su rotatzismu a sa /l/ chi tramudat in /r/ (arbu, artu, carchina, sordadu, proere, prus, frore..) e su gerundiu benit in -ande. B'at influentzias in Bosa e in Planarza de su logudoresu settentrionale, in Màrghine de su campidanesu (-tt->-tz-: pratza, zintzula, putzu, petza, martzu..), in biddas comente Silanos, Bolòtana, Noragugume e Bortigale de su nugoresu, gai puru in sa Costera (Goceano in italianu) orientale chi b'at puru cussa de sos dialettos settentrionales e su gruppu -nd- tramudat in -nn- (andande > annanne).

Nugoresu[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

De custa variante, chi li mancat sa lenitzione e unos cantos limbistas cussiderant puru comente autonoma, si nd'at a arrejonare menzus in attera pazina.

Calchi regula de fonosintassi[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

  • S <> B = L / R <> B ; es. sos benes (pron. sol benese / sor benese)
  • S <> D = L / R <> D ; es. sos durches (pron. sol durchese / sor durchese)
  • S <> F = L / R <> F ; es. sos fiores , frores (pron. sol fiorese , sor frorese)
  • S <> G = L / R <> G ; es. sos gustos (pron. sol gustoso / sor gustoso)
  • S <> V = L / R <> V ; es. sos ventos (pron. sol ventoso / sor ventoso)
  • S <> L = L <> L ; es. sas lacrimas (pron. sal lacrimasa)
  • S <> R = R <> R ; es. sas rosas (pron. sar rosasa)
  • S <> N = N / R <> N ; es. sas nughes (pron. san nughese) , sos nugoresos (pron. sor nugoresoso)
  • S <> C = inv. ; es. sos canes (pron. sos canese), narrer cosa (pron. narres cosa)
  • S <> P = inv. ; es. sos panes (pron. sos panese)
  • S <> T = inv. ; es. sas turtas (pron. sas turtasa)

Sardu logudoresu, latinu e italianu postos a paragone[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

Jonas 1,4-9

4 Su Segnore però mandesit unu grande bentu in su mare: et facta est una tempestade manna in mare, et sa nae perigulaiat de si fracassare. 5 Et timesint sos marineris, et clamesint sos homines ad su Deus ipsoro: et bettesint sas mercanzias, qui fint in sa nae, in mare, ad tales qui si allezerigheret da ipsas: et Jonas si que fit faladu ad s' internu de sa nae, et dormiat a somnu grae. 6 Et s' accostesit ad ipsu su patronu, et li nesit: Et proite tue ti laxas opprimere dai su somnu ? pesa, et invoca su Deus tou, si pro sorte si ammentet Deus de nois, et non morzamus. 7 Et nesit s' unu ad s' ateru cumpagnu: Benide, et tiremus a sorte, et iscamus, proite custa istroscia siat ad nois. Et tiresint a sorte: et ruesit sa sorte subra Jonas. 8 Et nesint ad ipsu: Inzitanos, pro quale motivu siat ruta ad nois custa istroscia: qual' est s' arte tua ? de quale populu ses tue ? 9 Et nesit ad ipsos: Eo so Hebreu, et eo timo su Segnore Deus de su chelu, qui factesit su mare, et i sa terra.

4 Dominus autem misit ventum magnum in mare, et facta est tempestas magna in mari, et navis periclitabatur conteri. 5 Et timuerunt nautae et clamaverunt unusquisque ad deum suum et miserunt vasa, quae erant in navi, in mare, ut alleviaretur ab eis. Ionas autem descenderat ad interiora navis et, cum recubuisset, dormiebat sopore gravi. 6 Et accessit ad eum gubernator et dixit ei: " Quid? Tu sopore deprimeris? Surge, invoca Deum tuum, si forte recogitet Deus de nobis, et non pereamus ". 7 Et dixit unusquisque ad collegam suum: " Venite, et mittamus sortes, ut sciamus quare hoc malum sit nobis ". Et miserunt sortes, et cecidit sors super Ionam. 8 Et dixerunt ad eum: " Indica nobis cuius causa malum istud sit nobis. Quod est opus tuum, et unde venis? Quae terra tua, et ex quo populo es tu? ". 9 Et dixit ad eos: " Hebraeus ego sum et Dominum, Deum caeli, ego timeo, qui fecit mare et aridam ".

4 Ma il Signore mandò sul mare un forte vento che scatenò una grande tempesta. Tutti pensarono che la nave stesse per sfasciarsi. 5 I marinai ebbero paura e ciascuno chiese aiuto al suo dio. Per non affondare gettarono in mare il carico della nave. Giona, invece, era sceso nella stiva e dormiva profondamente. 6 Il capitano gli si avvicinò e gli disse: “Come? Tu dormi? Alzati! Prega il tuo Dio! Forse avrà pietà di noi e non moriremo.” 7 I marinai si dissero l’un l’altro: “Tiriamo a sorte per sapere chi di noi è la causa di questa disgrazia.” La sorte indicò Giona. 8 Allora gli chiesero: – Dunque sei tu la causa di questa disgrazia? Che cosa fai qui? Da dove vieni? Qual è il tuo paese? Qual è il tuo popolo? 9 – Io sono Ebreo, – rispose Giona, – e credo nel Signore, Dio del cielo, che ha fatto la terra e il mare.

Boghes curreladas[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

Libros[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

  1. La profezia di Giona, volgarizzata in dialetto Sardo Logudorese dal can G. Spano, Strangeways & Walden, London 1861.
  2. Parola del Signore. La Bibbia in lingua corrente, EDITRICE ELLE DI CI, 10096 LEUMANN (Torino), ALLEANZA BIBLICA UNIVERSALE, Via IV Novembre, 107 – 00187 Roma 1989

Agganzos de fora[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]