Gràssia Deledda

Dae Wikipedia, s'entziclopedia lìbera.
(Reindiritzadu dae Gràtzia Deledda)
Custu artìculu est iscritu cun sa grafia Limba Sarda Comuna. Abbàida sas àteras bariedades gràficas:

campidanesu · logudoresu · nugoresu

Gràtzia Deledda Medàllia de su Nobel
Gràssia Deledda
Gràssia Deledda in su 1926
Nùmene intreuGrazia Maria Cosima Damiana Deledda
Nàschida27 de cabudanni de su 1871
Nùgoro
Morte15 o 16 de austu de su 1936
Roma
Natzionalidadesarda
Tzitadinàntziaitaliana
GenitoresMama: Frantzisca Cambosu
Babbu: Giuanne Antoni Deledda
CòjubePalmiro Madesani
Fìgiu/a(os/as)Sardus Madesani Deledda (1904-1981)
Franz Madesani Deledda (1901-1938)
Traballuiscritora
PrèmiosPrèmiu Nobel a sa literadura in su 1926
Firma

Grazia Maria Cosima Damiana Deledda, connota che a Gràssia[1][2][3][4][5][6] o Gràtzia Deledda[7] (Nùgoro, 27 de cabudanni de su 1871Roma, 15 o 16 de austu de su 1936), est istada un'iscritora sarda, binchidora de su Prèmiu Nobel pro sa literadura 1926. Est ammentada che a sa segunda fèmina, a pustis de s'isvedesa Selma Lagerlöf, a retzire custu reconnoschimentu, sa prima sarda e fintzas sa prima in s'istadu italianu.[8]

Biografia[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

Gioventude[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

Est nàschida in Nùgoro, in Sardigna, su 27 de cabudanni de su 1871 (ma registrada su 28), sa de bator de sete intre fìgios e fìgias[9], in una famìlia benestante.[10]

Su babbu, Giuanne Antoni Deledda, laureadu in lege, no esertzitaiat sa professione. Imprendidore e printzipale ricu, s'ocupaiat de cummèrtziu e agricultura; s'interessaiat de poesia e issu matessi assentaiat versos in sardu, aiat fundadu una tipografia e istampaiat una rivista. Est istadu sìndigu de Nùgoro in su 1863.

Sa mama fiat Frantzisca Cambosu, fèmina de severa; dedita a sa domo, issa at a educare Gràssia.[11] A pustis de àere frecuentadu sas iscolas elementares finas a sa classe de bator, Gràssia at istudiadu in manera privada, sighida dae su professore Pedru Ganga (Nùgoro 1875, dotzente de lìteras italianas, latinas e gregas; limbas connotas: frantzesu, tedescu, portughesu, ispagnolu) chi l'at fatu letziones de base de italianu, latinu e frantzesu[12]. Issa at, a pustis, sighidu cun sa formatzione sua a sa sola.[10]

De importu, pro sa formatzione literària de Gràssia, in sos primos annos de sa carriera sua de iscritora, est istada s'amighèntzia cun s'iscritore, archivista e istòricu diletante tataresu Enricu Costa, chi pro primu nd'at cumprèndidu su talentu. Pro unu perìodu longu at iscambiadu lìteras cun s'iscritore calabresu Giovanni De Nava, in ue issu fagiant sos cumplimentos a issa pro su talentu suo. Custas lìteras, a pustis, sunt divènnidas lìteras de amore in ue s'iscambiaiant poesias durches. A pustis, pro more de sa mancàntzia de rispostas dae Giovanni pro unu tempus longu, ant acabadu de s'iscrìere. Sa famìlia at tentu una sèrie de disauras: su frade mannu, Santus, at abbandonadu sos istùdios e est devènnidu alcolizadu, su prus minore, Andrea, est istadu arrestadu pro furas minores. Su babbu est mortu pro una crisi cardìaca su 5 de santandria de su 1892 e sa famìlia at dèpidu afrontare dificultades econòmicas. Bator annos prus a tardu est morta fintzas sa sorre Vissenta.[11]

Faina literària a giòvana[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

In su 1888 at imbiadu a Roma carchi contu, Sangue sardo (Sàmbene sardu) e Remigia Helder, publicados dae s'editore Edoardo Perino in sa rivista "L'ultima moda", dirìgida dae Epaminonda Provaglio. In sa matessi rivista ant publicadu a puntadas su romanzu Memorie di Fernanda (Memòrias de Fernanda).

In su 1890 est essidu a puntadas in su cuotidianu de Casteddu L'avvenire della Sardegna, cun su pseudònimu de Ilia de Saint Ismail, su romanzu Stella d'Oriente, e in Milanu, cun s'editore Trevisini, Nell'azzurro (In s'asulu), unu libru de contos pro pitzinnos.

Deledda at retzidu s'aprovatzione de literados, che a Angelo de Gubernatis e de Ruggero Bonghi, chi in su 1895 at acumpangiadu cun una prefatzione sua s'essida de su romanzu Anime oneste (Ànimas onestas).[13]

Collàborat cun rivistas sardas e continentales: "La Sardegna", "Piccola rivista" e "Nuova Antologia".

Intre su 1891 e su 1896, in sa Rivista delle tradizioni popolari italiane (Rivista de sas traditziones populares italianas), dirìgida dae Angelo de Gubernatis, ant publicadu a puntadas su sàgiu Tradizioni popolari di Nuoro in Sardegna (Traditziones populares de Nùgoro in Sardigna), introduidu dae una tzita de Tolstoj, prima espressione documentada de s'interessu de s'iscritora pro sa literadura russa. L'ant sighidu romanzos e contos de argumentu isolanu. In su 1896 su romanzu La via del male (Sa manera de su male) l'at retzensidu in manera favorèvole Luigi Capuana.[13] In su 1897 est essida una regorta de poesias, Paesaggi sardi (Paesàgios sardos), imprentada dae Speirani.

Maturidade[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

Gràssia Deledda cun su maridu e unu fìgiu
Tumba de Gràssia Deledda in sa crèsia de sa Soledade in Nùgoro

Su 22 de santugaine de su 1899 s'est tramudada a Casteddu, in ue at connotu a Palmiro Madesani, unu funtzionàriu de su Ministeru de sas Finàntzias[14], chi at cojuadu in Nùgoro in su 11 de ghennàrgiu de su 1900[15].[16] Madesani fiat originàriu de Cicognara de Viadana, in provìntzia de Màntova, in ue fintzas Gràssia Deledda est istada pro unu tantu. A pustis de su cojuiu, Madesani at lassadu su traballu de funtzionàriu istatale, pro si dedicare a sa faina de agente literàriu de sa mugere. Sa còpia s'est tramudada a Roma in su 1900, in ue at tentu unu bida riservada. Ant tentu duos fìgios, Franz e Sardus.[10]

In su 1903 sa publicatzione de Elias Portolu l'at cunfirmada che a iscritora e l'at aviada a una sèrie fortunada de romanzos e òperas teatrales: Cenere (Chisina) in su 1904, L'edera (S'èdera) in su 1908, Sino al confine (Finas a sa làcana) in su 1910, Colombi e sparvieri (Columbos e vedidores) in su 1912, Canne al vento (Cannas a su bentu) in su 1913, L'incendio nell'oliveto (Su fogu in s'olivàriu) in su 1918, Il Dio dei venti (Su Deus de sos bìnchidos) in su 1922. Dae Chisina est istadu fatu unu film interpretadu dae Eleonora Duse.

S'òpera sua l'at apretziada Giovanni Verga, in paris cun iscritores prus giòvanos che a Enrico Thovez, Emilio Cecchi, Pietro Pancrazi, Antonio Baldini.[17] Est istada reconnota e istimada fintzas in s'èsteru: David Herbert Lawrence at iscritu sa prefatzione de sa tradutzione in inglesu de Sa mama. Sa Deledda est istada fintzas tradutora: est sua, difatis, una versione in limba italiana de Eugénie Grandet de Honoré de Balzac.

