2020

Dae Wikipedia, s'entziclopedia lìbera.
      XX sèculu - XXI sèculu - XXII sèculu
      annos 2000 - annos 2010 - annos 2020 - annos 2030 - annos 2040
      2016 - 2017 - 2018 - 2019 - 2020 - 2021 - 2022 - 2023 - 2024

Su 2020 (MMXX in nùmeros romanos) est un'annu de su de XXI sèculos cumintzadu in sa die de mèrcuris.

Acuntessimentos[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

Ghennàrgiu[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

  • Su fogu in Austràlia de su 2019-2020, chi at giai ochidu 500 milliones de animales, est cuntrolladu e in parte istudadu dae sa Royal Australian Navy e de sa Royal Australian Air Force in su Nou Galles de su Sud, pro agiudare s'evacuatzione de massa.
  • 1 ghennàrgiu: incumentzat su turnu de sa Croàtzia pro sa presidèntzia de s'Unione Europea pro sa prima borta[1].
  • 5 ghennàrgiu: s'ex primu ministru Zoran Milanović binchet is eletziones presidentziales in Croàtzia de su 2019-2020.
  • 8 ghennàrgiu: s'Iran ghetat mìssiles contras a is bases militares istadunidensas in Iraq, pro vengare s'ochidòrgiu de Qasem Soleimani de su 3 ghennàrgiu in s'arioportu internatzionale de Baghdad: duas bases militares istadunidensas in Iraq sunt isciusciadas e su bòlidu Ukraine International Airlines 752 est istrumpadu pro faddina, ochiende a 176 pesones.
  • 11 ghennàrgiu: eletziones generales in Taiwan.
  • 12 ghennàrgiu: su vulcanu filipinu Taal catzat in sa capitale Manila[2].
  • 23 ghennàrgiu: su guvernu tzinesu, pro neghe de un'epidemia de unu coronavirus nou, ponet in cuarantena sa metròpoli de Wuhan, e prus tardu ammànniat su provedimentu a agiumai totu sa provìntzia de Hubei. Est sa prus cuarantena manna in s'istòria de s'umanidade pro mannesa e nùmeru de persones trisinadas.[3][4]
  • 24 ghennàrgiu: in Turchia, in sa provìntzia de Elâzığ, acontesset unu terremotu de magnitudo 6.7, chi ochiet a 41 pesones e nde ingullet 1 607.
  • 26 ghennàrgiu: eletziones parlamentares in Perù[5].
  • 30 ghennàrgiu: s'Organizatzione mundiale de sa sanidade decrarat s'epidemia de su coronavirus nou "emergèntzia sanitària pùblica de interessu sanitàriu"[6].
  • 31 ghennàrgiu: a is 24:00 CET (23:00 GMT) su Rennu Unidu acabbat de èssere membru de s'Unione Europea, incumentzende unu perìodu de colada de 11 meses.
Rapresentatzione gràfica de su coronavirus SARS-CoV-2, responsàbile de sa pandèmia de COVID-19

Freàrgiu[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

  • 5 freàrgiu: su presidente istadunidensu Donald Trump est assòlvidu dae su Senadu dae s'istadu de acusa (impeachment).
  • 27 freàrgiu: su Dow Jones calat de 1 190,95 puntos, su 4,4%, sinnende sa calada prus manna in una die isceti in s'istòria sua.
  • 29 freàrgiu: est firmada un'àchiu intre trupas americanas, afganas e talebanas.

Martzu[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

Abrile[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

  • 15 abrile: eletziones parlamentares in Corea de su Sud.
  • 30 abrile: sa Bulgaria pedit de intrare in su mecanismu de càmbiu AEC II, ponende sa base po s'intrada in s'èuro.

Maju[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

  • 3-4 maju: avolotadores venetzuelanos proant a intrare in su paisu via mare, sena resèssida,pro intentare unu corpu de istadu contras a Nicolás Maduro.
  • 6 maju: is astrònomos annùntziant s'iscoberta, pro mèdiu de su telescòpiu MPG/ESO, de su primu istampu nieddu in unu sistema istellare visibìle a bista simpre: HD 167128.
  • 20 maju: eletziones generales in Burundi.
  • 24 maju: incumentzat una sèrie de chèscias in Bielorùssia, sa "rivolutzione de is sabatas" contras a su guvernu, acusadu de corrutzione e de àere refudadu de adotare medidas de cuntenimentu de sa pandemia de COVID-19[8][9].
  • 25 maju: a pustis de ochidòrgiu de s'afroamericanu George Floyd a banda de un'agente de politzia in Minneapolis, in is Istados Unidos de Amèrica incumentzant unas cantas chèscias in is tzitades prus mannas.
  • 26 maju:
    • sa Costa Rica essit su primu paisu tzentru-americanu a legalizare su matrimòniu omosessuale.
    • 20 000 tonnelladas de petròliu funt ghetadas in su riu Ambarnaya, acanta a sa tzitade siberiana de Norilsk. Su 3 làmpadas su presidente russu Vladimir Putin decrarat s'istadu de emergèntzia[10][11].
  • 30 maju: sa navedda ispatziale Crew Dragon, realizada dae SpaceX in collaboratzione cun sa NASA, est ghetada. Est sa prima navedda americana cun echipàgiu a lòmpere a s'Istatzione Ispatziale Internatzionale pustis de sa burradura de su programma Space Shuttle, e sa prima realizada dae una cumpangia privada a tènnere echipàgiu.

