Arcidiòtzesi de Casteddu

S'Artzidiòtzesi de Casteddu (in latinu: Archidioecesis Calaritana, in italianu Arcidiocesi di Cagliari) est una sedi metropolitana de sa Crèsia catòlica in Itàlia, chi fait parti de sa Regioni eclesiàstica de Sardigna. In su 2016 contaiat 568.600 batiaus subra 581.900 bividores. De su 2019 est arréssia de s'arcipìscopu Giuseppe Baturi.
Territòriu[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

Su territòriu suu s'estendet subra 4.041 km² e est partidu in 133 parròchias[1], chi apartenent a duas provìntzias de sa Sardigna:
- totu is 17 comunus de sa Tzittadi metropolitana de Casteddu: Assèmini, Casteddu, Cabuderra, Deximumannu, Su Masu, Maracalagonis, Paùli, Pula, Cuartùciu, Cuartu Sant'Aleni, Sarroccu, Ceraxus, Sestu, Sètimu, Sìnnia, Uda, Santu Pedru;
- 52 comunus de sa Provìntzia de Sud Sardigna: Armùngia, Ballau, Barrali, Burcei, Castiadas, Deximeputzu, Patiolla, Domus de Maria, Donori, Iscroca, Futei, Gerxei, Gèsigu, Goni, Gomajori, Guasila, Mandas, Muristenis, Murera, Nuràminis, Nurri, Arrolli, Ortacesus, Pramantellu, Samassi, Samatzai, Seddori, Santu 'Asili 'e Monti, Pauli Gerrei, Santu Sparau, Sant'Andria 'e Frius, Santu Idu, Segariu, Sèligas, Senorbì, Serdiana, Serramanna, Serrenti, Serri, Silìcua, Silius, Seurgus Donigala, Solèminis, Sueddi, Ùssana, Biddaramosa, Mara Arbarei, Biddanoa 'e Tulu, Biddesatu, Crabonaxa, Biddesorris e Biddaspitziosa.
Is parròchias funt partidas in 4 vicarias tzittadinas (de sa Catedrali, de Santu Lucìferu, de is Santus Pedru e Paulu, de Pirri) e 10 foranias (de Cuartu, de su Campidanu, de Cabuderra, de Santu Idu, de Patiolla, de Nuràminis, de Mandas, de Deximumannu, de su Gerrei, de Senorbì).
Sede artzivescovile est sa tzitadi de Casteddu, aundi s'agatat sa Seu de Santa Maria e Santa Cecilia, fraigada in su sèculu XII e artziada a su rangu de catedrale in su 1258.
Semper a Casteddu dd'est sa Basìlica de Santu Sadurru, sa primu crèsia de sa tzittadi, sa basìlica de Santa Cruxi (parròchia personali segundu su ritu romanu antigu) e sa Basìlica e santuàriu de Signora Nostra de Bonària. A Cuartu Sant'Aleni s'agatat sa basìlica de Sant'Aleni Imperadora.
Provìntzia eclesiàstica[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]
Sa provìntzia eclesiàstica de Casteddu cumprendet is diòtzesis suffraganeas sighentes:
In su territòriu de sa provìntzia eclesiàstica casteddaia sunt cumprèndidas custas sedes titulares:
- Sede titulare de Dolia (artzidiòtzesi de Casteddu)
- Sede titulare de Galtellì (diòtzesi de Nùgoro)
- Sede titulare de Otzana (diòtzesi de Nùgoro)
- Sede titulare de Sueddi (artzidiòtzesi de Casteddu)
- Sede titulare de Sulci (diòtzesi de Igrèsias)
Istòria[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]
Sa diòtzesi de Casteddu tenet orìgines antigas. Su primu pìscamu podit essi, secundu sa traditzioni, santu Tenneru, chi at cobertu sa càtedra de su 70 a su 77 (o 87), fintzas a sa morti (su 13 de cabudanni). Su primu pìscamu de Casteddu documentadu in manera istòrica est Quintasio, atestadu in su 314. Is pìscamus de Casteddu resurtant a tenni su tìtulu de artzipìscamus fintzas de su 484, candu est documentadu s'artzipìscamu Luciferu II.