Su prèmiu Nobel e sa morte[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

Su 10 de nadale de su 1927 l'ant cunferidu su prèmiu Nobel pro sa literadura 1926[18] (non bintu dae perunu candidadu s'annu in antis, pro farta de recuisitos), «pro sa potèntzia sua de iscritora, sustentada dae un'ideale artu, chi rapresentat in formas plàsticas sa bida comente est in s'ìsula fanta de nàschida sua e chi cun profundidade e cun calore tratat problemas de interessu generale umanu», Gràssia est istada sa prima fèmina sarda, e fintzas sa prima in s'istadu italianu, a bìnchere su prèmiu Nobel.

Unu tumore a su sinu, de su cale sufriat dae tempus, l'at batida a sa morte in su 1936, belle deghe annos a pustis de sa vitòria de su prèmiu. In subra de sa data de sa die de morte b'at cuntierras: carchi fonte narat chi siet istada in su 15 de austu[19], àteras su 16.[20]

Su corpus de sa Deledda l'ant interradu in su campusantu de su Verano in Roma, in ue est abarradu finas a su 1959 cando, gràtzias a sa rechesta de sos familiares de s'iscritora, l'ant tramudadu a sa tzitade nadale sua. Dae tando est custoidu in unu sarcòfagu de granitu nieddu lamadu in sa crèsia de sa Madonna de sa Soledade, a sos pees de su monte Ortobene, chi issa aiant tzelebradu meda in unu de sos ùrtimos traballos suos.

At lassadu chene l'acabare s'ùrtima òpera sua, Cosima, quasi Grazia (Còsima, belle Grazia), un òpera autobiogràfica chi at a apàrrere in su cabudanni de cussu matessi annu in sa rivista Nuova Antologia, a incuru de Antonio Baldini e chi, a pustis, l'ant a imprentare cun su tìtulu Cosima.

Sa domo nadale sua, in su tzentru istòricu de Nùgoro (in su rione Santu Predu), oe est unu museu.[21]

Crìtica[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

Sa crìtica in generale tirat a incluire s'òpera sua, de borta in borta, in custu o in cudd'àteru -ismu: regionalismu, verismu, decadentismu, in paris cun sa literadura de sa Sardigna. Unos àteros crìticos imbetzes preferint a li reconnòschere s'originalidade de sa poètica sua.

Su primu a dedicare a Gràssia Deledda una monografia crìtica a metade de sos annos trinta est istadu Francesco Bruno.[22] In sos annos baranta-chimbanta e sessanta, in sas istòrias e in sas antologias iscolàsticas de sa literadura italiana, sa presèntzia de sa Deledda tenet annotu crìticu e medas pàginas antologizadas, prus che totu dae sos novellas.

Nointames medas crìticos italianos atacaiant su balore de sas òperas suas. Sos primos a non cumprèndere Deledda sunt istados sos sardos matessi. Sos intelletuales sardos de su tempus suo si fiant intesos traidos e no ant atzetadu s'operatzione literària sua, cun s'etzetzione de unos cantos: Enricu Costa, Salvator Ruju e Giuseppe Biasi. Sas òperas suas li ant batidu sas antipatias de sos nugoresos, in ue sas istòrias fiant ambientadas. Sos paesanos suos fiant difatis de s'opinione chi descrieret sa Sardigna che a terra rude, rùstica e pro custu arretrada.[23]

Verismu[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

A sos primos leghidores de sos romanzos de Deledda fiat naturale su de l'incuadrare in s'àmbitu de s'iscola verista.

Luigi Capuana l'esortaiat a sighire in s'esploratzione de su mundu sardu, "una miniera" in ue aiat "...giai agatadu un'elementu de originalidade forte".[24]

Fintzas Borgese la definit "iscolana digna de Giovanni Verga".[25] Issa matessi iscriet, in su 1891, a su diretore de sa rivista romana La Nuova Antologia, Maggiorino Ferraris: "S'ìndula de custu libru meu a mie paret siat tantu drammàtica cantu sentimentale e fintzas unu paghigheddu verìstica si pro 'verismu' intendimus su rapresentare sa bida e sos òmines comente sunt, o mègius comente a los connosco deo."

Diferèntzias cun su Verismu[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

Ruggero Bonghi, manzonianu, pro primu s'isfortzat de bogare s'iscritora sarda dae su clima de sas poèticas naturalìsticas.[26]

Emilio Cecchi in su 1941 iscriet: "Su chi sa Deledda at pòdidu tràere de sa bida de sa provìntzia sarda, non s'est cunformadu in issa de naturalismu e de verismu... Siat sos motivos e sos intretzos, siat su materiale linguìsticu, in issa ant pigadu acòitu de lìricu e de sas paristòrias...".[27]

Su crìticu literàriu Natalino Sapegno definit sos motivos chi istesiant a sa Deledda dae sos cànones de su Verismu: "Dae un'adesione profunda a sos cànones de su verismu tropu cosas las istesiant, a incumentzare dae sa natura de s'ispiratzione lìrica e autobiogràfica in manera intima, pro sa cale sas rapresentatziones ambientales divenint trasfiguratziones de una memòria assorta e sos fatos e sos pessonàgios projetziones de una bida bisada. A dare a sas cosas e a sas persones unu risaltu firmu e lùghidu, un'illusione perentòria de ogetividade, li mancat pròpiu cussa atitùdine de istacu initziale chi est in su Verga, ma fintzas in su Capuana, in su De Roberto, in su Pratesi e in su Zena."[28]

Decadentismu[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

Vittorio Spinazzola iscriet: "Totu sa mègius narrativa deleddiana tenet pro ogetu sa crisi de s'esistèntzia. Dae su puntu de vista istòricu, custa crisi resurtat dae sa fine de s'unidade culturale de s'otighentos, cun s'aficu suo in su progressu istòricu, in sas sièntzias legas, in sas garantzias giurìdicas postas a amparu de sas libertades tziviles. Pro custu aspetu s'iscritora paret chi pighet parte in manera prena a su clima decadentìsticu. Sos pessonàgios suos rapresentant s'ismarrimentu de sas cussèntzias dudosas e iscurigadas, crompidas dae sa nàschida de istintos opostos, disponìbiles a totus sas esperièntzias de sas cales sa bida oferit ocasione e istìmulu."[29]

Gràssia Deledda e sos narradores russos[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

S'iscritora Gràssia Deledda

S'ischit chi Gràssia Deledda, galu giòvana a beru, cando galu collaboraiat a sas rivistas de moda, s'est abigiada de sa distàntzia chi esistiat intre sa prosa in limba italiana ghelestiosa de cussos giornales e su bisòngiu suo de impreare una limba italiana prus serente a sa realidade e a sa sotziedade dae sa cale beniat.

Sa Sardigna, intre sa fine de s'Otighentos e su primu Noighentos, chircat comente a s'Irlanda de Oscar Wilde, de Joyce, de Yeats o sa Polònia de Conrad, unu diàlogu a sa pari cun sas literaduras europeas mannas, e mescamente cun sa manna literadura russa.

Nicola Tanda in su sàgiu La Sardegna di Canne al vento (Sa Sardigna de Cannas a su bentu) iscriet chi, in cuss'òpera de Deledda, sas paràulas èvocant memòrias tolstojanas e dostoevskianas, paràulas chi podent èssere estèndidas a totu s'òpera narrativa deleddiana: «Su romanzu intreu est una tzelebratzione de su lìberu arbìtriu. De sa libertade de acumprire su male, ma fintzas de fàghere su bene, mescamente cando si tenet esperièntzia de sa capatzidade manna chi su male tenet de comunicare oriolu. Su protagonista chi at commitidu su male non cunsentit cun su male, acumprit unu biàgiu, dolorosu, mortificante, ma fintzas prenu de ditza in s'isperu de realizare su bene, chi restat s'ùnica resone in gradu de fàghere in modu chi sa bida siat atzetàbile».

