Noragùgume

Dae Wikipedia, s'entziclopedia lìbera.
(Reindiritzadu dae Noragugume)

Coordinadas: 40°13′27″N 8°55′15″E / 40.224167°N 8.920833°E40.224167; 8.920833

Custu artìculu est iscritu cun sa grafia Limba Sarda Comuna. Abbàida sas àteras bariedades gràficas:

campidanesu · logudoresu · nugoresu

Noragùgume est una bidda de sa Provìntzia de Nùgoro e giughet 378 bividores.

Su nùmene[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

A nàrrere de Frantziscu Tzèsare Casula, su nùmene de sa bidda diat bènnere dae su prefissu paleosardu nur e cucuma, dae su latinu cùcuma (padedda, istèrgiu pro còghere).

Àteros istudiosos, imbetzes, sunt prus de acordu cun su sardu cugùmene, cugùmini e faghet riferimentu a su cugùmene agreste.

Su sartu[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

In Noragùgume b’istant prus o mancu 350 persones. Est mannu 26,80 km cuadrados e est a 288 metros subra de su mare, a metade istrada intre su lagu Omodeo e sos montes de su Màrghine.

Pro su prus su territòriu est in pranu; b’at una prana manna chi est tzerriada “su Campu” dae sos noragugumesos.

Sos terrinos de su comunu sunt casi totus postos a pastura ma bi nd’at finas pastinados.

Sos buscos sunt pagos; in su sartu agatamus chercu, suèrgiu, ogiastru. Bi passat su riu Murtatzolu, piticu, chi naschet in sos montes de su Màrghine e si nche ghetat a su Tirsu.

Bi sunt finas unas cantas benas naturales (Funtana Iscalaide, Funtana Chintorza, Funtana Masia, Funtana Su Càntaru). A intro de sa bidda bi sunt, imbetzes, duos barchiles de importu: su putzu comunale e Su Putzu de sa Dama.

S'istòria[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

A Noragùgume s’òmine est arribadu giai dae su tempus prenuràgicu. Custu est provadu dae sa presèntzia de unu menhir, una domus de janas, unu dolmen, oto nuraghes, duas tumbas de gigantes e una funtana nuràgica, mancari de custa nd'abbarret pagu e nudda.

A pustis de s’edade romanu-imperiale Noragùgume aiat fatu parte de su Giuigadu de Torres e de sa Curadoria de su Màrghine. Cando su Giuigadu nche fiat rutu, su territòriu de sa bidda si dd’aiant cuntèndidu sos Dorias e sos Arboreas e, in fines, fiat passadu a costos ùrtimos e intradu a fàghere parte de su Giuigadu issoro.

In su 1420 fiat devènnidu de propiedade de sos Catalanos Aragonesos: in antis dadu in fèudu a Ludovico Aragall ma, a pustis, passadu a Bernardo Centelles.

In su 1439 Francesco Gilaberto Centelles aiat donadu su Màrghine a Salvatore Cubello chi, in su 1463, nche dd’aiat incluidu in su Marchesadu de Aristanis.

Mortos totus sos Cubellos, in su 1470, su fèudu fiat andadu a Leonardo Alagon ma custu, imputadu de traitoria, fiat istadu bintu in sa Batalla de Macumere, in su mese de maju de su 1478.

Noragùgume aiat leadu sas partes de Alagon e agiuadu a non fàghere intrare sos aragonesos. Custu ddi fiat costadu meda ca sos binchidores si dd’aiant fata pagare e aiant distruidu totu sa bidda. Su territòriu fiat torradu a èssere fèudu de sos Centelles e intradu a fàghere parte de sa Contea de Oliva.

In su 1700 fiat fèudu de su marchesadu de su Màrghine, dadu in antis a sos Pimentel e, a pustis, a sos Tellez Girón finas a èssere territòriu lìberu in su 1843.