In s'Edadi de Mesu sa giurisditzioni sua s'estendiat in sos territòrius de is curadorias de su Campidanu, Colostrai, Dèximu Mannu, Gippi, Nora e Nuràminis.
De su 1420 sa giurisditzioni sua s'at estèndida in sa suprimida diòtzesi de Sueddi, de su 1495 in sa diòtzesi de Galtellì, de su 1503 in sa diòtzesi de Dolia e de su 1506 in sa diòtzesi de Sulci.
In is sèculus imbenientis calincuna diòtzesi ant otentu in manera noa s'autonomia: in su 1824 un'ala de sa diòtzesi de Sueddi at costituidu sa diòtzesi de Ogliastra, devènnida oi diòtzesi de Lanusèi; sa diòtzesi de Igrèsias est istada pesada in su 1763 in unu territòriu bell'e ricalcanti s'antiga diòtzesi de Sulci; sa diòtzesi de Galtellì est istada torrada a pesai in su 1779 cun sede a Nùgoro.
S'artzidiòtzesi de Casteddu est istada bisitada de su paba Pàule VI su 24 de abrili 1970; de su paba Giuanne Paulu II su 19 e su 20 de santugaine 1985, de su paba Beneitu XVI su 7 de cabudanni 2008, in su de centu annus in cali paba Piu X at proclamadu sa Madonna de Bonària patrona manna de sa Sardigna. Su 22 de cabudanni 2013 est istada bisitada de paba Frantziscu.
Cronotassi de is pìscamos[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]
De is pìscamos fintzas a Luciferu II sunt in manera istòrica atzertadus solu Quintasio, Lucifero I e fortzis Tenneru de su cali si cunservat sa traditzioni in su nomini de unu bixinau tzitadinu.
- Santu Tenneru † (70 - 77 o 87 mortu) (?)
- Santu Linu † (210) (?)
- Santu Giovenali † (303) (?)
- Quintasiu † (mentovadu in su 314)
- Protogenu de Casteddu ? † [2]
- Santu Luciferu I † (in antis de su 354 - 370 mortu)
- Giustu II † (371) (?)
- Omodeu † (412) (?)
- Luciferu II † (mentovadu in su 484)
- Primasiu † (mentovadu in su 518/519)
- Santu Severu I † (530) (?)
- Tommasu I ? † (in antis de su 591)[3]
- Gennarou † (in antis de làmpadas 591 - a pustis de cabudanni 603 mortu)
- Anònimu (Romanu ?) † (mentovadu in su 626)
- Diodato † (? - 649 mortu)
- Giustinu † (649 - ?)
- Citonato I † (in antis de su 680 - a pustis de su 685/686)[4]
- Anònimu (Valente ?) † (mentovadu in su 692)
- Marianu I (mentovadu in su 778) (?)
- Tomaso II † (mentovadu in su 787)
- Arsenio I † (843)
- Giuanne I † (847 - 855)
- Arsenio II † (segunda metade de su de IX sèculos)
- Antero † (su de IX sèculos) (?)
- Citonato II † (mentovadu in su 964)
- Umberto † (1017 - 1040 mortu) (?)
- Alfredo o Gualfredo † (in antis de su 1073)
- Giacomo † (1075 - 1089)
- Lamberto † (mentovadu in su 1089)
- Ugo † (belle 1089 - belle 1090)
- Beneitu † (1090 - 1100) (?)
- Gualfredo † (mentovadu in su 1112)
- Gullielmu I † (1119 - 1126)
- Pietro † (mentovadu in su 1126)
- Costantinu † (mentovadu in su 1141)
- Bonato † (mentovadu in su 1163)
- Ricu † (in antis de su 1183[5] - 1217)
- Marianu de Sulci † (27 martzu 1218 - 1226)
- Anònimu (Sutrino ?) † (mentovadu in su 1233)
- Anònimu † (mentovadu in su 1235)
- Leonardo de Roma † (1237 - 1250)
- Domenigu † (1250 - 1255) (?)
- Anònimu † (mentovadu in su 1257)
- Ugone † (1260 - 1276 mortu)
- Pecci Ranieri † (1276 dimesso)
- Gallo † (27 santandria 1276 - 1281)
- Biagio † (1281 - 1287) (?)