In sos annos intre s'Otighentos e su Noighentos, cussos in cales s'iscritora si dèdicat a sa chirca de un'istile suo, cuntzentrat s'atentzione sua in s'òpera e in su pensamentu de Tolstoj. E est custu addòbiu chi paret chi l'agiuet a pretzisare semper mègius sas suas preferèntzias literàrias suas. In una lìtera in ue comunicaiat su progetu de publicare una regorta de novellas de dedicare a Tolstoj, Deledda iscriiat: «A sos primos de su 1899 at a Essire La giustizia: e a pustis apo cumbinadu cun sa domo Cogliati de Milanu pro unu volùmene de novellas chi apo a dedicare a Leone Tolstoi: ant a tènnere una prefatzione iscrita in frantzesu de un'iscritore russu de annotu, chi at a fàghere un'istùdiu curtzu de cumparàntzia intre sos costùmenes sardos e sos costùmenes russos, chi s'assimigiant gai meda in manera istrana». Sa relatzione intre Deledda e sos russos est rica e profunda, e no est ligada a Tolstoj ebbia ma s'inoltrat in su mundu complessu de sos unos cantos àteros cuntemporàneos: Gor'kij, Anton Čechov e cussos de su tempus coladu prus reghente: Gogol', Dostoevskij e Turgenev.

Unas àteras boghes de crìticos[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

Attilio Momigliano in prus iscritos[30][31] sustentat sa tesi chi Deledda siat "unu poeta mannu de sa matana morale" de paragonare a Dostoevskij.

Francesco Flora[32][33] afirmat chi "S'ispiratzione bera de sa Deledda est che a unu fundu de ammentos de sa pitzinnia e de s'adolescèntzia, e in sa trama de cussos ammentos belle figuras chi andant e si mudant in su paesàgiu firmu, s'assentant sos contados semper noos. Antzis, ca sos primos afetos de issa si formant in manera essentziale cun sa sustàntzia de cussu paesàgiu chi issa disinnaiat in sa bida de sa nativa Sardigna, faghet a nàrrere, fintzas pro custa bia, chi s'arte de sa Deledda est in manera essentziale un'arte de su paesàgiu."

Testimonias de iscritores istràngios[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

In subra de issa at iscritu in antis Maksim Gor'kij e, prus a tardu, D. H. Lawrence.

Maksim Gor'kij racumandat sa leghidura de sas òperas de Grazia Deledda a L. A. Nikiforova, un'iscritora esordiente. In una lìtera de su 2 de làmpadas de su 1910 l'iscriet: «Mi permito de bos indicare duas iscritoras chi non tenent rivales ne in su tempus coladu, ne in su presente: Selma Lagerlof e Gràssia Deledda. Ite pinnas e ite boghes fortes! In issas b'at carchi cosa chi podet èssere de annestru fintzas a su mužik nostru».

David Herbert Lawrence, in su 1928, a pustis de chi Deledda aiat giai bintu su Prèmiu Nobel, iscriet in s'Introduzione a sa tradutzione inglesa de su romanzu Sa Mama: «Nos diat bòlere un'iscritore mannu a beru pro nos fàghere barigare sa repulsione pro sos sentidos colados como como. Fintzas sas Novellas de D'Annunzio sunt como difìtziles de lèghere: Matilde Serao l'est galu prus pagu. Ma nois podimus galu lèghere Gràssia Deledda, cun interessu genuinu». Faeddende de sa populatzione sarda protagonista de sos romanzos suos la paragonat a Hardy, e in custa cumparàntzia singulare sutalìniat chi sa Sardigna est pròpiu su chi pro Thomas Hardy s'isuladu Wessex. Ma, pagu a pustis, annanghet chi, a diferèntzia de Hardy, «Gràssia Deledda tenet un'ìsula totu pro issa, s'ìsula sua de Sardigna, chi issa amat a fundu: mescamente s'ala de sa Sardigna chi istat prus a Nord, cussa montagnina». E galu iscriet: «Est sa Sardigna antiga, sa chi benit in fines a sa ribalta, chi est su tema beru de sos libros de Gràssia Deledda. Issa intendet s'ammaju de s'ìsula sua e de sa gente sua, prus chi èssere atràida dae sos problemas de sa psiche umana. E duncas custu libru, Sa Mama, est fortzis unu de sos prus pagu tìpicos intre sos romanzos suos, unu de sos prus continentales».

S'aburia de Pirandello[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

Luigi Pirandello no at cuadu sa s'aburia sua pro Gràssia Deledda, tantu de s'ispirare a issa e a su maridu pro sa cumpositzione de su romanzu Maridu suo, comente si cumprendet dae sa posta cun Ugo Ojetti e, a pustis, dae su refudu de s'editore Treves de lu publicare.[34][35][36]

Poètica[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

Sos temas printzipales suos[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

Sos temas printzipales suos sunt istados s'ètica patriarcale de su mundu sardu e sas atmosferas suas fatas de afetos intensos e arestes.

Su fadu[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

S'esistèntzia umana est in manu de fortzas superioras, "cannas a su bentu" sunt sas bidas de sos òmines e sa sorte est cuntzepida che a "isfinge mala".[37]

Su pecadu e sa culpa[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

Sa narrativa de Deledda si basat in subra de fatos fortes de amore, de dolore e de morte in ue s'intendet semper su sensu de su pecadu, de sa culpa, e sa cussèntzia de una fatalidade inevitàbile. «Sa cussèntzia de su pecadu chi s'acumpàngiat a su tormentu de sa culpa e a sa netzessidade de su chitimentu e de su castigu, sa pulsione primordiale de sas passiones e s'imponderàbile portada de sos efetos suos, s'inelutabilidade de s'ingiustìtzia e sa fatalidade de su contràriu suo, sinnant s'esperièntzia de su bìvere de un'umanidade primitiva, malfadada e dolente, 'ghetada' in unu mundu ùnicu, incontaminadu, de bellesa antzestrale e paradisìaca, logu de s'arcanu e de s'esistèntzia assoluta».

Su bene e su male[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

«In sas pàginas suas si contat de sa cunditzione mìsera de s'òmine e de sa natura sua insondàbile chi agit - istratzulada intre bene e male, pursiones internas e fatos esternos, predestinatzione e lìberu arbìtriu - intro s'iscachiera limitada de sa bida; una bida chi est relatzione e progetu, afannu e dolore, ma fintzas providèntzia e arcanu. Deledda ischit chi sa natura umana est fintzas - in lìnia cun sa literadura manna europea - manifestatzione de s'universu psìchicu abitadu dae impulsos e rimotziones, cumpensatziones e tzensuras. Fatu-fatu, difatis, su paesàgiu de s'ànima est cumprèndidu che a logu de un'esperièntzia interiore dae sa cale bogant torra a campu ànsias e oriolos profundos, impulsos proibidos chi giughent àgiu: dae un'ala intervenint sas proibitziones sotziales, sos impedimentos, sas costritziones e sas resistèntzias de sa comunidade de apartenèntzia, dae s'àtera, che a in una casta de dòpiu, madurant in s'ìntimu unos cantos àteros pensamentos, unas cantas àteras immàgines, unos cantos àteros ammentos chi agint in sos chi esistint. Sa cussèntzia de su Deo narrante, chi mèdiat intre bisòngios istintuales de sos pessonàgios e contra-punnas opressivas e tzensòrias de sa realidade esterna, diat pàrrere tènnere su ruolu de su demiurgu onnisciente, àrbitru e osservadore neutrale de sas dinàmicas complessas de relatzione chi bi sunt intre identidades èticas trasfiguradas in figuras chi resant su dramma issoro in unu teatru cupu de s'ànima».

Sentimentu religiosu[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

«In realidade su sentimentu de adesione o repulsione autorale cara a custu o a cussu pessonàgiu, agatat in sa religiosidade professada e bìvida, una de sas discriminantes de fundu. In cara a su dolore, a s'ingiustìtzia, a sas fortzas de su male e a s'àgiu generadu dae s'avèrtidu sensu de sa finidesa, s'òmine podet sucùmbere e lòmpere a s'iscacu e a su naufràgiu, ma podet fintzas isseberare de fàghere su brincu, isseberende s'arriscu de sa fide e s'arcanu de Deus. Unos cantos àteros tormentos bivet chie, in su lìberu arbìtriu, at isseberadu s'àndala de su male, a largu dae sa timoria de Deus e de su sensu de su lìmite, e depet aguantare su pesu de sa culpa e s'àgiu de su nàufragu suspèndidu in s'abissu de su nudda».