Noragùgume faghet parte de sa provìntzia de Nùgoro dae su 1927, in antis comente fratzione de Bòrore, a pustis de Duarche. Est Comuna indipendente dae su 1945.

Sa cultura[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

De Noragùgume, chi est una biddighedda pitica, sèmplitze e ordinada, dant a s'ogru de su bisitadore sas tres Crèsias chi tenent un'importàntzia istòrica manna:

  • Crèsia de Nostra Sennora de sa Ìtria, fraigada in su 1600 in istile gòticu-catalanu,est in su tzentru de sa bidda, in sa Pratza IV Novembre. Dae pagu, in su 1985, cando est istada torrada a nou, ant agatadu restos de carena de òmine cun bestimenta e ogetos de interessu chi provant s'usàntzia chi teniant unu tempus de nch'interrare sos mortos a intro de sas crèsias ma finas s'abilidade de sos maistros chi traballaiant su ferru, sa linna e sa terralla.
  • Crèsia de Santa Rughe, fraigada in su 1593 in istile gòticu-catalanu. Oe in ie b'est sa cunfraria de Noragùgume.
  • Crèsia de Santu Giagu: est una crèsia moderna, fraigada in su 1960 subra su chi abarraiat de sa chi, in àteros tempos,fiat sa crèsia manna.

Sunt de importu finas àteros monumentos presentes totu a inghìriu de su territòriu:

  • Crèsia de Santu Giuanne Batista, chi est foras dae sa bidda, a intro de su Campusantu.
  • Nuraghe Tòlinu: est in sa localidade chi tenet su matessi nùmene, a casi 1,8 km dae sa bidda. Est unu nuraghe de s'edade de mesu de su brunzu; acanta b'at finas unu bidditzolu. Est in artu, a oru de un'ispuntone e dae in ie si podet bìdere totu sa prana de Otzana.
  • Nuraghes Iriddo, Luzzera e Muresune
  • Domus de Janas de Taleri e Iscannitzu, chi sunt prus o mancu de su 3300-2500 in antis de Gesù Cristu;
  • Menhir "Sa Pedra'e Taleri" est in unu ispuntone, prus in artu de totu su chi b'est a inghìriu a inghìriu. Est connotu finas comente Pietra di Giorgia Rajosa e est unu de sos prus famados in Sardigna; dd'aiat istudiadu finas La Marmora. Est prus o mancu de su 3300-2500 in antis de Gesù Cristu.

S'economia[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

Sa bidda de Noragùgume bivet pro su prus de pastorìtzia cando chi sa massaria tenet prus pagu importàntzia. S'allevant prus berbeghes chi bacas, porcos o caddos. Bi sunt 48 aziendas agrìculas, unas cantas de custas sunt in sa prana de su Tirsu.

Sas dies passant a lentu a lentu, comente in totus sas biddigheddas piticas.

Essende sa bidda pitica meda, pro unos cantos servìtzios, comente iscolas, dotores, ufìtzios e butegas, sa gente devet movere a Macumere, chi est a belle e 18 chilòmetros.

Sas festas[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

Intre sas festas s’ammentant:

  • Sant’Antoni, festadu su 16 de ghennàrgiu. In custa ocasione s’allumant sas lavas;
  • Nostra Sennora de sa Ìtria, chi est sa festa manna. Sos noragugumesos creent meda in Nostra Sennora chi, comente si narat, ddos aiat liberados. Si festat su martis a pustis de Pasca de Frores; su lunis e su martis si curret S'Àrdia a caddu, una cursa in ue sos cadderis mustrant totu su coràgiu e sa balentia issoro;
  • Santu Giuanne Batista, chi si festat su 24 de làmpadas;
  • Santu Giagu, patronu de Noragùgume, chi si festat su 25 de trìulas.

Bibliografia[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

Ligàmenes esternos[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

Controllu de autoridadeVIAF (EN249996959 · LCCN (ENn2012035559 · WorldCat Identities (ENn2012-035559