- Percivalle de Comitibus † (21 ghennàrgiu 1290 - 1295)
- Giacomo de s'Abate † (20 cabudanni 1295 - 1298 mortu)
- Ranuccio, O.Min. † (8 santandria 1299 - 1322)
- Gioannello † (1322 - 1331)
- Gondisalvo Bonihominis † (9 austu 1331 - 1341)
- Gullielmu II de Poblet, O.Cist. † (10 freàrgiu 1341 - 1342)
- Sebastiano † (11 nadale 1342 - 1344)
- Gullielmu III, O.S.A. † (20 santugaine 1344 - 1348)
- Pietro Cescomes, O.Cist. † (5 santandria 1348 - 1352)
- Giovanni Graziani † (18 maju 1352 - 1354 mortu)
- Giovanni de Aragona, O.Min. † (12 freàrgiu 1354 - 1369)
- Bernardo, O.Min. † (8 austu 1369 - 1398 mortu)
- Diego † (1386 - in antis de su 1400)
- Giovanni † (1400 - in antis de su 1403 mortu)
- Antonio Dexart, O. de M. † (21 freàrgiu 1403 - 1413)
- Giacomo Massaguer † (1414)
- Pietro Spinola, O.S.B. † (8 santugaine 1414 - 1422 mortu)
- Giovanni Fabri, O.Carm. † (10 maju 1423 - 1440 dimesso)
- Matteo Jofre † (29 ghennàrgiu 1440 - 1460)[6]
- Francesco de Ferrer † (27 nadale 1460 - 13 freàrgiu 1467 nominadu pìscamu de Maiorca)
- Ludovico Fenollet † (13 freàrgiu 1467 - 27 ghennàrgiu 1468 nominadu pìscamu de Anglona)
- Antonio Baragues, O.P. † (1469 o 1471 - 1472 mortu)
- Gabriele Serra, O.Cist. † (13 ghennàrgiu 1472 - 1484 mortu)
- Pietro Pilares, O.P. † (13 trìulas 1484 - 1513 dimesso)
- Giovanni Pilares † (9 ghennàrgiu 1514 - 1521 mortu)
- Jerónimo Vilanova † (25 santugaine 1521 - 1534 mortu)
- Domenico Pastorello, O.F.M.Conv. † (13 santandria 1534 - santugaine 1547 mortu)
- Baltasar de Heredia, O.P. † (31 austu 1548 - 21 abrile 1558 dimesso)
- Antonio Paragües Castillejo, O.S.B. † (4 santandria 1558 - belle 1572 mortu)
- Angelo de Pàdova, O.S.A. † (1573 - 1573 mortu)
- Francisco Pérez † (29 martzu 1574 - 28 santugaine 1577 mortu)
- Gaspare Vincenzo Novella † (6 santugaine 1578 - 24 austu 1586 mortu)
- Francesco de Badde † (27 abrile 1587 - 1595 mortu)
- Alfonso Laso Sedeño † (7 freàrgiu 1596 - 1º nadale 1604 nominadu archipìscamu de Maiorca)
- Francisco de Esquivel † (20 làmpadas 1605 - 21 nadale 1624 mortu)[7]
- Lorenzo Nieto, O.S.B. † (1625 - 1626 mortu)[8]
- Ambrogio Machin, O. de M. † (20 cabudanni 1627 - 23 santugaine 1640 mortu)
- Bernardo de Sa Cabra † (13 ghennàrgiu 1643 - 23 nadale 1655 mortu)
- Pietro Vico † (27 austu 1657 - in antis de su 19 santugaine 1676 mortu)
- Diego Benidora Fernández de Angulo, O.F.M. † (19 santugaine 1676 - 11 ghennàrgiu 1683 nominadu pìscamu de Avila)
- Antonio de Vergara, O.P. † (13 santandria 1683 - 1º santugaine 1685 nominadu pìscamu de Zamora)
- Antonio Diaz de Aux, O. de M. † (18 martzu 1686 - 28 trìulas 1689 mortu)