Pessonàgios[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

«Sas figuras deleddianas bivent finas a fundu, chene iscontos, s'incarnatzione issoro in pessonàgios de tragèdia. S'ùnicu acumpensu de su dolore, chi non podet èssere curadu, est sa mudadura sua in bìvidu, s'esperièntzia fata dae sos òmines in una bida chene paghe e chene cunfortu. Petzi chie atzetat su lìmite de s'esìstere e connoschet sa gràtzia de Deus non timet su destinu suo. Batinde a sa lughe s'errore e sa culpa, s'iscritora paret costrìnghere su letore a cussentziare s'esistèntzia de su male e in su matessi tempus a fàghere sos contos cun su profundu suo, in ue tzertos impulsos, fintzas si repressos, sunt semper presentes. Ma custu protzessu de immedesimatzione non connoschet catarsi, perunu istàgio liberatòriu dae sas passiones rapresentadas, ca su fatu tràgicu in realidade non s'isorbet e sos eventos non cuant carchi acrarimentu ratzionale, in una bida chi est arcanu. Abarrat sa pietas, cumprèndida che a partetzipatzione de piedade cara a totu su chi est mortale, che a cumprensione de sas fragilidades e de sas debilesas umanas, che a sentimentu misericordiosu chi induit in cada manera a su perdonu e a sa riabilitatzione de una comunidade de pecadores cun unu destinu issoro in sos coddos. Fintzas custu sensu de su lìmite intesu e custu sentimentu de piedade cristiana faghent in manera chi sa Deledda siat una fèmina manna in antis galu chi una iscritora manna».[38]

Una Sardigna mìtica[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

Deledda espressat un'iscritura personale chi afondat sas raighinas suas in su connoschimentu de sa cultura e de sa traditzione sarda, prus che totu de sa Barbagia. «S'ìsula est intesa che a logu mìticu e che a archètipu de totu sos logos, terra chene tempus e sentimentu de unu tempus pèrdidu irrimediabilmente, ispàtziu ontològicu e universu antropològicu in ue si consumat s'eternu dramma de s'esìstere.»[39]

(IT)
« Intendo ricordare la Sardegna della mia fanciullezza, ma soprattutto la saggezza profonda ed autentica, il modo di pensare e di vivere, quasi religioso di certi vecchi pastori e contadini sardi (...) nonostante la loro assoluta mancanza di cultura, fa credere ad una abitudine atavica di pensiero e di contemplazione superiore della vita e delle cose di là della vita. Da alcuni di questi vecchi ho appreso verità e cognizioni che nessun libro mi ha rivelato più limpide e consolanti. Sono le grandi verità fondamentali che i primi abitatori della terra dovettero scavare da loro stessi, maestri e scolari a un tempo, al cospetto dei grandiosi arcani della natura e del cuore umano... »
(SC)
« Chèrgio ammentare sa Sardigna de sa pitzinnia mea, ma mescamente sa sabiduria profunda e autèntica, sa manera de pensare e de bìvere, belle religiosu de tzertos pastores e massajos sardos betzos (...) nointames sa farta issoro assoluta de cultura, faghet crèere a un'abitùdine atàvica de pensamentu e de cuntemplatzione superiora de sa bida e de sas cosas a pustis de sa bida. Dae unos cantos de custos betzos apo imparadu beridades e connoschèntzias chi perunu libru m'at riveladu prus lìmpidas e cunsoladòrias. Sunt sas beridades fundamentales mannas chi sos primos abitadores de sa terra ant dèpidu fossare dae issos matessi, mastros e iscolaros a unu tempus, in cara a sos arcanos mannos de sa natura e de su coro umanu... »
(Discoteca de Istadu: paràulas registradas in sa sèrie "La Voce dei Grandi", fintzas in "Il Convegno", Omaggio alla Deledda (N. Valle), 1959.)


Limba e istile[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

Est istada sa Deledda matessi a acrarire prus bortas, in sas intervistas e in sas lìteras suas, sa distàntzia intre sa cultura e sa tziviltade locales e sa cultura e sa tziviltade de s'istadu. Ma fintzas custu faeddare liberamente suo de s'istile suo e de sas limbas sua at intzitadu e intzitat mescamente oe interpretatziones isballiadas, e nointames non faghet bìdere chene pàusa su raportu intensu intre tziviltade-cultura-limba che a un'ecuatzione risòlvida male.

In una lìtera sua iscriet: "Lego relativamente pagu, ma cosas bonas e chirco semper de megiorare s'istile meu. Deo iscrio galu male in italianu - ma fintzas ca fia abituada a sa limba sarda chi est issa matessi una limba diferente dae s'italiana". Sa limba italiana est, tando, pro issa chi est sardòfona, una limba non sua, una limba chi si depet conchistare. Sa cumpositzione in limba italiana, pro un'iscritore chi assumat sa matèria de sa narratzione de su bìvidu suo e de s'universu antropològicu sardu suo, presentat dificultades e problemas medas e sustantziales. Nen su dibata reghente in subra de su bilinguismu est chessida galu a acrarire custu raportu de identidade dòpia. Identidade dòpia pro custa mesches particulare de bilinguismu, e de diglossia chi est istada pro sèculos sa "cunditzione umana de sos iscritores italianos non toscanos; ma fintzas de sos toscanos, cando no assentaiant in vernàculu".

Sa faina epistolare e auto-curetora de Gràssia Deledda est bene ponderada, cosa chi non l'at impedidu de iscrìere in limba italiana custa lìtera de su 1892 in italianu: "Deo no apo a resissire mai a tènnere su donu de sa limba bona, e est vanu cale si siat isfortzu de sa voluntade mea". Dae s'epistolario e de su profilu biogràficu suo si cumprendet unu sensu de infadu craru pro cussos manuales de "limba" italiana chi li diant àere dèpidu insegnare s'istile e chi li diant èssere dèpidos èssere de agiudu in sa formatzione de sa cultura literària sua de autodidata, de contra istupat una abitùdine manna a sa letura e una ammiratzione manna pro sos mastros narradores pro mèdiu de sa leghidura de sos romanzos issoro.

Sa de Deledda fiat un'iscritura moderna chi bene s'adataiat a sa narratzione tzinematogràfica, difatis dae sos suos romanzos ant aftu medas films giai in sos primos annos deghe de su de XX sèculos. In su 1916 su regista Febo Mari aiat incumentzadu a girare Cenere cun s'atoressa Eleonora Duse, ma a dolu mannu, pro more de sa gherra, su film non l'ant mai concruidu.

In sa prus reghente dibata in subra de su tema de sas identidades e culturas in su de tres millènnios, su filòlogu Nicola Tanda at iscritu: "Sa Deledda, a s'incumintzu de sa carriera sua, teniat sa cussèntzia de s'agatare a unu bìviu: o impreare sa limba italiana comente chi custa limba esseret istada semper sa sua, rinuntziende a s'identidade sua, o intentare de istabilire unu ponte intre sa limba sarda sua e cussa italiana, che a in una tradutzione. Cumprendende però chi medas de cussos balores de cussu mundu, de su cale avertiat a curtzu sa crisi, non diant èssere colados in sa ri-formulatzione noa. Sa presa de cussèntzia, fintzas linguìstica, de s'importu e de s'intradutzibilidade de cussos balores, li cunsentit de recuperare tèrmines e protzedimentos formales de su frasègiu e de sa chistionòngiu sardu chi non semper agatant in italianu s'ecuivalente e chi pro custu cada tantu benint introduidos e traduidos in nota. In sos diàlogos dòminat mègius s'ariosidade e sa vivatzidade de sa tzita orale, de sa cale s'isforzat de riproduire s'intonatzione, de fàghere su carcu de s'andanta rìtmica. Atzetat e impreat su chi est etnolinguisticamente marcadu, fràstimos, ironias antifràsticas, rispostas in rima, su repertòriu de traditziones e de impreos, giai collidu che a materiale etnogràficu pro sa Rivista de traditziones populares, chi como impreat non prus che a repertu documentàriu o decorativu ma che a materiale estèticu orientadu a sa produtzione de sensu. Un'operatzione tendentzialmente espressionìstica chi sa prosa italiana, malàida de academismu cun prediletzione pro sa forma àulica, s'acurtziaiat a acumprire, pro nde ricavare linfa noa, intentende sortidas cara a su plurilinguismu o cara a su dialetu."[40]

Unos cantos istudiosos narant chi Deledda, fintzas si sardòfona, apat isseberadu de iscrìere in limba italiana, in risposta a su clima de italianizatzione e omogeneizatzione culturale, pro arribare a unu prus mercadu prus mannu.[41]

