Biddesatu

Dae Wikipedia, s'entziclopedia lìbera.
(Reindiritzadu dae Bidda de Sartu)

Coordinadas: 39°29′36.28″N 9°23′24.18″E / 39.493411°N 9.390049°E39.493411; 9.390049

Custu artìculu est iscritu in sa grafia campidanesa. Abbàida sas àteras bariedades gràficas:

logudoresu · LSC · nugoresu


Biddesatu
Nùmene ufitziale: Biddesatu/Villasalto
Istadu: Itàlia
Regione: Sardigna
Ladiore: 39°30′0″ Nord
Longhiore: 9°24′0″ Est
Artiore: 502 m. subra su mare
Tirada: 130,72 km²
Populatzione: {{{populamentu}}}
{{{densidade}}} biv./km²
Còdighe postale: 09040
Prefissu telefònicu: 070
Còdighe istat: 092098
Còdighe catastale: M016
Giassu web: Giassu ufitziale


Biddesatu est una bidda de 1.353 animas de su Gerrei in sa tzitade metropolitana de Casteddu.

Geografia[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

Sa bidda s'agatat in sa zona tzerriada Gerrei (fintzas a s'Ottucentus imperant fintzas su nomene Galilla) e s'agatat a un'atesa de circa 500 metrus a s'alivellù de su mari. Sa zona de Biddesatu s'afaciat a Nord-est in su Flumendosa, riu de importu mannu pro itè fai sì ca sa terra siat fertili e bona at essi traballada, e arribat à pusti su riu e fintzas a su Saltu de Cuirra, in sa zona tzerriat Barigau.

Su territoriu andat e sighit a Sud in diretzioni de Monte Genis (979 metrus), ca s'agatat in su comunu de Biddesatu e connotù po sa mozza d'aqua bona pro' donnia cosa. In su cuccuru de Monte Genis, monti ca fai parti de su parcu naturale de su Monte dei Sette Fratelli (Monte de is setì fradis) , sì godit de una bona vista, e si podint biri i montis de s'Ogliastra e de su Gennargentu a Nord e is montis de su Casteddaiu a Sud (Serpeddì, Sette Fratelli ecc). Sempre in pitz'e su monti ddu est una costrutzioni de nuraghes. In fra mesu e sas tupas de ilixi, olioni e atras matas ca s'agatant in custa zona, si podint agatai stranas figura ca s'aqua e su bentu ant traballau in sas perdas. In s‘Est su territoriu est serrau de su Monte Lora, connotu pro sa forma de sfinge, ca sinniat su tremini cun su comunu de Santu 'Idu duncas cun sa regione Sarda de su Sarrabus.

De sa bidda sì podint biri is cuccurus de su Gennargentu, pro esempiu su Monti de Santa Vitória de Esterzili, sa Punta de sa Marmora, is cuccurus de s'Ogliastra (Sa Perda Liana de Gairo, is taccus de Jerzu, is montis de Tertenia, Monti Cardiga de Perdesdefogu), fintzas a su mari de sa costa orientali de sa Sardigna, ca sì podit arribai in pagu tempus cun sa ventura. In sa zona de Biddesatu ddui funt calincunas grutas: ""Sa Grutta Manna" e ""Sa Grutta 'e Scusi" inui bivit su Geotritone Sardo.


Flora e fauna[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

Sa zona est arricca de Ilixi, olia, modditzi, olioni, murdegu, sparau e cardolinu.

Funt medas fintzas is animalis ca s'agatant in sa zona: cerbus e murvonis in su territòriu de monte Genis, achillis, storis, spraberis, sirbonis, marcius e gatus.

Sa Storia[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

Su nomini Biddesatu benidi de su latinu "saltus" (sa(r)tu), po nai propriu una bidda de satu. Finciasa de s'etadi prenuragica sa zona furiada popollada. In su territoriu dui funti infatti tombasa, menhir, nuraxisi ancora intreusu commenti Sa dom'e sa nì e Corrolia. Sa zona è poi passada asutt'e su dominiu de is fenicius e Cartagine po poi passai in manu ai Romanus de su II seculu a su V seculu appust'e Cristu. Sa bidda è stetia asutt'e su dominiu Gallilense, ca adi protteggiu sa terra da is invasionisi romanasa e ancora oi s'agattanta is segnallisi a Cea Romana e Monte Arrubiu.

Sa bidda

Testimonianzaza de custas cosasa funti scrittasa in sa Tavola di Esterzili.