- Francesco de Sobre Casas, O.P. † (12 nadale 1689 - 4 ghennàrgiu 1698 mortu)
- Bernardo de Cariñena, O. de M. † (5 santugaine 1699 - 25 nadale 1722 mortu)
- Raulo Costanzo Falletti † (16 nadale 1726 - 1º ghennàrgiu 1748 mortu)
- Giulio Cesare Gandolfi † (1º abrile 1748 - làmpadas 1758 mortu)
- Tommaso Ignazio Natta, O.P. † (4 abrile 1759 - 27 làmpadas 1763 retiradu)
- Giuseppe Agostino Delbecchi, Sch.P. † (18 trìulas 1763 - 1º abrile 1777 mortu)
- Vittorio Filippo Melant, O.P. † (1º làmpadas 1778 - 24 trìulas 1797 nominadu archipìscamu, tìtulu personale, de Novara)
- Diego Gregorio Cadello † (29 ghennàrgiu 1798 - 5 trìulas 1807 mortu)
- Sede vacante (1807-1819)
- Nicolò Navoni † (29 martzu 1819 - 22 trìulas 1836 mortu)
- Antonio Raimondo Tore † (2 santugaine 1837 - martzu 1840 mortu)
- Emanuele Marongiu Nurra † (23 maju 1842 - 12 cabudanni 1866 mortu)
- Giovanni Antonio Balma, O.M.V. † (27 santugaine 1871 - 5 abrile 1881 mortu)
- Vincenzo Gregorio Berchialla, O.M.V. † (4 austu 1881 - 13 santugaine 1892 mortu)
- Paolo Giuseppe Maria Serci Serra † (16 ghennàrgiu 1893 - 18 cabudanni 1900 mortu)
- Pietro Balestra, O.F.M.Conv. † (17 nadale 1900 - 1º maju 1912 mortu)
- Francesco Rossi † (9 abrile 1913 - 15 nadale 1919 nominadu archipìscamu de Ferrara)
- Ernesto Maria Piovella, O.SS.C.A. † (8 martzu 1920 - 18 freàrgiu 1949 mortu)
- Paolo Botto † (1º austu 1949 - 2 maju 1969 dimesso)[9]
- Sebastiano Baggio † (23 làmpadas 1969 - 26 freàrgiu 1973 nominadu prefetu de sa Cungregatzione pro is pìscamus)
- Giuseppe Bonfiglioli † (17 abrile 1973 - 11 freàrgiu 1984 retiradu)
- Giovanni Canestri † (22 martzu 1984 - 6 trìulas 1987 nominadu archipìscamu de Gènova-Bobbio)
- Ottorino Pietro Alberti † (23 santandria 1987 - 20 làmpadas 2003 retiradu)
- Giuseppe Mani (20 làmpadas 2003 - 25 freàrgiu 2012 retiradu)
- Arrigo Miglio (25 freàrgiu 2012 - 16 santandria 2019 retiradu)
- Giuseppe Baturi, de su 16 santandria 2019
Santu patronu[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]
Sant'Efis (Elia in Antiochia, 250 – Nora, 15 ghennàrgiu 303) est istadu unu màrtiri cristianu, bividu in su Imperu Romanu in suta de Diocleziano, veneradu comenti a santu de sa Crèsia catòlica. Su cultu suu est meda difùndidu in su Sud de sa Sardigna, in modu spetziali a Casteddu aundi at subidu su martìriu. Est su patronu de s'Artzidiòtzesi e de sa Provìntzia eclesiàstica.
Istatìsticas[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]
S'artzidiòtzesi in su 2016 in una populatzioni de 581.900 personas contaiat 568.600 batitzados, chi currispondent a su 97,7% de su totale.