Reconnoschimentos[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

Targa in sa fatzada de sa domo cumonale de Cervia chi ammentat su cunferimentu in su 1928 de sa tzitadinàntzia onorària a Gràssia Deledda
  • L'ant dedicadu unu cratere de 32 km de diàmetru in su praneta Vènere.
  • Unu traghetu tenet su nùmene suo, Deledda.
  • S'artista Maria Lai de Ulassa in su 2012 l'at dedicadu su monumentu Donu a Gràssia Deledda, in sa Crèsia de sa Soledade in Nùgoro.
  • Tenet su nùmene suo sa tzentrale termoelètrica de s'Enel de Portescusi in sa Provìntzia de su Sud Sardigna, a pustis a unu cuncursu-sondàgiu intituladu "Dae unu nùmene a sa Tzentrale Elètrica" bandidu pro sos istudiantes de sas iscolas de su Sùlcis in su 2004.
  • Sa comuna de Garteddi, in su 1993, at dedicadu a s'iscritora su parcu literàriu e at incumentzadu unu percursu de valorizatzione de sos logos chi ant ispiradu sa Deledda a iscrìere su romanzu Cannas a su bentu e fintzas 5 novellas.
  • A Cervia, in ue possediat una villa in sa ue est istada pro medas annos in istiu, in su 1928 l'ant cunferidu sa tzitadinàntzia onorària e, in su 1956, in su lungomare chi batit su nùmene suo l'ant dedicadu unu monumentu in brunzu de s'iscultore Angelo Biancini, chi rapresentat una pastora sarda.
  • In Casteddu, Gènova, Trieste, Lecce e Mòdena li ant intituladu istitutos superiores.
  • In su 2007, su cantautore sardu Marianu Deidda l'at dedicadu un'album intreu, Mariano Deidda canta Grazia Deledda - Rosso Rembrandt, in ue sos testos de sas cantzones sunt cantzos de s'òpera de Grazia Deledda.
  • In su 2018, in ocasione de s'anniversàriu de sa nàschida, sa cumpangia aèrea low cost Norwegian Air Shuttle omàgiat a s'iscritora ponende in sa coa de unu Boeing 737 s'immàgine sua.
  • In su 2021, pro sos 150 annos dae sa nàschida sua, in Sardigna e mescamente in Nùgoro ant incumintzadu a fàghere un'annu de tzelebratziones mannas[42], cun su suportu de medas istitutziones e cun su giornalista Anthony Muroni comente diretore artìsticu de su comitadu.[43] Paris a sos medas eventos in su 2022 ant fintzas isvilupadu un'aplicatzione pro acurtziare sa bida e su traballu de sa Deledda a sa gente cun tres modalidades: una ghia turìstica literària, un’introduida a sas òperas suas e "Faedda•mi de tue", in ue Deledda contat Gràssia etotu.[44]

Òperas[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

  • Nell'azzurro!..., Milanu, Trevisini, 1890.
  • Stella d'oriente/Ilia di Saint-Ismael, Casteddu, Tip. Edit. dell'Avvenire di Sardegna, 1890.
  • Fior di Sardegna, Roma, Perino, 1891.
  • Racconti sardi, Tàtari, Dessì, 1894.
  • Tradizioni popolari di Nuoro in Sardegna, Roma, Forzani e c. tipografi del Senato, 1894.
  • Anime oneste. Romanzo famigliare, Milanu, Cogliati, 1895.
  • La via del male, Torino, Speirani e Figli, 1896.
  • L'ospite, Rocca S. Casciano, Cappelli, 1897.
  • Paesaggi sardi, Torino, Speirani e Figli, 1897.
  • Il tesoro, Torinu, Speirani e Figli, 1897.
  • Le tentazioni. Novella sarda, "Nuova Antologia", 1898; Milanu, Cogliati, 1899.
  • La giustizia, Torinu, Speirani e Figli, 1899.
  • Giaffah. Racconto, Milanu-Palermo, Sandron, 1900.
  • Il vecchio della montagna, Torinu, Roux e Viarengo, 1900.
  • Elias Portolu, "Nuova Antologia", austu-santugaine 1900; Torinu-Roma, Roux e Viarengo, 1903.
  • Elias Portolu, ed. critica a c. di Dino Manca, Filologia della letteratura degli italiani/Edes, Tàtari, 2017.
  • La regina delle tenebre, Milanu, Agnelli, 1902.
  • Dopo il divorzio, Torinu, Roux e Viarengo, 1902.
  • I giuochi della vita, in "Nuova Antologia", 1902; Milanu, Treves, 1905.
  • Cenere, Roma, Nuova Antologia, 1904.
  • Nostalgie, Roma, Nuova Antologia, 1905.
  • L'ombra del passato, Roma, Nuova Antologia, 1907.
  • Amori moderni, Roma, Voghera, 1907.
  • Il nonno. Novelle, Roma, Nuova Antologia, 1908.
  • L'edera, in "Nuova Antologia", 1908; Milanu, Treves, 1921.
  • L'edera, ed. critica a c. di Dino Manca, Centro Studi Filologici Sardi, Casteddu/Cuec, 2010.
  • Il nostro padrone, Milanu, Treves, 1910.
  • Sino al confine, Milanu, Treves, 1910.
  • Nel deserto, Milanu, Treves, 1911 (già in "Nuova Antologia", nn. 235-236).
  • Colombi e sparvieri, Milanu, Treves, 1912.
  • Chiaroscuro. Novelle, Milanu, Treves, 1912.
  • L'edera. Dramma in tre atti, con Camillo Antona-Traversi, Milanu, Treves, 1912.
  • Canne al vento, "L'Illustrazione italiana", 12 ghennàrgiu-27 abrile 1913; Milanu, Treves, 1913.
  • Le colpe altrui, Milanu, Treves, 1914.
  • Marianna Sirca, Milanu, Treves, 1915.
  • Il fanciullo nascosto. Novelle, Milanu, Treves, 1915.
  • L'incendio nell'oliveto, Milanu, Treves, 1918.
  • Il ritorno del figlio; La bambina rubata. Novelle, Milanu, Treves, 1919.
  • Il ritorno del figlio, edizione critica a cura di Dino Manca, Centro Studi Filologici Sardi, Casteddu/Cuec, 2005.
  • La madre, Milanu, Treves, 1920.
  • La Grazia. Dramma pastorale in tre atti, cun Claudio Guastalla e Vincenzo Michetti, Milanu, Ricordi, 1921.
  • Il segreto dell'uomo solitario, Milanu, Treves, 1921.
  • Il Dio dei viventi, Milanu, Treves, 1922.
  • Il flauto nel bosco. Novelle, Milanu, Treves, 1923.
  • La danza della collana, Milanu, Treves, 1924.
  • La fuga in Egitto, Milanu, Treves, 1925.
  • Il sigillo d'amore, Milanu, Treves, 1926.
  • Annalena Bilsini, Milanu, Treves, 1927.
  • Annalena Bilsini, ed. crìtica a incuru de Dino Manca, Filologia della letteratura degli italiani/Edes, Tàtari, 2018.
  • Il fanciullo nascosto, Milanu, Treves, 1928.
  • Il vecchio e i fanciulli, Milanu, Treves, 1928.
  • Il dono di Natale, Milanu, Treves, 1930.
  • Il paese del vento, Milanu, Treves, 1931.
  • La vigna sul mare, Milanu-Roma, Treves-Treccani-Tumminelli, 1932.
  • Sole d'estate, Milanu, Treves, 1933.
  • L'argine, Milanu, Treves, 1934.
  • La chiesa della solitudine, Milanu, Treves, 1936.
  • Cosima, in "Nuova Antologia", 16 cabudanni e 16 santugaine 1936; Milanu, Treves, 1937.
  • Cosima, ed. critica a c. di Dino Manca, Filologia della letteratura degli italiani/Edes, Tàtari, 2016.
  • Versi e prose giovanili, Milanu, Treves, 1938.
  • Il cedro del Libano. Novelle, Milanu, Garzanti, 1939.
  • Lettere di Grazia Deledda a Marino Moretti (1913-1923), Pàdova, Rebellato, 1959.
  • Lettere inedite, Milanu, Fabbri, 1966.
  • Lettere inedite di Grazia Deledda ad Arturo Giordano, direttore della Rivista letteraria, S'Alighera, Nemapress, 2004. ISBN 88-7629-023-0.
  • Lettere ad Angelo De Gubernatis (1892-1909), Casteddu, Centro di studi filologici sardi-CUEC, 2007. ISBN 978-88-8467-399-2.
  • Romanzi, Volume I, a cura di Silvia Lutzoni, Prefatzione de Massimo Onofri, Introdutziones de Alessandro Cadoni, Silvia Lutzoni, Alessandro Marongiu, Giuseppe Mussi, Barbara Pasqualetto, Il Maestrale, Nùgoro, 2010.
  • Amore lontano. Lettere al gigante biondo (1891-1909), Milanu, Feltrinelli, 2010. ISBN 978-88-07-49102-3.
  • Racconti di Natale, Roma, Ecra, 2015. ISBN 978-88-6558-172-8
  • Tutte le novelle, Volume I, 1890-1915, Prefatzione de Marcello Fois, Il Maestrale, Nùgoro, 2019.
  • Tutte le novelle, Volume II, 1919-1939, Prefatzione de Rossana Dedola, Il Maestrale, Nùgoro, 2019.