Sa zona furiada logu de scorribandasa vandallicasa e bizantinasa. Appusti succiadasa custas cosasa si ennidi a farmoi una bidda, protetta e ricca de acqua po agattai protezioni da is bandidusu de sa Barbagia.

In su medioevu sa zona furiada asutt'esu dominiu sa Giurisdizione de Casteddu, finciasa a essi governada de sa Gallura.

Cun sa conquista de sa Sardigna de patti de is Aragonesusu la zona passò a is Spagnollusu e in su 1681 la idda fu comprendia in sa cuntea de Biddesatu.

In su 1708 sa zona passò a is Austriacusu po poi arribbai in su 1718 a su Duca de Savoia.

Sa bia chi cullegada su Gerrei cun su Campidanu è stetia pagada de is Biddesatesusu cun sa bendida de parti de is terrenusu. Gratzias a sa nascida de custa bia is circadoris ligurusu e francesusu iant agatau meda mineralis ca ianta portau a sa nàscida de Sa Miniera de Su Suergiu; fondamentalli po sa storia de sa comunidadi locali. In su 1906 in Biddesatu e in su bixinu Iglesienti c'è stettia una protesta manna de is minadorisi po is pretziusu tropu attusu de sa cosa de pappai e de sa bida in generali, ed è stata fatta una lastra po arregordai is mortus e unu libru che contada cussu che est acadèssiu. Biddesatu cun sa Miniera de antimoniu de Su Suergiu esti una interessanti area de su Parcu Geominèrariu de sa Sardigna. Funti medas is minieras de su Gerrei che dipendiant de sa Miniera Su Suergiu de Biddesatu. In custa miniera in su dixiannoiesimu séculu fiat nàscia una fonderia che ne is annus est diventada unu centru de produtzioni de antimoniu meda importanti po s’Europa cun prus de cuatruxentus operaius. Candu est spaciau su giacimentu in su 1950 sa fonderia iat incumentzau a traballai mineralis de àteras minieras sardas e agoa aiat pigau sa materia prima de su mercau stranju.

Ne is annus ’80 anti studau is forrus e is tenicus e is minadoris anti serrau po sempri is gallerias.

Guadangiu in sa bidda[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

Funti medasa i Biddesatesusu pastorisi in sa zona de Biddesatu, e si dedicanta ad allevai animmallisi de fattoria commenti Crabasa, brabeisi, baccasa e boisi, procusu, cuaddusu, puddasa.

A bottasa is imprendidorisi anti decidiu de si dedicai a custu settori imperendi macchinariusu po allebiai su traballu e ottenniu unu maggiori guadangiu e produzioni de latti de bacca e de brabei.

S'agricoltura, graziasa a su terrenu fertilli esti beni svilluppada e permittidi de produrri meda frutta, berdura, leguminisi e cereallisi po du imperai o po du endi.

Graziasa a una pariga de contributusu po s'imprenditoria giovanilli sa bidda s'esti arricchia de buttegasa po sa cosa de pappai, is oggettusu e sa produzioni de cosasa de sa zona. Una pariga de biddesartesusu funti impiegausu in su settori terziariu e in is traballus statallisi,

Descrizioni de sa bidda[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

Sa bidda è divida in duas partisi: Sa parti bascia s'agattada tott'a giru a giru de sa cresia de Santi Michelli Arcangellu, e sa noa a gir'e sa prima cresia de sa bidda, una cresia de su 1500 dedicada a Santa Brabara. Sa bidda è dividia in rionisi: Corea, Terrepedis, Concia, Su Cuccuru, Terrapieno, Bracuccia, Funtana de josso, Forreddu, Su occili, Su Battumeo, Cott' e ois, Ziu Antini.

Camminendu in su impedrau in su centru storicu de sa bidda s'agattada sa omu Museu (innui si bodinti biri medasa attrezzusu de traballu imperausu in su passau in sa bidda) e medas'omusu costruisa cun sa pedra.

Sa bidda tenidi ognia serviziu necessariu a una vida dignitosa:

  • Buttegasa se cosa de pappai, buttegasa de ferrammenta, de bestirisi, de cosasa de arregallai e po s'omu;
  • Bixinu a su cummuni du adi unu distribudori de benzina e inguni e tottu dui vunti is iscollasa cun sa pallestra e unu campu po giogai a calcettu, zerriau "Piazzetta nera";
  • In su centru de sa bidda dui esti unu "bed & breakfast" e unu ristoranti ca cuxinada is prattusu de sa zona;
  • A s'essida de sa bidda dui esti unu eliportu attrezzau po' intervenni candu c'è fogu, mega frequentisi in s'istadi.