annu | populatzioni | predis | diàconus | religiosus | parròchias | ||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
batitzadus | súma | % | númeru | sècularis | regularis | batitzadus po predi | ominis | feminas | |||
1948 | 310.000 | 310.194 | 99,9 | 226 | 152 | 74 | 1.371 | 112 | 524 | 86 | |
1958 | 345.083 | 345.583 | 99,9 | 304 | 178 | 126 | 1.135 | 196 | 910 | 95 | |
1970 | 448.000 | 449.321 | 99,7 | 371 | 214 | 157 | 1.207 | 218 | 1.051 | 114 | |
1980 | 496.150 | 518.349 | 95,7 | 384 | 210 | 174 | 1.292 | 240 | 1.033 | 125 | |
1990 | 539.000 | 551.617 | 97,7 | 384 | 194 | 190 | 1.403 | 6 | 246 | 976 | 133 |
1999 | 540.000 | 559.825 | 96,5 | 308 | 193 | 115 | 1.753 | 21 | 140 | 878 | 132 |
2000 | 530.000 | 557.460 | 95,1 | 344 | 196 | 148 | 1.540 | 27 | 173 | 870 | 133 |
2001 | 531.000 | 556.941 | 95,3 | 358 | 186 | 172 | 1.483 | 29 | 211 | 848 | 133 |
2002 | 530.000 | 551.708 | 96,1 | 382 | 199 | 183 | 1.387 | 32 | 226 | 870 | 133 |
2003 | 522.000 | 547.352 | 95,4 | 327 | 200 | 127 | 1.596 | 31 | 163 | 828 | 133 |
2004 | 550.000 | 560.583 | 98,1 | 345 | 201 | 144 | 1.594 | 29 | 181 | 804 | 133 |
2006 | 562.251 | 563.251 | 99,8 | 320 | 191 | 129 | 1.757 | 30 | 162 | 940 | 133 |
2010 | 567.615 | 572.615 | 99,1 | 247 | 205 | 42 | 2.298 | 37 | 99 | 820 | 133 |
2013 | 575.000 | 583.365 | 98,6 | 371 | 201 | 170 | 1.549 | 38 | 227 | 810 | 135 |
2016 | 568.600 | 581.900 | 97,7 | 320 | 188 | 132 | 1.776 | 43 | 188 | 810 | 133 |
Referèntzias[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]
- ↑ De su giassu web parrocchiemap.it
- ↑ mentovau de istòricus e istudiaus de su logu cunmenti pìscamu de Sardigna; in beridadi fiat pìscamu de Sardica. Cappelletti, Le Chiese d'Italia della loro origine sino ai nostri giorni, vol. XIII, p. 49.
- ↑ Pìscamu mentovau in dd'una littera de paba Gregoriu I a Gennaru de Casteddu cummenti fundatori de unu xenodochium. Su paba non mentovat ni s'epoca, nj sa sede chi custu Tommasu fiat pìscamu, ni su logu de su xenodochium. Is istòricus dd'ant fatu unu pìscamu de Casteddu, antis de Gennaru. Charles Pietri, Luce Pietri (ed.), Prosopographie chrétienne du Bas-Empire. 2. Prosopographie de l'Italie chrétienne (313-604), École française de Rome, Roma 1999, p. 2196 (Thomas 8).
- ↑ Evandro Putzulu, Citonato, Dizionario biografico degli italiani, volume 26 (1982).
- ↑ Corrado Zedda - Raimondo Pinna, 1183 l'anno della concordia. Il compromesso tra Ricco, arcivescovo di Cagliari e Austorgio, abate di San Vittore di Marsiglia, in Archivio Storico Giuridico Sardo di Sassari, 18 (2013), pp. 1-47.
- ↑ Eubel mentovat unu pìscamh, Tommaso, nominadu nel 1449.
- ↑ Gams.
- ↑ Trasferito dalla sede di Oristano; tuttavia nella bolla di nomina del suo successore a quella sede (Gavino Magliano), si dice che la sede è rimasta vacante per la morte di Nieto. È probabile che la nomina di Nieto a Cagliari, su cui Eubel non possiede dati certi, non ebbe effetto. Effettivamente Nieto morì a Oristano e, nel tempo, il suo decesso fu confuso con quello altrettanto repentino del suo conterraneo turritano e predecessore Antonio Canopolo (cfr. Marcello Derudas, Il Convitto Nazionale Canopoleno di Sassari. Una finestra aperta su quattrocento anni di storia, Sassari, Carlo Delfino, 2018, pp. 45-46 e n. 75. ISBN 978-88-9361-071-1).
- ↑ Nominato arcivescovo titolare, titolo personale, di Risinio.