Tradutziones in sardu[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

Adatamentos tzinematogràficos e televisivos[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

  • Cenere (1916), regia de Febo Mari, con Eleonora Duse.
  • La grazia (1929), film mudu, adatadu dae sa novella Di Notte, regia de Aldo De Benedetti.
  • Le vie del peccato de Giorgio Pàstina (1946), adatadu dae sa novella Dramma chi fiat aparida in sa regorta Il fanciullo nascosto in su 1928.
  • L'edera regia de Augusto Genina (1950).
  • Amore rosso - Marianna Sirca de Aldo Vergano, adatadu dae Marianna Sirca (1952).
  • Proibito, adatadu dae su romanzu La Madre, regia de Mario Monicelli (1954).
  • Canne al vento, regia de Mario Landi (1958).
  • L'edera, regia de Giuseppe Fina (1974).
  • Il peccatore, regia de Francesco Trudu (2014), adatadu dae sa novella La madre.

Riferimentos[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

  1. Sarvadore Serra, Gràssia Deledda, unu Nobel sardu a s'Itàlia, in Limba Sarda 2.0, 3 cabudanni 2016. URL consultadu su 17 maju 2020.
  2. Manuela Ennas, Gràssia Deledda e s’amistade cun Pietro Ganga in una regorta de lìteras privadas, in Sardinia Post, 10 nadale 2019. URL consultadu su 5 freàrgiu 2023.
  3. (SCIT) A iscola cun Gràssia Deledda (PDF), in regione.sardegna.it.
  4. Ufìtziu Limba Sarda de sa Provìntzia de Nùgoro, Sa bidda de Onieri (PDF), in comune.oniferi.nu.it, p. 10. URL consultadu su 5 freàrgiu 2023 (archiviadu dae s'url originale su 5 freàrgiu 2023).
  5. Arbores (PDF), in Catàlogu Babel Film Festival, nº 7, p. 57.
  6. Ufìtziu Limba Sarda de su Comune de Nùgoro, 02 - Opùsculu - Sa Cortes de Gràssia (PDF), in comune.nuoro.it. URL consultadu su 5 freàrgiu 2023 (archiviadu dae s'url originale su 5 freàrgiu 2023).
  7. Gràtzia Deledda, in www.sardegnacultura.it. URL consultadu su 17 maju 2020 (archiviadu dae s'url originale su 18 maju 2021).
  8. (EN) Grazia Deledda: Voice of Sardinia, in nobelprize.org. URL consultadu su 10 nadale 2017.
  9. in (IT) M. Massaiu, La Sardegna di Grazia Deledda, p. 44: bator sorres, Giuanna (6 de ghennàrgiu de su 1874-17 de ghennàrgiu de su 1880), Vissenta (12 de nadale de su 1868-27 de santandria de su 1896), Giusepa (19 de martzu de su 1877-Roma 1938), Nicolina (8 de maju de su 1879-14 de santugaine 1972); duos frades Giuanne Santus (1864-1914) e Andria (1866-1922). Nointames sa data de s'atu in su registru de Istadu Tzivile de Nùgoro siat su 28 de cabudanni, bolet a ammentare chi tando bi fiat sa costumàntzia de registrare sos pitzinneddos a pustis de medas dies dae sa nàschida. Gràtzia Deledda matessi dillindat sa die in medas lìteras – galu inèditas – indiritzadas a su chi tando fiat s'isposu suo, Andria Pirodda. In sa prima, de su 10 de nadale de su 1892, iscriet: «Il mio compleanno cade il 27 settembre: per cui io mi chiamo anche Cosima e Damiana». Lu torrat a afirmare in un'àtera lìtera de s'11 de maju de su 1893: «Io non sono certa se ho venti o ventun anni compiuti; neanche mia madre ne è certa, ma è più probabile che ne abbia ventuno che venti. Sono vecchia, non è vero? La nostra vecchia serva, che ho interrogato a proposito, dice che a lei sembra ne abbia venti; ciò che si ricorda bene è che son nata una sera verso le otto, il giorno di San Cosimo, cioè il 27 settembre. Questo lo sapevo già».
  10. 10.0 10.1 10.2 Zago, pp. 5-19.
  11. 11.0 11.1 Turchi, pp. 9-20.
  12. Sas costumàntzias de s'època non permitiant a sas pitzinnas de tènnere un'educatzione a pustis de cussa primària e, in generale, de sos istùdios regulares.
  13. 13.0 13.1 Sapegno, pp. I-XXVIII.
  14. (IT) L'eros tenuto segreto di Grazia Deledda - La Donna Sarda, in La Donna Sarda. URL consultadu su 17 santugaine 2016 (archiviadu dae s'url originale su 19 santugaine 2016).
  15. "Italia, Nuoro, Nuoro, Stato Civile (Tribunale), 1866-1915," database with images, FamilySearch (https://familysearch.org/ark:/61903/1:1:Q2YC-Z7LZ : 13 February 2017), Palmerino Madesani and Grazia Deledda, 11 Jan 1900; citing Marriage, Nuoro, Nuoro, Sardinia, Italy, Tribunale di Nuoro (Court Nuoro); FHL microfilm 1,962,088., in familysearch.org.
  16. Maria Elvira Ciusa, Grazia Deledda. Una vita per il Nobel, Carlo Delfino, 2016, p. 43.
  17. (IT) Mario Miccinesi, Notizie biografiche, in Grazia Deledda, Edizioni Il Castoro, 1975, p. 118.
  18. (EN) The Nobel Prize in Literature 1926, in nobelprize.org.
  19. * Museo Deleddiano, in isresardegna.it.
    • Maria Tettamanzi,Deledda, Editrice La Scola, Brescia 1969,
    • M. Giacobbe, p.7.
    • Vittorio Spinazzola, Cronologia, in Grazia Deledda, Romanzi Sardi, Mondadori, Milano 1981,
    • Anna Dolfi, Nota Biobibliografica in Grazia Deledda, Dieci Romanzi, Roma, Newton Compton, 1994, SBN IT\ICCU\BVE\0069091.
    • A. Bocelli, Enciclopedia italiana.
    • Zago, p. 19.
  20. * Sapegno, p. XXVIII
  21. Museo Deleddiano, in sardegnacultura.it. URL consultadu su 17 maju 2020 (archiviadu dae s'url originale su 12 austu 2020).
  22. (IT) Francesco Bruno, Grazia Deledda, Di Giacomo, Salerno 1935.
  23. Turchi, p. 15.
  24. (IT) Luigi Capuana, Gli 'ismi' contemporanei, Giannotta, Catània 1898; Edizione noa a incuru de G.Luti, Milanu, Fabbri Editori 1973, pp. 96-97.
  25. Giuseppe Antonio Borgese, Grazia Deledda, in La vita e il libro, Torino 1911, pp. 104, 97.
  26. (IT) Ruggero Bonghi, Prefazione, in Anime oneste, Milano 1895.
  27. (IT) Emilio Cecchi, Introduzione in Grazia Deledda, Romanzi e novelle , 4 volumi, Milano, Mondadori 1941.
  28. Sapegno, p. XIV.
  29. (IT) Vittorio Spinazzola, Introduzione, in Grazia Deledda, La madre, Mondadori, Milano 1980, p. 17.
  30. (IT) Attilio Momigliano, Grazia Deledda in Storia della letteratura italiana, Principato, Milano-Messina 1936.
  31. (IT) Attilio Momigliano,Storia della Letteratura Italiana dalle origini ai nostri giorni, Principato, Milano-Messina 1948.
  32. (IT) Francesco Flora, Dal romanticismo al futurismo, Mondadori, Milano 1925.
  33. (IT) Francesco Flora, Grazia Deledda in Saggi di poetica modernaD'Anna, Messina-Firenze 1949.
  34. (IT) Valeria Palumbo, Quando Pirandello sbeffeggiò il marito moderno di Grazia Deledda, in Corriere della Sera, 3 trìulas 2017. URL consultadu su 16 maju 2020.
  35. (IT) Luigi Pirandello, Suo marito - Giustino Roncella nato Boggiòlo, in Fabio Danelon (a incuru de), Bur, Rizzoli, ISBN 9788858658499.
  36. (IT) Andrea Camilleri, Pagine scelte di Luigi Pirandello, in Bur, Rizzoli, 2007, ISBN 9788858600368.
  37. (IT) Luperini-Cataldi-Marchiani-Marchese, La scrittura e l'interpretazione, Dal naturalismo al postmoderno, Palumbo Editore, Firentze 1998, p. 158.
  38. Bortaduras de sos paràgrafos de (IT) Il peccato e la colpa, Il bene e il male, Sentimento religioso e Personaggi cfr.: Dino Manca, Introduzione a L'edera, edizione critica, Casteddu, Centro di Studi Filologici Sardi/Cuec, 2010, pp. IX-CXVI.
  39. (IT) Dino Manca, Introduzione a L'edera cit., p. XI.
  40. (IT) Nicola Tanda, Dal mito dell'isola all'isola del mito. Deledda e dintorni, con un'appendice di lettere, Roma, Bulzoni, Roma, 1992; Introduzione a Canne al vento, Milano, Mondadori, 1993.
  41. (IT) Il bilinguismo di Grazia Deledda, in Il Manifesto Sardo, 31 ghennàrgiu 2015. URL consultadu su 16 maju 2020.
  42. (IT) Un anno di Eventi, in Grazia Deledda. URL consultadu su 27 santugaine 2022.
  43. (IT) Grazia Deledda, in Grazia Deledda. URL consultadu su 27 santugaine 2022.
  44. Alexa faeddat de Grazia Deledda, in Istorias, 31 maju 2022. URL consultadu su 27 santugaine 2022.

