Irgoli

Custu artìculu est iscritu cun sa grafia Limba Sarda Comuna. Abbàida sas àteras bariedades gràficas:

campidanesu · logudoresu · nugoresu

  Custa pàgina esigit su template sinòticu {{Bidda}}

Pro praghere, agiunghe su template e boga custu avisu.
Pro is àteras pàginas chi esigint custu template, bae a sa categoria ligada.

Irgoli est una bidda de 2.333 abitantes de sa Baronia, in Provìntzia de Nùgoro.

Su nùmene

Su nùmene de Irgoli no est galu craru comente siat nàschidu e una parte de sos istudiosos pensant chi nascat dae su limbàgiu protosardu; àteros narant chi su nùmene Irgoli naschet dae Hir, chi cheret nàrrere bidda, e Ghol, chi cheret nàrrere rieddu, paràulas de orìgine fenìtzia.

Su sartu

Su sartu de Irgoli, istèrridu in su giassu intreu de sas Baronias, est in su passiale de su riu Tzedrinu, pagu prus o mancu a 8 km dae su mare. In sos montigheddos a seddas càtziant sa piana, s’astore, sa pèrdighe, su lèpere, e peri cunìllios. In intro de su padente non mancant sirbones, marianes e medas castas de pugiones chi sunt su pastu de astores e gurtùrgios.

In sartu, s’agatant tretos mannos e costas intreas de pedra de lavagna chi si podent bìdere in sas puntas chi colant dae Monte Senes a Punta Palumbas. Puntas carrargiadas dae rocas mudadas in su tempus, su bonu de granitu, faghent de su sartu de Irgoli unu de sos prus caraterìsticos e galanos a sa mirada de chie bi colat.

Pro nche lòmpere

• Dae Casteddu: Km 220 pagu prus o mancu, pigare sa 131 conca a Tàtari, fintzas a s’iscassadòrgiu de Abbasanta. Dae cue si ghetat a Nùgoro e una borta chi si nche brincat, sighire conca a Thiniscole-Terranoa. A s’iscassadòrgiu de Lùvula-Durgali-Orosei-Garteddi sighire conca a Irgoli.

• Dae Tàtari: 150 km pagu prus o mancu. Pigare sa 131 conca a Casteddu fintzas a s’iscassadòrgiu de Macumere; dae cue mirare in sa 131/dir. e ghetare conca a Nùgoro. Colada sa bidda nugoresa, sighire conca a Thiniscole-Terranoa. A s’iscassadòrgiu de Lùvula-Durgali-Orosei-Garteddi sighire conca a Irgoli.

• Dae Terranoa: 80 km pagu prus o mancu; pigare sa 131/dir. conca a Nùgoro, colare·nche Thiniscole e sighire lintzas a s’iscassadòrgiu Lùvula-Durgali-Orosei-Garteddi, sighire conca a Irgoli.

S'istòria

Sa bidda est nàschida giai dae sa preistòria. A pustis, in tempus medievale, fiat istada bidda de sa Curadoria de Garteddi e su sartu suo incluidu in su Giuigadu de Gaddura.

S’istòria antiga irgolesa la contant medas sinnos de capia: istigas preistòricas, prenuràgicas, nuràgicas e mescamente sas domos de gianas, sas tumbas de gigantes, sos nuraghes e sos menhir. B'est peri sa trata de s’època romana, mescamente in sa bidda de Dorimannu. In tempos de oe Irgoli

tenet unu sartu cumonale de 7500 ètaros e contat 2300 ànimas.

S’àrtària prus manna est cussa de Monte Senes (862 metros).

S'economia

In Irgoli su traballu prus connotu est su de sos pastores e de sos massajos. Paris faghent su bonu de s'economia de sa bidda. Àteras economias, prus minores, sunt sas de s'edilìtzia, de sos maistros, de su turismu chi in custos ùrtimos annos at incumintzadu a si fàghere logu dende balia a sos benes tìpicos irgolesos: pane carasadu, su binu nieddu, su casu, sa sartitza.

Sas festas

In ghennàrgiu: S.Antoni; Sa chida santa in abrile; in maju sa festa de su patronu Santu Nicola; in maju e in cabudanni Santu Micheli (in custa festa, comente cheret sa traditzione, si màndigat sambeneddu, corda e supa).

In trìulas e austu si faghet addòbiu de sos sonadores de campanas e s’addòbiu de sos artistas de murales; semper in austu b'est sa festa de Sant’Antiogu e su fèstival de su sonete.

Bibliografia

• Joyce Mattu, Irgoli, in Biddas de sa provìntzia de Nùgoro, Ufìtziu Limba Sarda de sa Provìntzia de Nùgoro, 2014, p. 41.

Ligàmenes esternos

• (IT) Situ istitutzionale, in comune.irgoli.nu.it.