Sa Mina de Su Suergiu[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

In su pallazzu ca fiat sa domu de su diretori de sa mina e de is ofìtzius aministrativus oi s'agattada su Museu de sa Mina, e innai funti espostasa tottus is cosasa ca imperanta po traballai. Custa Mina fiat una de is prusu importanti po sa produtzioni de su antimòniu ca eniada imperau in is gherras. Est in sa prus arta parti de s’àrea e de innia su diretori podiat controllai de pitzu is traballus de su Scalladroxu e is àterus ofìtzius. Is traballus funt acabaus in is annus ’70 proita ca nci fiant meda spesas e cumbeniat a portari is mineralis de àterus logus.

Is Tradizionisi[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

Santu Michelli Arcangelu - È su patronu de sa bidda e si festeggiada su 29 cabudanni. Sa festa ennidi cellebrada scetti relliggioamenti e scetti ognia tanti c'ha festa civilli.

Santa Brabara - Sa festa prusu manna de sa bidda esti cussa de Santa Brabara, cellebrada su primu lunisi de su mes'e làmpadas. Sa festa durada assummancu 4 disi e in custa occasioni sa bidda si prenidi de genti ca benidi de sa Barbagia, de su Sarrabus

Sa stessa festa benidi fatta su primu dominigu de Argiolas po donai sa possibillidadi a is turistasa e a is immigrausu de partecippai.

Is festasa funti organizzada cun processionisi in giru po tottu sa bidda e cun cantusu e ballusu.

Santu Cristollu - A una pariga de chillometrusu de da bidda s'agattada sa cresia de Santu Cristollu. Po sa festa, cellebrada tra su 13 de Austu e su 14, benidi fatta una processioni partendu de sa Cresia parrocchialli e a pei s'arribbada a sa cresia campestri.

Su rientru de su Santu a sa Cresia parrocchialli enidi fattu cun una processioni in macchina ca accabada cun sa benedizioni de is autistasa.

Sant'Antoni e Santu Srebastianu - Sa festa de custus'dusu santusu esti su 17 e su 20 de Gennaxiu. Po custasa duasa cellebrazioni funti organizzaus is fogaronisi in pratz'e cresia e a sa genti si onanta arangiusu po una festa e pani po s'atra.

Is Animeddas - Una festa po is mannusu e is pitticcusu. Sa mingianu de su 31 de su mes'e ladamini is pippiusu andanta de domu in domu e sa genti di onada cos'e pappai (drucisi o frutta) in onori de is mottusu.

Sinnadroxiu - Sa festa si faidi in su sattu accant'e sa bidda in sa dì de s'Ascensioni. Su sinnu po arrecconnosci su bestammini benidi fattu in custasa disi, e po custu motivu enidi fatta custa festa. Is pastorisi fainti su casu e custu enidi arregallau a sa genti in unu muncadori e sa proloco de da bidda faidi unu prangiu con pezza de brabei.

In ognia festa su gruppo folk de "Santu Cristollu" si bestidi cun su custummu de biddesatu e baddada su ballu sardu.

Commenti arribbai[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

  • Benind'e Casteddu si arribbada a Biddesartu camminendi in sa S.S. 387, e passenciundenci in Santu Andria Frius.

Candu si arribbada a Paollisi si depidi lassai sa strada statalli e pigai sa strada provincialli chi potadda a Biddesartu e Armungia.

Sa strada tenidi medas curvasa ma funti scetti 64 chillometrusu e c'ollidi un'oretta po arribbai.

  • De su Sarrabus: s'arribbada a Biddesatu in una mes'oredda camminendu in sa S.S. 387.

Arribbausu ad Archefossu tra Santu 'Idu e Ballau si girada a s'incrociu chi aziada in sa vallada de su Rio Cannichili finciasa ad arribbai a Biddesatu.

Demografia[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

I 1.353 abitantisi funti distribuiusu in 549 famigliasa cun una media po famiglia de 2,46 personasa.

Template:Demografia/Biddesatu

Sangunausu[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

I 10 sangunausu ca s'agattanta demprusu funti:
Congiu, Cotza, Lusso, Melis, Cappai, Cinus, Murtas, Angius, Gessa, Usai, Spagnesi.

Cullegamentos de foras[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]