Bibliografia[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

  • (IT) Ruggero Bonghi, Prefazione, in G. Deledda, Anime oneste, Milanu 1895.
  • (IT) Luigi Capuana, Gli «ismi» contemporanei: verismo, simbolismo, idealismo, cosmopolitismo ed altri saggi di critica letteraria ed artistica, Catània, Giannotta, 1898.
  • (IT) Giuseppe Lipparini, Cercando la Grazia. Discorsi letterari, Zanichelli, Bologna 1906, e Recensione a Sino al confine, in "Il Marzocco", XV, n. 41, 9 santugaine 1910.
  • (IT) Giuseppe Antonio Borgese, Grazia Deledda, in La vita e il libro, 3 volumi, II, Torinu, Bocca, 1911, a pustis Bologna, Zanichelli, 1928, II sèrie, pp. 78–85.
  • (IT) Luigi Russo, Grazia Deledda, in I narratori, Roma, Fondazione Leonardo, 1923.
  • (IT) Francesco Flora, Dal romanticismo al futurismo, Mondadori, Milanu 1925.
  • (IT) Benedetto Croce, Grazia Deledda, in La letteratura della nuova Italia. Saggi critici, sàgiu de su 1934, Laterza, Bari 1945-1950, VI, pp. 312–321.
  • (IT) Francesco Bruno, Grazia Deledda, Di Giacomo, Salerno 1935.
  • (IT) Giuseppe Dessì, Il verismo di Grazia Deledda, in "L'Orto", Roma, ghennàrgiu 1938, pp. 35–45.
  • (IT) Eurialo De Michelis, Grazia Deledda e il decadentismo, Firentze, La Nuova Italia, 1938.
  • (IT) Emilio Cecchi, Introduzione, in Grazia Deledda, Romanzi e novelle, 4 volumi, Mondadori, Milanu 1941.
  • (IT) Attilio Momigliano, Storia della Letteratura Italiana dalle origini ai nostri giorni, Principato, Milanu-Messina 1948.
  • (IT) Francesco Flora, Grazia Deledda, in Saggi di poetica moderna, D'Anna, Messina-Firentze 1949, pp. 177–184.
  • (IT) Ettore Buono, Grazia Deledda, Bari 1951.
  • (IT) Ichnusa, Casteddu-Tàtari, 1951, I-II, nùmeru ispetziale dedicadu a Gràssia Deledda,
  • (IT) A. Guarino, Bibliografia per la Deledda, in Ichnusa, n. 8, Casteddu-Tàtari 1951.
  • (IT) Attilio Momigliano, Intorno a Grazia Deledda, in Ultimi studi, Firentze, La Nuova Italia, 1954.
  • (IT) Bonaventura Tecchi, Quel che è vivo nell'arte di Grazia Deledda, in "Nuova Antologia", n. 478, fasc. 1909, ghennàrgiu-abrile 1960, pp. 69–84.
  • (IT) Giuseppe Petronio, Grazia Deledda, in I contemporanei, Marzorati, Milanu 1963, vol. I, pp. 137–158.
  • (IT) Goffredo Bellonci, Prefazione, in Grazia Deledda, Le opere, UTET, Torinu 1964.
  • (IT) Eurialo De Michelis, Introduzione, in Grazia Deledda. Opere scelte, Mondadori, Milanu 1964, Vol. I, pp. 11–39.
  • (IT) Francesco Di Pilla, La vita e l'opera di Grazia Deledda, in Grazia Deledda, Premio Nobel per la letteratura, 1926, Fabbri, Milanu 1966, pp. 23–235.
  • (IT) Emilio Cecchi, Grazia Deledda, in Prosatori e narratori, in Storia della letteratura italiana. Il Novecento, Milanu, Garzanti, 1967.
  • (IT) Vittorio Spinazzola, Introduzione, in Grazia Deledda, Canne al vento, Mondadori, Milanu 1967.
  • (IT) Antonio Piromalli, Grazia Deledda, Firentze, La Nuova Italia, 1968.
  • (IT) Giuseppe Dessì, Grazia Deledda cent'anni dopo, in "Nuova Antologia", santandria 1971, pp. 307–311.
  • (IT) Mario Massaiu, La Sardegna di Grazia Deledda, Celuc, Milano 1972.
  • (IT) Natalino Sapegno, "Prefazione" e "Cronologia". in (IT) Grazia Deledda, Romanzi e novelle, in I Meridiani, Milanu, Mondadori, 1972, ISBN 978-88-04-09674-0.
  • (IT) AA.VV., Atti del convegno nazionale di studi deleddiani, Casteddu, Fossataro, 1974. Interventi di G.Petronio, G.Sotgiu, M.Pittau, F.Alziator, A.Piromalli, I.Delogu, G.Cerina, A.Cirese, L.Del Piano, A. Frattini, M.Massaiu, P.Pittalis; Giorgio Barberi Squarotti, La tecnica e la struttura del romanzo deleddiano, pp. 127–154.
  • (IT) Maria Giacobbe, Grazia Deledda. Introduzione alla Sardegna, prefatzione de Luigi Lombardi Satriani e Paola Pittalis, Milanu, Bompiani, 1974, ISBN 88-86007-12-4.
  • (IT) Mario Miccinesi, Grazia Deledda, Firentze, La nuova Italia, 1975, SBN IT\ICCU\SBL\0570448.
  • (IT) Alberto Mario Cirese, Intellettuali, folklore, istinto di classe. Note su Verga, Deledda, Scotellaro, Gramsci, Torinu, Einaudi, 1976, pp. 33–46; 135-138..
  • (IT) Eurialo De Michelis, Riassunto sulla Deledda, in Novecento e dintorni. Dal Carducci al neorealismo, Milanu, Mursia, 1976, pp. 81–123..
  • (IT) Ada Ruschioni, Dalla Deledda a Pavese, Milanu, Vita e Pensiero, 1977.
  • (IT) Giulio Herczeg, La struttura della frase di Grazia Deledda, in Italia linguistica nuova e antica, Galatina (Lecce), Congedo, 1978.
  • (IT) Silvio Ramat, Due saggi su Grazia Deledda, in Protonovecento, Milanu, Il Saggiatore, 1978, pp. 69–192.
  • (IT) Anna Dolfi, Grazia Deledda, Milanu, Mursia, 1979.
  • (IT) Olga Lombardi, Invito alla lettura di Grazia Deledda, Milanu, Mursia, 1979.
  • (IT) Nicola Tanda, Grazia Deledda, in Letteratura Italiana Contemporanea - I, a incuru de G. Mariani, M. Petrucciani, Roma, Lucarini, 1979.
  • (IT) Cristina Lavinio, Scelte linguistiche e stile in Grazia Deledda, in Id., Narrare un'isola. Lingua e stile di scrittori sardi, Roma, Bulzoni, 1991.
  • (IT) Neria De Giovanni, Grazia Deledda, Nemapress Editrice, S'Alighera, 1991.
  • (IT) Giulio Angioni, Grazia Deledda, l'antropologia positivistica e la diversità della Sardegna, in Grazia Deledda nella cultura contemporanea, a incuru de U.Collu, Nùgoro, 1992.