Làmpadas[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

  • 4 làmpadas: su guvernu de acòrdiu natzionale de sa Lìbia pigat su controllu prenu de sa capitale Trìpoli, a pustis de s'arrimada de s'esèrtzitu natzionale lìbicu a pustis de meses de cumbatimentu[12].
  • 15 làmpadas: sa Turchia e s'Iran atacant cun aèreos e armas is fortzas de su Kurdistan; a pustis sa Tirchia at a ocupare una parte de sa regione[13].
  • 23 làmpadas: unu terremotu de magnitudo 7,5 acontesset in sa costa de s'Oaxaca, in Mèssicu, ochiende a 10 pesones[14].

Argiolas/Trìulas[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

  • 1º argiolas/trìulas: incumentzat su turnu de sa Germània pro sa presidèntzia de s'Unione Europea pro sa de bator bortas.
  • 19 argiolas/trìulas: un'inundamentu de su riu Brahmaputra ochiet a 189 pesones e lassat a bator milliones di pesonas sena domo in Ìndia e Nepal.
  • 25 argiolas/trìulas: sa petroliera giaponesa Wakashio si blocat in sa barriera corallina in su sud-est de s'ìsula de Maurìtzius: su 6 austu su scafu indullit, ghetende a mare is 3 800 tonnelladas die petròliu chi ddoe capaiant[15].
  • 30 argiolas/trìulas: la NASA incumentzat sa missione Mars 2020 pro chircare sinnos primordiales de vida in su praneta ruju; sa missione incluit esperimentos pro preparare missiones benidoras cun echipàgiu.

Austu[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

  • 4 austu: duas esplosiones isciùsciant su portu de sa capitale libanesa Beirut, isciorrochende unos cantos edifìtzio, ochiende a 200 pesones e ingullende·nde àteras 7 000; in prus, su Ministeru de sa Salude at pedidu a is abitantes de lassare sa tzitade pro neghe de s'àrea tòssica[16][17][18][19].
  • 9 austu: Aleksandr Lukašenko binchet is eletziones presidentziales in Bielorùssia, pro sa de ses bortas incumentzende dae su 1994. Is opositziones denùntziant trampas e sighint is chèscias incumentzadas in maju e iscontroriadas dae is autoridades cun s'impreu de sa violèntzia[20].
  • 18 austu: acontesset unu corpu de istadu in Mali; su Presidente Ibrahim Boubacar Keïta e su Primu Ministru Boubou Cissé sunt arrestados e su parlamentu isòrvidu[21].

Cabudanni[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

  • 27 cabudanni: in sa regione de Nagorno Karabakh is fortzas arrmenas e is azeras s'iscòntriant. Armènia, Azerbaigian e s'autoproclamada Repùblica de s'Artsakh introduint sa lege martziale.

Ledàmene/Santugaine[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

  • 17 ledàmene/santugaine: Jacinda Ardern binchet is eletziones generales in Noa Zelanda[22].

Onniasantu/Santandria[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

  • 1 onniasantu/santandria: Maia Sandu binchet is eletziones presidentziales in Moldàvia[23].
  • 3 onniasantu/santandria: eletziones presidentziales in is Istados Unidos de Amèrica[24].
  • 15 onniasantu/santandria: si firmat su Partenariadu Econòmicu Globale Regionale, un'acòrdiu de iscàmbiu lìberu pro s'Àsia Patzìfica.

Idas/Nadale[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

Riferimentos[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]