  • (IT) Nicola Tanda, Dal mito dell'isola all'isola del mito. Deledda e dintorni [con un'apenditze de lìteras], Roma, Bulzoni, Roma, 1992.
  • (IT) Nicola Tanda, Introduzione a Canne al vento, Milanu, Mondadori, 1993.
  • (IT) Dolores Turchi, "Introduzione" e "Nota biobibliografica". in (IT) Grazia Deledda, La via del male, Roma, Newton Compton, 1994.
  • (IT) Cristina Lavinio, Cenere: il romanzo e il film, in G.L. Beccaria – C. Marello (a incuru de), La parola al testo. Scritti per Bice Mortara Garavelli, Tomo II, Alessandria, Edizioni dell'Orso, 2001, pp. 857–864.
  • (IT) Marcello Fois, Prefazione a G.Deledda, L’edera, Ilisso, Nùgoro 2005, pp. 7-16.
  • (IT) Dino Manca, Introduzione aIl ritorno del figlio, ed. critica a c. di D. Manca, Centro Studi Filologici Sardi, Cagliari/Cuec, 2005.
  • Frantziscu Casula, Gratzia Deledda, in Omines e feminas de gabbale, Cuartu Sant'Aleni, Alfa Editrice, 2006, ISBN 88-85995-03-9, OCLC 955195506.
  • (IT) Nunzio Zago, "Introduzione" e "Cronologia della vita e delle opere". In (IT) Grazia Deledda, Canne al vento, Milanu, Rizzoli, 2009, ISBN 978-88-17-02208-8.
  • (IT) Marcello Fois, Formattazione dello scrittore sardo. Deledda, in Id., In Sardegna non c’è il mare, Laterza, Roma, 2008.
  • (IT) Enrico Tiozzo, La letteratura italiana e il premio Nobel. Storia critica e documenti, Firentze, Olschki, 2009.
  • (IT) Mariacristina Bertacca, Il teatro di Grazia Deledda, verista dell'interiorità, in Italianistica, XXXIX, 1, 2010.
  • (IT) Giulio Angioni, Introduzione a Nel deserto, Bibliotheca sarda, Nùgoro, Ilisso, 2008.
  • (IT) Giulio Angioni, Introduzione a Tradizioni popolari di Nuoro, Bibliotheca sarda, Nùgoro, Ilisso, 2010.
  • (IT) Massimo Onofri, Prefazione a: Grazia Deledda, Romanzi, Volume I, Il Maestrale, Nùgoro, 2010, pp. IX-XXI
  • (IT) Dino Manca, Introduzione a L'edera, ed. crìtica a incuru de D. Manca, Casteddu, Centro di Studi Filologici Sardi/Cuec, 2010, pp. IX-CXVI.
  • (IT) Cristina Lavinio, Un bestiario novellistico tra martore e cornacchie, in Dalla Quercia del monte al Cedro del Libano. Le novelle di Grazia Deledda, a incuru de G. Pirodda, ISRE edizioni - AIPSA edizioni, Nùgoro-Casteddu, 2010, pp. 31–43.
  • (IT) Clelia Martignoni, Grazia Deledda: una scrittura della distanza, in Studi di storia e critica della letteratura italiana dell'Ottocento e del Novecento in onore di Giuseppe Farinelli, Milanu, Otto/Novecento, 2011.
  • (IT) Francesco Casula, Letteratura e civiltà della Sardegna, vol. I, Grafica del Parteolla Editore, Patiolla, 2011, pp.165-178.
  • (IT) Angela Guiso, Il doppio segno della scrittura. Deledda e oltre, Tàtari, Delfino, 2012.
  • (IT) Graziano Costa, Il Pino di Grazia Deledda, Nuoro, Orthobenessere Onlus, 2016.
  • (IT) Giambernardo Piroddi, Grazia Deledda e il «Corriere della Sera». Elzeviri e lettere a Luigi Albertini e ad altri protagonisti della Terza Pagina, Edes, Tàtari, 2016.
  • (IT) Rossana Dedola, Grazia Deledda. I luoghi, gli amori, le opere, Avagliano, Nàpoli 2016.
  • (IT) Dino Manca, Introduzione a [Cosima], ed. crìtica a incuru de D. Manca, Filologia della letteratura degli italiani/Edes, Tàtari, 2016.
  • (IT) Cristina Lavinio, Incroci epistolari tra realtà e finzione. Grazia Deledda nel 1894 (e oltre), in M. Gargiulo (a incuru de), Incroci, Aracne, Roma, 2017, pp. 57-85.
  • (IT) Dino Manca, Introduzione a Elias Portolu, ed. crìtica a incuru de D. Manca, Filologia della letteratura degli italiani/Edes, Tàtari, 2017.
  • (IT) Dino Manca, Introduzione a Annalena Bilsini, ed. crìtica a incuru de D. Manca, Filologia della letteratura degli italiani/Edes, Tàtari, 2018.
  • (IT) Dino Manca, Grazia Deledda, Grandangolo Letteratura/«Corriere della Sera», vol. 17, Milanu, 2018.
  • (IT) Dino Manca, Grazia Deledda, Storia di Sardegna. I grandi personaggi, «La Nuova Sardegna», vol. 5, Tàtari, 2019.
  • (IT) Omar Onnis e Manuelle Mureddu, Illustres. Vita, morte e miracoli di quaranta personalità sarde, Sestu, Domus de Janas, 2019, ISBN 978-88-97084-90-7, OCLC 1124656644.

Artìculos ligados[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

Àteros progetos[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

Branu sonoru[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

Boghe de Gràssia Deledda. Discursu in ocasione de su prèmiu Nobel, (1926).

Ligàmenes esternos[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

Controllu de autoridadeVIAF (EN34455396 · ISNI (EN0000 0001 1809 7937 · CIRIS (IT409 · BIBSYS (EN90112089 · BNE (ESXX1041185 (data) · BNF (FRcb11899312j (data) · BAV (IT) ADV10149357 · CANTIC (CAa1206564x · CiNii (JAENDA02098571 · Europeana agent/base/60020 · GND (DE118859587 · LCCN (ENn79084283 · NDL (ENJA00521130 · NKC (ENCSjn20010601143 · NLA (EN35034702 · NLG (EN135578 · NLI (ENHE000421803 · NLK (KOKAC199606859 · Su valore a0000001178631 de NLP no est vàlidu. · NSK (HR000059850 · NTA (EN068787863 · OL OL150312A · RERO 02-A003166177 · SBN (ITCFIV000071 · SELIBR (SE238264 · SNAC (ENw6wt2305 · SUDOC (FR026820285 · Trove (EN807153 · WorldCat Identities (ENn79-084283