  1. (IT) Presidenza Ue: passaggio di consegne tra Finlandia e Croazia - Vatican News, in www.vaticannews.va, 2 ghennàrgiu 2020. URL consultadu su 31 martzu 2021.
  2. (EN) PHIVOLCS warns of ‘hazardous explosive eruption’ of Taal Volcano soon, in cnn. URL consultadu su 17 ghennàrgiu 2022 (archiviadu dae s'url originale su 18 ghennàrgiu 2022).
  3. (ZH) 直击武汉天河机场:“封城”前有96架航班飞往全国, in view.inews.qq.com. URL consultadu su 17 ghennàrgiu 2022.
  4. (EN) The effect of travel restrictions on the spread of the 2019 novel coronavirus (COVID-19) outbreak, in National Center for Biotechnology Information, 24 abrile 2020.
  5. (IT) Perù: si tengono oggi le elezioni parlamentari, in Agenzia Nova. URL consultadu su 31 martzu 2021.
  6. (EN) Coronavirus declared global health emergency by WHO, in BBC News, 31 ghennàrgiu 2020. URL consultadu su 17 ghennàrgiu 2022.
  7. (IT) Ministero della Salute, L'Organizzazione mondiale della sanità dichiara il coronavirus pandemia, in www.salute.gov.it. URL consultadu su 31 martzu 2021.
  8. (IT) Bielorussia, proteste contro il presidente Lukashenko che vuole essere rieletto: governa dal 1994, in Il Fatto Quotidiano, 25 maju 2020. URL consultadu su 7 ghennàrgiu 2022.
  9. (EN) More Than 1,000 Belarusians Protest Lukashenka's Bid For Sixth Term, in RadioFreeEurope/RadioLiberty. URL consultadu su 7 ghennàrgiu 2022.
  10. (IT) Fabrizio Dragosei, Disastro ambientale in Siberia: 20 mila tonnellate di diesel nel fiume dopo un incidente, in Corriere della Sera, 6 abrile 2020. URL consultadu su 31 martzu 2021.
  11. (IT) Russia, 20mila tonnellate di petrolio in un fiume della Siberia. Greenpeace: "Disastro ambientale più grave dal 1989". Le immagini, in Il Fatto Quotidiano, 6 làmpadas 2020. URL consultadu su 31 martzu 2021.
  12. (IT) Le forze del governo libico riconosciuto dall'ONU hanno ripreso il controllo di tutta Tripoli, in Il Post, 4 làmpadas 2020. URL consultadu su 31 martzu 2021.
  13. (IT) Turchia: Erdogan bombarda i rifugiati in Kurdistan, in L'Impronta L'Aquila, 15 làmpadas 2020. URL consultadu su 31 martzu 2021.
  14. (IT) Scossa di terremoto di magnitudo 7,5 in Messico, almeno sei morti, in la Repubblica, 23 làmpadas 2020. URL consultadu su 31 martzu 2021.
  15. (IT) Francesco Giambertone, Mauritius, nave si incaglia e perde petrolio: rischio disastro ambientale, in Corriere della Sera, 8 trìulas 2020. URL consultadu su 31 martzu 2021.
  16. (EN) Arwa Ibrahim,Ramy Allahoum,Zaheena Rasheed, LIVE: Protests as Lebanon detains 16 over Beirut explosion, in www.aljazeera.com. URL consultadu su 31 martzu 2021.
  17. (IT) Beirut, due forti esplosioni nella zona del porto: oltre 113 morti e 4 mila feriti tra cui un militare italiano, in la Repubblica, 4 austu 2020. URL consultadu su 31 martzu 2021.
  18. (EN) Lebanon's health minister says at least 50 killed, 2,700 injured in Beirut blast | News , Lebanon News | THE DAILY STAR, in www.dailystar.com.lb. URL consultadu su 31 martzu 2021 (archiviadu dae s'url originale su 4 austu 2020).
  19. (IT) Beirut: sale a 157 il bilancio delle vittime. Aoun non esclude attacco - Medio Oriente, in Agenzia ANSA, 4 austu 2020. URL consultadu su 31 martzu 2021.
  20. (EN) Belarus election: Opposition leader Tikhanovskaya left 'for sake of her children', in BBC News, 12 austu 2020. URL consultadu su 7 ghennàrgiu 2022.
  21. (IT) Golpe in Mali, arrestati il presidente e il premier | ANSA.it, in www.ansa.it. URL consultadu su 31 martzu 2021.
  22. (IT) Jacinda Ardern ha vinto le elezioni in Nuova Zelanda, in Il Post, 17 santugaine 2020. URL consultadu su 31 martzu 2021.
  23. (IT) Moldova: elezioni presidenziali, affluenza oltre il 50 per cento alle 19, in Agenzia Nova. URL consultadu su 31 martzu 2021.
  24. (IT) ligotti, Usa: il 3 novembre le elezioni, perché si vota sempre di martedì/Scheda, in Adnkronos, 12 nadale 2020. URL consultadu su 31 martzu 2021.
  25. (IT) Luigi Ippolito, Brexit: il Regno Unito esce dall'Erasmus, in Corriere della Sera, 24 nadale 2020. URL consultadu su 31 martzu 2021.
  26. (IT) Brexit, "storico" accordo fra Unione europea e Gran Bretagna - la Repubblica, in www.repubblica.it. URL consultadu su 31 martzu 2021.
  27. (IT) Brexit, l'annuncio di Boris Johnson: "Accordo raggiunto. Il più grande mai fatto finora", in Il Fatto Quotidiano, 24 nadale 2020. URL consultadu su 31 martzu 2021.